جشن تولد بیابان
بدترین خشکسالیهای جهان چه پیامدهایی داشتهاند؟
بر اساس گزارش جدیدی (جولای 2025) که سازمان ملل متحد تهیه کرده است، برخی از گستردهترین و مخربترین خشکسالیهای ثبتشده در تاریخ، از سال ۲۰۲۳ به دلیل تغییرات اقلیمی و فشار بیوقفه بر منابع زمین و آب، رخ دادهاند.
طبق گزارش سازمان بینالمللی کار، زنان بیش از ۷۵ درصد از کارهای مراقبتی بدون دستمزد را در سطح جهان انجام میدهند که 2 /3 برابر بیشتر از مردان است و این بار، در هنگام بلایای اقلیمی افزایش مییابد.
برآوردهای اخیر سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه (OECD) نشان میدهد که امروزه یک دوره خشکسالی حداقل دو برابر سال ۲۰۰۰ از نظر اقتصادی هزینه دارد و انتظار میرود این هزینهها تا سال ۲۰۳۵ با ۳۵ درصد افزایش دیگر به ۱۱۰ درصد برسد.
هزینههای خشکسالی در حال افزایش است، زیرا تغییرات اقلیمی باعث میشود خشکسالیها مکرر و شدیدتر شوند، درحالیکه اقتصاد ما در برابر کمبود آب آسیبپذیرتر شده است.
نیلز آنِن، دبیر پارلمانی آلمان برای وزارت همکاریهای اقتصادی و توسعه، در بیانیهای گفت: «مدیریت پیشگیرانه خشکسالی یک ضرورت زیستمحیطی و اجتماعی است. همچنین یک فرصت اقتصادی قابل توجه است.» وی افزود که جلوگیری از خشکسالی بازده بالایی در سرمایهگذاری دارد: «هر دلاری که در راهحلهای مبتنی بر طبیعت سرمایهگذاری میشود، نهتنها اثرات خشکسالی را کاهش میدهد، بلکه میتواند تا ۲۷ دلار آمریکا سود ایجاد کند- از جمله درآمد بالاتر کشاورزان، تابآوری زنجیره ارزش و کاهش هزینههای اقتصادی بلندمدت.»
خشکسالی یک دوره طولانی از هوای خشک غیرمعمول است که در آن باران کافی نمیبارد. کمبود بارندگی میتواند مشکلات مختلفی برای جوامع محلی ایجاد کند، از جمله آسیب به محصولات کشاورزی و کمبود آب آشامیدنی. این اثرات میتواند به بلایای ویرانگر اقتصادی و اجتماعی مانند قحطی، مهاجرت اجباری از مناطق خشکسالیزده و درگیری بر سر منابع باقیمانده منتهی شود.
ازآنجاکه اثرات کامل خشکسالی میتواند به آرامی در طول زمان بروز کند، ممکن است اثرات آن را دستکم بگیریم؛ بااینحال، خشکسالی میتواند اثرات شدید و طولانیمدتی بر پوشش گیاهی، حیوانات و مردم داشته باشد. از سال ۱۹۰۰، بیش از ۱۱ میلیون نفر جان خود را از دست دادهاند و بیش از دو میلیارد نفر تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفتهاند. خشکسالی همچنین یکی از پرهزینهترین بلایای مرتبط با آبوهواست. از سال ۲۰۱۴، کالیفرنیا حداقل دو میلیارد دلار در سال به دلیل خشکسالی از دست داده است.
یک بام و دو هوا
خشکسالی پدیدهای پیچیده است و تعریف آن میتواند دشوار باشد. یکی از مشکلات این است که خشکسالی در مناطق مختلف معانی متفاوتی دارد. این پدیده بسته به میانگین میزان بارندگی که یک منطقه به دریافت آن عادت دارد، تعریف میشود.
برای مثال، در آتلانتا، جورجیا، میانگین بارندگی حدود ۱۲۷ سانتیمتر (۵۰ اینچ) در سال است. اگر بارندگی بهطور قابل توجهی کاهش یابد، ممکن است کمبود آب وجود داشته باشد و خشکسالی اعلام شود. بااینحال، برخی از مناطق خشک، مانند بیابانهای جنوب غربی آمریکا، ممکن است در سالی که خشکسالی وجود ندارد، کمتر از حدود ۲۵ سانتیمتر (۱۰ اینچ) بارندگی داشته باشند. خشکسالی در آتلانتا میتواند یک دوره بسیار مرطوب در فینیکس، آریزونا باشد!
