درد آبی

  جواد حیدریان: ابرچالش آب و محیط زیست حالا به روشنی یکی از ابرچالش‌های امروز جامعه ایران است و مردم تصویر به مراتب شفاف‌تری از عمق این مشکل بزرگ دارند و اطلاعات پیرامون این ابرچالش ملموس‌تر است. به قولی شاید بیشتر مردم درک درستی از ابعاد ابرچالش‌های مالی و پولی و اقتصادی نداشته باشند اما هر کجای ایران که زندگی کنند، بحران خشکسالی و کم‌آبی و تخریب محیط زیست را با تمام وجود احساس می‌کنند. بسیاری از مردم اکنون می‌دانند آب در ایران وضعیت مطلوبی ندارد و محیط زیست در معرض تخریب است. آنها تخریب گسترده و تاراج منابع طبیعی را با چشم‌های خود می‌بینند. برای فهم ابرچالش آب شناخت دینامیسم گسترش آن مهم است. ابر‌چالش آب در ایران متاثر از مسائل متعددی است. از سیاستگذاری، چیدمان غلط توسعه تا ناآگاهی عمومی در الگوی مصرف، قیمت‌گذاری و دخالت نظام حکمرانی و... اما کدام عامل نقش تعیین‌کننده‌ای در رسیدن به شرایطی چنین بحرانی برای منابع آب در ایران دارد؟ اگر دولت آینده جلوی سیاستگذاری غلط را نگیرد این ابرچالش تا چه سطوحی عمیق‌تر می‌شود و به چه سمت‌و‌سویی می‌رود؟ ریشه‌های اقتصادی ابرچالش آب و محیط زیست مولفه‌های بی‌شماری دارد و نظام حکمرانی اقتصادی در شکل‌گیری چنین وضعیتی دخیل است. از سویی باید به زمینه‌های شکل‌گیری بحران و سپس تبدیل آن به ابرچالش آب در ایران، به سیاستگذاری در این حوزه نگرش ویژه‌ای داشته باشیم. برای ایجاد تعادل میان سیاست‌های نظام سیاسی مثل خودکفایی و محدودیت‌های سرزمینی مثل کمبود آب یا منابع محدود مثل آب و توان سرزمینی چه باید کرد؟ اکنون روشن است که ایران کشوری گرم و خشک است. به اصطلاح اقلیم ایران اقلیمی خشک و نیمه‌خشک است. چرا در این اقلیم الگوی کشت اصلاح نمی‌شود و از آن مهم‌تر تغییر رویه در مالکیت آب صورت نمی‌گیرد؟ آب از زمانی که از نرم سنتی و تاریخی آن که نوعی نظام سنتی محلی میان مالکان زمین‌ها بود خارج شد و در ید اختیار دولت قرار گرفت دچار مشکل ساختاری شد. از سوی دیگر با گسترش تکنولوژی و امکانات حفر چاه‌های عمیق دیگر کنترل منابع آب از دست همگان خارج شد. چرا که دولت توان کنترل برداشت را نداشته و با رایگان و ارزان بودن قیمت انرژی مردمی که امکان حفر چاه را در خود می‌دیدند، از برق و سوخت ارزان استفاده کرده و ایران را سوراخ‌سوراخ کرده و آب را از اعماق بیرون کشیدند؛ امروز با وضعیتی مواجه هستیم که حتی نگرانی‌ها برای امکان بقا و حیات در سرزمین ایران را افزایش داده است. اینکه آینده سرزمین ایران در صورت بهبود نیافتن مدیریت درست منابع آبی، چه خواهد بود، از مهم‌ترین سوال‌های این روزهای جامعه نخبگان و حتی مردم معمولی کشور است و اینکه با روندهای نگران‌کننده و مبتنی بر مصرف ناپایدار آب، ایران چه آینده‌ای دارد!