اسرار دریاچه

  جواد حیدریان: انتشار تصویر هوایی ایستگاه فضایی چین در فضای مجازی از دریاچه ارومیه، بار دیگر روند احیای این دریاچه را در کانون توجه‌ها قرار داد. دریاچه‌ای که از اواخر دهه 70 به طور شگفت‌آوری از آب تهی شد و به دشتی وسیع از نمک‌زار بدل شد. کانون خطرناکی از توده‌های نمک که پیش‌بینی می‌شود در صورتی که احیا نشود، حدود 15 میلیون جمعیت پیرامونش را وادار به مهاجرت و ترک سرزمین خواهد کرد. دشت‌ها و زمین‌های کشاورزی و حتی مراکز شهری و جمعیتی مثل تبریز، ارومیه، مهاباد، حتی زنجان و قزوین نیز از تیررس بلورهای ریز نمک در امان نخواهند بود. این ترسیم بیمناک از عواقب خشکی دریاچه ارومیه سبب شد دولت اول حسن روحانی طرح احیای دریاچه ارومیه در قالب ستاد احیای دریاچه ارومیه را با طراحی 27 مورد اصلاحات مدیریت سرزمین ارائه کند. طرح‌هایی که در جهت مدیریت بهتر کشاورزی از جمله تغییر الگوی کشت در جهت کاهش مصرف آب، بازیافت آب فاضلاب با ایجاد تصفیه‌خانه فاضلاب در تبریز و ارومیه، انتقال آب از رودخانه زاب، لایروبی رودخانه‌ها و... برای احیای دریاچه ارومیه مورد موافقت تمامی ارگان‌های حاکمیتی و استانی قرار گرفت. تا امروز حدود 15 هزار میلیارد تومان خرج زیرساخت‌های عمرانی این پروژه عظیم شد. اما تغییر الگوهای بارش در حوضه آبی ارومیه و رعایت نکردن پروتکل‌های ستاد احیا از سوی وزارت نیرو با طراحی و احداث سدهای جدید از یک‌سو و افزایش سطح زیرکشت در حاشیه دریاچه ارومیه از سوی مردم و با حمایت وزارت کشاورزی به‌رغم پرداخت هزینه به کشاورزان برای خودداری از کشت‌های جدید، طرح ستاد احیا را با چالش‌هایی مواجه کرد. با این همه روندها در بهبود کیفیت دریاچه ارومیه همچنان نا‌امید‌کننده نیست و نمی‌توان بنا به گفته مدیران ستاد احیا گفت طرح نجات دریاچه ارومیه شکست خورده است اما می‌توان گفت دولت‌ها به‌رغم شعارها و پرداخت هزینه‌های سرسام‌‌آور برای احیای این دریاچه آب شور، از سویی با توسعه کشاورزی و افزایش اراضی سطح زیرکشت و همچنین طراحی سدها بر روی ورودی دریاچه ارومیه عملاً روند بهبود احیای دریاچه ارومیه را مختل می‌کنند. نگرش‌های بخشی و سطحی و منفعت‌طلبانه و درک ناقص از مدیریت سرزمین از یک‌سو و فقدان یک نگرش ملی به مدیریت آب و منابع آبی در حوضه دریاچه ارومیه از سوی دیگر حالا این منطقه جغرافیایی ایران را با بحران عظیم نیاز 14 میلیارد متر‌مکعبی آب مواجه کرده است. این درحالی است که وزیر جدید کشاورزی دولت ابراهیم رئیسی با نگرش‌های رادیکال به توسعه کشاورزی و به بهانه ایجاد اشتغال و تولید، گام در راهی خواهد گذاشت که به مرگ بیشتر سرزمین منجر خواهد شد. بنا به اظهارات وزیر کشاورزی قرار است هفت میلیون هکتار به سطح زیر کشت کشاورزی اضافه شود. این در حالی است که ایران عملاً با کاهش منابع آبی مواجه است. در این پرونده به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم که چرا احیای دریاچه ارومیه ناکام مانده است؟