تعیین شروع خشکسالی میتواند دشوار باشد. برخلاف بسیاری از بلایای طبیعی که نتایج ناگهانی و چشمگیری به همراه دارند -مانند زلزله، گردباد و طوفان-، شروع خشکسالی میتواند تدریجی و نامحسوس باشد. آشکار شدن کامل اثرات بارندگی ناکافی طولانیمدت میتواند هفتهها، ماهها یا حتی سالها طول بکشد.
تعیین پایان خشکسالی نیز میتواند دشوار باشد. درحالیکه یک رگبار باران میتواند تسکین کوتاهمدتی بر خشکسالی باشد، ممکن است هفتهها یا ماهها طول بکشد تا سطح بارندگی به حالت عادی بازگردد. شروع و پایان خشکسالی اغلب فقط در نگاه به گذشته مشخص میشود.
بیشتر خشکسالیها زمانی رخ میدهند که الگوهای منظم آبوهوایی مختل شده و باعث اختلال در چرخه آب میشوند. تغییرات در الگوهای گردش جوی میتواند باعث شود که مسیرهای طوفان برای ماهها یا سالها متوقف شوند. این اختلال میتواند بهطور چشمگیری بر میزان بارندگی که یک منطقه بهطور معمول دریافت میکند، تاثیر بگذارد. تغییرات در الگوهای باد همچنین میتواند در نحوه جذب رطوبت در مناطق مختلف اختلال ایجاد کند.
دانشمندان میان الگوهای خاص آبوهوایی و خشکسالی ارتباط پیدا کردهاند. ال نینو یک رویداد آبوهوایی است که در آن دمای آبهای سطحی اقیانوس آرام در امتداد ساحل مرکزی آمریکای جنوبی افزایش مییابد. این آبهای گرمتر، الگوهای طوفان را تغییر میدهند و با خشکسالی در اندونزی، استرالیا و شمال شرقی آمریکای جنوبی مرتبط هستند. رویدادهای ال نینو با وقوع هر دو تا هفت سال، دانشمندان آبوهوا را دو به شک نگه میدارند.
لانینا نیز همتای ال نینو است؛ زمانی که دمای آبهای سطحی اقیانوس آرام در امتداد ساحل آمریکای جنوبی کاهش مییابد. آبهای سردتر با ایجاد شرایط خشکتر از حد معمول در بخشهایی از آمریکای شمالی و جنوبی، بر الگوهای طوفان تاثیر میگذارند. ال نینو و لانینا هر دو معمولاً حدود یک سال طول میکشند. اثرات لانینا بر الگوهای آبوهوایی اغلب پیچیدهتر از ال نینو است. دو مورد از مخربترین خشکسالیها در تاریخ ایالاتمتحده -گردوغبار دهه 1930 و خشکسالی سال 1988 در غرب میانه- با اثرات لانینا مرتبط هستند.
هنوز بحثهای زیادی در مورد ارتباط میان خشکسالی و گرمایش جهانی -دوره فعلی تغییرات اقلیمی- وجود دارد. یک مطالعه ناسا در سال ۲۰۱۳ پیشبینی میکرد که دمای گرمتر در سراسر جهان به معنای افزایش بارندگی در برخی از نقاط جهان و کاهش بارندگی در برخی دیگر خواهد بود که به بروز سیل بیشتر و خشکسالی بیشتر در سراسر جهان میانجامد. دانشمندان دیگر این پیشبینی را که خشکسالیهای بیشتری وجود خواهد داشت، زیر سوال میبرند و معتقدند که گرمایش جهانی آبوهوای مرطوبتری را در سراسر جهان ایجاد خواهد کرد.
ناموفق در تلاش برای بقا
درختان و سایر گیاهان از طریق روشهای مختلف بقا، برای مقاومت در برابر اثرات خشکسالی سازگار شدهاند. برخی از گیاهان (مانند علفها) رشد خود را کند میکنند یا برای حفظ آب، قهوهای میشوند. درختان میتوانند در اوایل فصل برگهای خود را بریزند تا از هدر رفتن آب از طریق سطح برگ جلوگیری کنند. بااینحال، اگر شرایط خشکسالی ادامه یابد، بخش زیادی از پوشش گیاهی از بین خواهد رفت.
