نان آجر

جواد حیدریان: «غروب در نفس گرم جاده خواهم رفت / پیاده آمده بودم، پیاده خواهم رفت / منم که نانی اگر داشتم، از آجر بود / و سفره‌ام-که نبود- از گرسنگی پُر بود...»

مثنوی زیبای محمدکاظم کاظمی شاعر افغانستانی مقیم ایران، شرح اندوه مهاجرت افغان‌های گریخته از جنگ است. پناهجویانی که سرزمین مادری‌شان را به امید شانه امنی به سرزمین هم‌خون و هم‌زبان و همسایه گره زدند. حالا دهه‌هاست کوچ افغان‌ها به ایران ادامه دارد. هفته پیش اما اظهارات معاون وزیر خارجه جنجال آفرید. عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ابتدا از احتمال اخراج افغان‌های مهاجر در ایران به خاطر فشارهای تحریم آمریکا بر ایران سخن گفت. اما اظهارات این دیپلمات شاخص، به مذاق مردم مهربان خوش نیامد. برخلاف خیال بدخواهان، فشار افکار عمومی در ایران به این اظهارات، عباس عراقچی را به تلویزیون کشاند. او گفت: «نگفته‌ام که اگر تحریم‌ها فشار آورد با خواهران و برادران افغانی خود خداحافظی می‌کنیم. این تعبیر من نیست و چنین برنامه‌ای نداریم. چنین نظراتی در کشور و در وزارت خارجه وجود ندارد و بحث اخراج یا بازگرداندن مهاجران افغانی مطرح نیست.» اگر از بعد عاطفی این اتفاق درگذریم، به نظر می‌رسد فشار تحریم بر اقتصاد ایران روزبه‌روز دارد بیشتر می‌شود و اثرات آن دارد خود را به نمایش می‌گذارد. آمریکایی‌ها با فشار بیشتر و اروپایی‌ها نیز با عدم اجرای تعهداتشان در قبال برجام و البته سوءمدیریت داخلی، اقتصاد ایران را به پرتگاه خطرناکی سوق داده و به همین میزان بازار کار و اشتغال نیز دستخوش تحولات منفی بیشتری است. بازار کاری که در صورت اعمال محدودیت بیشتر، مخاطره شورش‌های اجتماعی جمعیت بیکار را به خود خواهد دید. بنابر این تحلیل، معاون وزارت خارجه ایران در تبیین اظهاراتش درباره مهاجران افغان گفته: «کشورهای اروپایی باید به وظایف خود در ارتباط با مهاجران از جمله مهاجران افغانی در ایران عمل کنند، آنها دو راه پیش‌رو دارند یا اینکه در تامین هزینه‌های مربوط به این مهاجران به ایران کمک کنند یا اینکه بخشی از این مهاجران را به خاک خود راه دهند و آنها را در خاک خود بپذیرند.»

این تلقی که مهاجران توانسته‌اند بازار کار ایران را اشغال کنند، این تصور را برای تحلیلگران ایجاد کرده که دولتمردان ایرانی با اعلام این وضعیت، در تلاش برای جلوگیری از مخاطرات بیکاری بیشتر ایرانیان هستند. از سوی دیگر اظهارنظر عراقچی درباره مهاجران، باری دیپلماتیک، سیاسی و البته روانی نیز در خود دارد که برای ایجاد موازنه در چانه‌زنی با اروپایی‌ها نیز ارزیابی شده است. اروپایی‌ها در صورتی که با سیل مهاجران افغان رانده‌شده از ایران مواجه شوند، بی‌تردید هزینه زیادی را متحمل خواهند شد. بنابراین به نظر می‌رسد مسوولیت‌پذیری اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در قبال مهاجران افغانستانی به دلیل نقشی که در بی‌ثباتی سیاسی در این کشور دارند، در دستور کار دیپلماسی ایرانی باشد. در این پرونده به اثرات ورود مهاجران خارجی بر اشتغال، بیکاری و سطح دستمزدها و ابعاد سیاسی و دیپلماتیک آن خواهیم پرداخت.