برخی از گیاهان سازگار شدهاند تا بتوانند دورههای طولانی بدون آب را تحمل کنند. برای مثال، یوکاها دارای سیستمهای ریشهای عمیقی هستند که میتوانند بهطور باورنکردنی به دنبال آب بگردند. کاکتوسها دارای خارها، سنبلهها یا برگهای خاردار و پرزدار هستند که میزان آبی را که در اثر تبخیر از دست میدهند، محدود میکنند. خزهها میتوانند در برابر کمآبی کامل مقاومت کنند. درختان سرو کوهی میتوانند با هدایت آب فقط به سمت شاخههای مورد نیاز برای بقا، خود را هرس کنند. سایر گیاهان فقط زمانی رشد میکنند که آب کافی برای حمایت از آنها وجود داشته باشد. در دورههای خشکسالی، دانههای آنها میتوانند سالها در زیر خاک زنده بمانند تا زمانی که شرایط دوباره مساعد شود.
بااینحال، بسیاری از موجودات زنده نمیتوانند با شرایط خشکسالی سازگار شوند و اثرات زیستمحیطی دورههای طولانی و غیرمعمول بارندگی کم میتواند شدید باشد. اثرات منفی شامل آسیب به زیستگاهها، از بین رفتن تنوع زیستی، فرسایش خاک و در نتیجه بیابانزایی شدید، و افزایش خطر آتشسوزیهای جنگلی است. در طول خشکسالی ایالاتمتحده در سال ۱۹۸۸، میزان بارندگی در بسیاری از ایالتها ۵۰ تا ۸۵ درصد کمتر از حد معمول بود. رعدوبرقهای تابستانی باعث ایجاد رعدوبرق بدون باران و آتشسوزی در درختان خشک شدند. در پارک ملی یلواستون، ۳۶ درصد از پارک در اثر آتشسوزی نابود شد.
خشکسالی همچنین میتواند مشکلات اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی ایجاد کند. کمبود باران میتواند سبب از بین رفتن محصولات کشاورزی، کاهش قیمت زمین و بیکاری به دلیل کاهش تولید شود. با کاهش سطح آب رودخانهها و دریاچهها، مشکلات تامین آب میتواند ایجاد شود. این مشکلات میتواند مشکلات اجتماعی دیگری را نیز به دنبال داشته باشد. بسیاری از این مشکلات مربوط به سلامت هستند، مانند کمبود آب، تغذیه نامناسب و قحطی. سایر مشکلات شامل درگیری بر سر مصرف آب و غذا و مهاجرت اجباری از مناطق خشکشده است.
اگرچه خشکسالی بخشی طبیعی از چرخه آبوهواست و نمیتوان از آن جلوگیری کرد، اما فعالیتهای انسانی میتواند بر اثرات خشکسالی بر یک منطقه تاثیر بگذارد. بسیاری از شیوههای کشاورزی مدرن ممکن است زمین را در برابر خشکسالی آسیبپذیرتر کنند. درحالیکه تکنیکهای جدید آبیاری، میزان زمینهای قابل استفاده برای کشاورزی را افزایش دادهاند، اما باعث افزایش وابستگی کشاورزان به آب نیز شدهاند.
تکنیکهای سنتی کشاورزی با چرخش محصولات در هر فصل و تغییر مناطق چرای دام، به زمین اجازه میدهند تا «استراحت» کند. اکنون، با توجه به اینکه بسیاری از مناطق جهان با افزایش جمعیت و کمبود زمینهای کشاورزی دستوپنجه نرم میکنند، اغلب زمینهای زراعی کافی برای حمایت از شیوههای پایدار وجود ندارد. کشاورزی و چرای بیشازحد میتواند موجب فشرده شدن خاک و عدم توانایی در نگه داشتن آب شود. با خشکتر شدن خاک، زمین در برابر فرسایش آسیبپذیر میشود. این فرآیند میتواند به بیابانی شدن زمینهای حاصلخیز بینجامد، فرآیندی که به عنوان بیابانزایی شناخته میشود. بیابانزایی منطقه «ساحل» در شمال آفریقا تا حدودی به خشکسالی طولانیمدت نسبت داده میشود که به دلیل شیوههای کشاورزی که سبب چرای بیشازحد میشوند، اثرات آن تشدید شده است.
افزایش شرایط خشکسالی در کنیا به جنگلزدایی و سایر فعالیتهای انسانی نسبت داده شده است. درختان به ورود آب باران به زمین و جلوگیری از فرسایش خاک کمک میکنند. اما در سال ۲۰۰۹ گزارش شد که یکچهارم از یک منطقه حفاظتشده جنگلی برای کشاورزی و قطع درختان از بین رفته است و باعث خشکسالی شده که ۱۰ میلیون نفر را در سراسر کشور تحت تاثیر قرار داده است.
کانونهای بحران
گزارش جدید (جولای 2025) سازمان ملل متحد نشان میدهد، برخی از گستردهترین و مخربترین خشکسالیهای ثبتشده در تاریخ، از سال ۲۰۲۳ به دلیل تغییرات اقلیمی و فشار بیوقفه بر منابع زمین و آب، رخ دادهاند.
«نقاط بحرانی خشکسالی در سراسر جهان ۲۰۲5-۲۰۲3» شرح جامعی از چگونگی تشدید فقر، گرسنگی، ناامنی انرژی و فروپاشی اکوسیستم به وسیله خشکسالی ارائه میدهد. این گزارش از سوی مرکز ملی کاهش خشکسالی دانشگاه نبراسکا-لینکلن ایالاتمتحده (NDMC) و کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابانزایی (UNCCD) با حمایت اتحاد بینالمللی تابآوری در برابر خشکسالی (IDRA) تهیه شده است.
ابراهیم تیاو، دبیر اجرایی UNCCD، میگوید: «خشکسالی یک قاتل خاموش است. این پدیده به آرامی رخنه میکند، منابع را تخلیه و زندگیها را ویران میکند. زخمهای آن عمیق هستند.»
دکتر مارک سِووبودا، نویسنده مشترک گزارش و مدیر NDMC، میگوید: «این یک دوره خشکسالی نیست. این یک فاجعه جهانی با روندی آهسته است، بدترین فاجعهای که تابهحال دیدهام. این گزارش بر نیاز به نظارت سیستماتیک بر چگونگی تاثیر خشکسالی بر زندگی، معیشت و سلامت اکوسیستمهایی که همه ما به آنها وابستهایم، تاکید میکند.»
سووبودا گفت: «کشورهای مدیترانهای برای همه اقتصادهای مدرن، حکم قناریهای معدن زغال سنگ را دارند. تلاشهای اسپانیا، مراکش و ترکیه و بسیاری دیگر برای تامین آب، غذا و انرژی در شرایط خشکسالی مداوم، پیشنمایشی از آینده آب در شرایط گرمایش جهانی کنترلنشده ارائه میدهد. هیچ کشوری، صرف نظر از ثروت یا ظرفیت، نمیتواند بیتفاوت باشد.»
کِلی هِلم اسمیت، دستیار مدیر و محقق اثرات خشکسالی در مرکز خشکسالی، یکی از نویسندگان این گزارش، گفت: ال نینو در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ باعث ایجاد شرایط خشکی در زمینهای کشاورزی، اکوسیستمها و مناطق شهری شد و اثرات آن را در مناطقی که از قبل از گرما، فشارهای جمعیتی و زیرساختهای شکننده رنج میبردند، تشدید کرد.
اسمیت گفت، اثرات خشکسالی بهطور نامتناسبی بر جمعیتهای آسیبپذیر، از جمله زنان، کودکان، سالمندان، افراد مبتلا به بیماریهای مزمن، کشاورزان و دامداران تاثیر میگذارد. خطرات سلامتی شامل شیوع وبا، سوءتغذیه حاد، کمآبی بدن و قرار گرفتن در معرض آب آلوده است. همچنین ممکن است مردم مجبور به ترک خانهها و جوامع خود در جستوجوی کار شوند.
پائولا گاستِلو، نویسنده اصلی و پژوهشگر اثرات خشکسالی در مرکز خشکسالی، گفت: سازوکارهای مقابله با خشکسالی «بهطور فزایندهای ناامیدکننده» شدهاند: «دختران از مدرسه بیرون کشیده شده و مجبور به ازدواج میشوند، بیمارستانها خاموش میشوند و خانوادهها فقط برای یافتن آب آلوده در بستر رودخانههای خشک گودال حفر میکنند- اینها نشانههای بحران شدید هستند.»
براساس این گزارش، ازدواج اجباری کودکان در مناطقی از اتیوپی که در این مدت بیشترین آسیب را از خشکسالی دیدهاند، بیش از دو برابر شده است. با وجود اینکه ازدواج کودکان یک عمل غیرقانونی در کشور است، میتواند برای خانوادهها درآمدی به شکل جهیزیه فراهم کند و در عین حال بار مالی تامین غذا و سایر مایحتاج کودک را کاهش دهد.
گاستلو گفت، این گزارش بر اهمیت حفاظت از آسیبپذیرترین افراد و اکوسیستمها تاکید میکند. او گفت: «با تشدید خشکسالیها، بسیار مهم است که ما در مقیاس جهانی برای حفاظت از آسیبپذیرترین افراد و اکوسیستمها با هم همکاری و ارزیابی مجدد کنیم که آیا شیوههای فعلی مصرف آب ما در دنیای در حال تغییر امروز پایدار هستند یا خیر.»
اسمیت گفت: «رنج و ویرانی آینده را میتوان با اقدام فوری کاهش داد. خشکسالی فقط یک رویداد آبوهوایی نیست؛ بلکه میتواند یک وضعیت اضطراری اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی باشد. سوال این نیست که آیا این اتفاق دوباره رخ خواهد داد، بلکه سوال این است که آیا دفعه بعد آمادگی بهتری خواهیم داشت یا خیر.»
این گزارش بحرانهای غذا، آب، انرژی و فجایع انسانی ناشی از خشکسالی در دهها کشور در سراسر جهان را پوشش میدهد. این پدیده بر اساس بیش از ۲۵۰ مطالعه، منبع داده و گزارش خبری، تاثیرات خود را در حادترین نقاط خشکسالی در آفریقا، مدیترانه، آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی به اشتراک میگذارد:
1- آفریقا
بیش از ۹۰ میلیون نفر در سراسر شرق و جنوب آفریقا با گرسنگی حاد مواجه هستند. برخی از مناطق بدترین خشکسالی ثبتشده خود را تجربه کردهاند.
جنوب آفریقا، که از قبل مستعد خشکسالی بود، در آگوست ۲۰۲۴ ویران شد و تقریباً یکششم جمعیت (۶۸ میلیون نفر) به کمک غذایی نیاز داشتند.
در اتیوپی، زیمبابوه، زامبیا و مالاوی، محصولات ذرت و گندم بارها از بین رفتهاند. تنها در زیمبابوه، محصول ذرت سال ۲۰۲۴ نسبت به سال گذشته ۷۰ درصد کاهش یافت و قیمت ذرت دو برابر شد، درحالیکه ۹هزار گاو از تشنگی و گرسنگی جان باختند.
در سومالی، دولت تخمین زده است که ۴۳ هزار نفر تنها در سال ۲۰۲۲ به دلیل گرسنگی مرتبط با خشکسالی جان خود را از دست دادهاند. از اوایل سال ۲۰۲۵، ۴ /4 میلیون نفر -یکچهارم جمعیت- با ناامنی غذایی در سطح بحرانی مواجه هستند، از جمله ۷۸۴ هزار نفری که انتظار میرود به سطح اضطراری برسند.
زامبیا یکی از بدترین بحرانهای انرژی جهان را تجربه کرد، زیرا رودخانه زامبزی در آوریل ۲۰۲۴ به ۲۰ درصد از میانگین بلندمدت خود کاهش یافت. بزرگترین نیروگاه برقآبی این کشور، سد کاریبا، به هفت درصد از ظرفیت تولید خود کاهش یافت و باعث خاموشی تا ۲۱ ساعت در روز و تعطیلی بیمارستانها، نانواییها و کارخانهها شد.
2- مدیترانه
اسپانیا: کمبود آب به کشاورزی، گردشگری و تامین داخلی آسیب رسانده است. تا سپتامبر ۲۰۲۳، دو سال خشکسالی و گرمای بیسابقه باعث کاهش ۵۰درصدی محصول زیتون اسپانیا شد و قیمت روغن زیتون آن را در سراسر کشور دو برابر کرد.
مراکش: جمعیت گوسفندها در سال ۲۰۲۵ نسبت به سال ۲۰۱۶، ۳۸ درصد کمتر بود و این موضوع باعث درخواست سلطنتی برای لغو قربانیهای سنتی عید شد.
ترکیه: خشکسالی، تخلیه آبهای زیرزمینی را تسریع کرده و باعث ایجاد فروچالههایی شده است که خطراتی را برای جوامع و زیرساختهای آنها ایجاد میکند و در عین حال ظرفیت ذخیرهسازی سفرههای آب زیرزمینی را بهطور دائم کاهش میدهد.
3- آمریکای لاتین
حوضه آمازون: سطح پایین رودخانه در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ موجب مرگ دستهجمعی ماهیها و دلفینهای در معرض خطر انقراض شد و آب آشامیدنی و حملونقل صدها هزار نفر را مختل کرد. با تشدید جنگلزدایی و آتشسوزی، آمازون در معرض خطر تبدیل شدن از یک مخزن کربن1 به یک منبع کربن قرار دارد.
کانال پاناما: سطح آب آنقدر پایین آمد که ترانزیتها بیش از یکسوم کاهش یافت (از ۳۸ کشتی به ۲۴ کشتی در روز، بین اکتبر ۲۰۲۳ و ژانویه ۲۰۲۴)، که باعث اختلالات عمده در تجارت جهانی شد. بسیاری از کشتیها که با تاخیرهای چندهفتهای مواجه بودند، به مسیرهای طولانیتر و پرهزینهتر از طریق کانال سوئز یا دماغه امید نیک آفریقای جنوبی تغییر مسیر دادند. از جمله اثرات جانبی، کاهش صادرات سویای ایالاتمتحده و گزارش فروشگاههای مواد غذایی بریتانیا از کمبود و افزایش قیمت میوه و سبزیجات بود.
4- آسیای جنوب شرقی
خشکسالی، زنجیرههای تولید و عرضه محصولات کلیدی مانند برنج، قهوه و شکر را مختل کرد. برای مثال، در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، شرایط خشک در تایلند و هند باعث کمبودهایی شد که به افزایش 9 /8درصدی قیمت شکر و شیرینی در ایالاتمتحده انجامید.
بدترین خشکسالیهای اخیر
در دو دهه گذشته، خشکسالیها در تقریباً تمام قارهها شدت گرفتهاند و زیستبومها، اقتصادها و جوامع را دستخوش تغییر کردهاند. گرچه خشکسالی پدیدهای جدید نیست، اما رخدادهای اخیر از نظر مدتزمان، گستره جغرافیایی و شدت، برجسته و کمسابقهاند؛ رخدادهایی که اغلب تحت تاثیر تغییرات اقلیمی، دگرگونی کاربری زمین و افزایش تقاضا برای منابع آب شیرین تشدید میشوند. این کمبودهای شدید آب میلیونها نفر را تحت تاثیر قرار داده، تولیدات کشاورزی را کاهش داده، سامانههای انرژی را به بیثباتی کشانده، موجب جابهجایی گسترده جمعیت شده و سرعت تخریب محیط زیست را افزایش داده است. درک علل و پیامدهای این خشکسالیهای گسترده برای برنامهریزی جوامع پایدار و مقاوم در دورانی که بیثباتی اقلیمی رو به شتاب گرفتن است، ضروری به نظر میرسد.
در گذشته، خشکسالیها عمدتاً تحت تاثیر الگوهای طبیعی اقلیمی مانند ال نینو و نوسانات موسمی منطقهای رخ میدادند. اما خشکسالیهای امروزی ویژگیهای تازهای را نشان میدهند:
تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیتهای انسانی: افزایش دما، تبخیر از خاک و منابع آبی را افزایش میدهد، موجهای گرما را تشدید میکند و الگوهای بارش را تغییر میدهد. بسیاری از مگاخشکسالیهای2 اخیر -مانند خشکسالیهای غرب ایالاتمتحده، شاخ آفریقا و منطقه مدیترانه- بهطور قابل توجهی تحت تاثیر تغییرات اقلیمیِ انسانمنشأ شدت یافتهاند.
افزایش مصرف آب: رشد نیازهای کشاورزی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی فشار زیادی بر رودخانهها، دریاچهها و سفرههای آب زیرزمینی وارد میکند. حتی کاهشهای متوسط بارندگی نیز میتواند در صورت مصرف بیشازحد آب، اثرات خشکسالی شدیدی به دنبال داشته باشد.
تخریب سرزمین: جنگلزدایی، فرسایش خاک و کاهش مواد آلی آن، توان زمین را برای نگهداشت رطوبت کم کرده و اکوسیستمها را در برابر دورههای طولانی خشکی آسیبپذیرتر میکند.
همزمانی رویدادهای شدید: خشکسالیها بهطور فزایندهای با دیگر مخاطرات اقلیمی -مانند امواج گرما، آتشسوزیهای گسترده و نابودی محصولات کشاورزی- همزمان میشوند و پیامدهای آنها را تشدید کرده و روند بهبود را کندتر میکنند.
درحالیکه شرایط خشکسالی در هر منطقه بسیار متفاوت است، چندین خشکسالی اخیر به دلیل مقیاس، مدتزمان و خسارات تجمعی، تاثیرات بیسابقهای داشتهاند:
1- مگاخشکسالی غرب ایالاتمتحده و آمریکای شمالی (۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳)
غرب ایالاتمتحده، شمال مکزیک و بخشهایی از کانادا یکی از شدیدترین خشکسالیهای چنددههای را در حداقل ۱۲۰۰ سال گذشته تجربه کردهاند. این خشکسالی عظیم، سیستمهای آب را در سراسر منطقه تغییر شکل داده است.
پیامدها
سطح پایین آب در حوضه رودخانه کلرادو، تامین آب ۴۰ میلیون نفر را تهدید میکند.
دریاچه مید و دریاچه پاول، دو مورد از بزرگترین مخازن آب جهان، به پایینترین سطح تاریخی خود رسیدهاند.
کشاورزی در دره مرکزی کالیفرنیا با کاهشهای عمدهای مواجه شد که حذف باغها؛ خسارت در تولید میوه، آجیل و سبزیها؛ و میلیاردها خسارت اقتصادی را در پی داشت.
آتشسوزیهای گسترده در کالیفرنیا، اورگان و بریتیش کلمبیا، که به دلیل خشک شدن پوشش گیاهی تشدید شده بود.
کمبود برقآبی، بهویژه در سدهای هووِر و گِلن کانیون.
افزایش پمپاژ آبهای زیرزمینی، باعث فرونشست زمین در برخی مناطق شد.
اگرچه در سالهای 2023 و 2024 اندکی بهبود ایجاد شد، اما کمبود آب ساختاری همچنان شدید است و آسیبپذیری سیستماتیک در مدیریت آب منطقه را نشان میدهد.
2- خشکسالی شاخ آفریقا (2020 تا 2023)
شاخ آفریقا -سومالی، اتیوپی و کنیا- پنج فصل پیاپی بارندگی ناموفق را تجربه کردند که بدترین خشکسالی چندفصلی در تاریخ ثبتشده برای این منطقه بود.
پیامدها
بیش از 23 میلیون نفر با سطح بالایی از ناامنی غذایی مواجه شدند.
مرگومیر گسترده دام؛ تا سه میلیون راس دام بر اثر کمبود آب و مرتع از بین رفت.
خرابی محصولات کشاورزی در سراسر سیستمهای کشاورزی دیم.
آوارگی بیش از 5 /1 میلیون نفر، که بسیاری از آنها به اردوگاههای پناهندگان پرجمعیت منتقل شدند.
افزایش خطر درگیری به دلیل رقابت برای آب و چراگاه.
بحرانهای شدید سوءتغذیه، که بهویژه کودکان را تحت تاثیر قرار میدهد.
این خشکسالی نشان میدهد که چگونه شوکهای اقلیمی در تعامل با فقر، درگیری و زیرساختهای ضعیف میتوانند به فاجعه انسانی تبدیل شوند.
3- خشکسالی خاورمیانه و مدیترانه شرقی
کشورهایی از جمله سوریه، عراق، ترکیه، لبنان، اسرائیل و اردن خشکسالیهای مکرری را تجربه کردهاند که با گرمای شدید و کاهش جریان رودخانهها (بهویژه فرات و دجله) تشدید شده است.
پیامدها
تسریع بیابانزایی و افزایش شوری خاک.
کاهش سطح آبهای زیرزمینی به دلیل استخراج بیشازحد.
بحرانهای قریبالوقوع امنیت آب در عراق و سوریه، که بر کشاورزی و تولید برق تاثیر میگذارد.
در سوریه، خشکسالی یکی از چندین عامل استرسزایی بود که قبل از جنگ داخلی به فروپاشی اقتصادی روستایی و مهاجرت کمک کرد.
این خشکسالیها پیامدهای ژئوپولیتیک کمبود آب را در منطقهای که از قبل شکننده بود، برجسته میکند.
4- خشکسالی اروپا در سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲
اروپا خشکسالیهای شدید مکرری را تجربه کرده است که در خشکسالی تاریخی ۲۰۲۲ به اوج خود رسید و بدترین خشکسالی در حداقل ۵۰۰ سال گذشته محسوب میشد.
پیامدها
رودخانههای اصلی -راین، دانوب، لوآر و پو- به سطح بسیار پایینی رسیدند و کشتیرانی و تجارت را مختل کردند.
کمبود برقآبی در ایتالیا، فرانسه و بالکان.
خسارتهای کشاورزی در سراسر اروپای جنوبی و مرکزی، بهویژه در فرانسه (ذرت)، ایتالیا (برنج و محصولات باغی) و آلمان (سیبزمینی).
خشکیدگی جنگلها و آتشسوزیهای گسترده، از جمله آتشسوزیهای بیسابقه در اسپانیا و پرتغال.
کاهش تولید برق هستهای در فرانسه به دلیل پایین بودن سطح آب رودخانهها برای خنکسازی.
خشکسالیهای اروپا، آسیبپذیری صنایع آببر را حتی در آبوهوای معتدل برجسته میکند.
5- خشکسالی در حوضه آمازون (۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳)
حوضه آمازون در سالهای اخیر با خشکسالیهای پیاپی روبهرو بوده که یکی از خشکترین دورهها در سال ۲۰۲۳ ثبت شد.
پیامدها
سطح بسیار پایین رودخانه، حملونقل را مختل و ارتباط جوامع را مختل کرد.
مرگ دستهجمعی ماهیها به دلیل آب گرم و کماکسیژن.
کاهش ظرفیت جذب کربن جنگلهای بارانی.
افزایش خطر آتشسوزی و تخریب بیشتر اکوسیستم.
جوامع بومی اختلالات عمدهای در امنیت غذایی و معیشت خود تجربه کردند.
خشکسالیهای آمازون نشان میدهد که چگونه گرم شدن اقیانوسها و جنگلزدایی در تعامل با یکدیگر، یکی از مهمترین تنظیمکنندههای آبوهوا در جهان را تضعیف میکنند.
6- خشکسالی استرالیا در سالهای ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰
استرالیا پیش از فصل آتشسوزیهای فاجعهبار ۲۰20-۲۰19، یک خشکسالی شدید را پشت سر گذاشت.
پیامدها
کشاورزان با خسارات بیسابقهای، بهویژه در نیوساوث ولز و کوئینزلند، مواجه شدند.
کمبود شدید آب در شهرهای روستایی، که نیازمند انتقال اضطراری آب بود.
از بین رفتن زیستگاهها و مرگومیر حیات وحش در طول آتشسوزیهای بعدی.
کاهش صادرات کشاورزی و افزایش قیمت مواد غذایی.
خشکسالیهای استرالیا بهشدت با تغییرات اقلیمی و نوسانات طبیعی مانند «دوقطبی جنبحارهای اقیانوس هند»3 مرتبط هستند.
7- خشکسالیهای آمریکای جنوبی: آرژانتین، اروگوئه، پاراگوئه و برزیل (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳)
آمریکای جنوبی با خشکسالیهای چندساله مواجه بوده که بر سیستمهای رودخانهای اصلی همچون پارانا، که برای کشاورزی و برقآبی بسیار مهم هستند، تاثیر گذاشته است.
پیامدها
کاهش بیسابقه سطح رودخانهها که حملونقل غلات را مختل میکند- ازآنجاکه این منطقه یکی از قطبهای جهانی سویا و ذرت است، این موضوع بسیار مهم است.
کمبود برقآبی، بهویژه در برزیل.
خسارات شدید کشاورزی که بر قیمت جهانی مواد غذایی تاثیر میگذارد.
محدودیتهای آب در مناطق شهری بزرگ.
این خشکسالیها، نشان میدهد که آمریکای جنوبی چقدر در برابر نوسانات اقلیمی و جنگلزدایی آسیبپذیر است.
پینوشتها:
1- یک مخزن طبیعی یا مصنوعی که دیاکسید کربن را از جو جذب و ذخیره کرده و با کاهش غلظت گازهای گلخانهای، به کاهش اثرات تغییرات آبوهوایی کمک میکند.
2- به خشکسالی گفته میشود که تا دو دهه یا بیشتر طول میکشد.
3- با نوسان دمای سطح دریا در بخشهای جنوب غربی اقیانوس هند مانند جنوب ماداگاسکار شناخته میشود که این بخشها طی این پدیده گرمتر و سپس سردتر از بخش شرقی یعنی سواحل استرالیاست.
