سلاطین آسمان

جهان مدرن شد و جنگ‌ها مدرن. جنگ‌ها، در هر سطحی که باشند، دیگر از حالت نفربه‌نفر و رودررو خارج شده‌اند و به سمتی پیش رفته‌اند که تجهیزات مدرن، فناوری‌های پیشرفته و استراتژی‌های نوآورانه، به کار گرفته شوند و سرنوشت طرف‌های درگیر را تغییر دهند. از ابتدای قرن بیست و یکم به این‌سو، هرگاه درگیری نظامی شکل گرفته، آسمان، تکلیف نهایی نبرد را تعیین کرده است. از سال 2001 که آمریکا به افغانستان حمله کرد، تا سال 2003 که آسمان بغداد و عراق، عرصه تاخت‌وتاز هوابردهای آمریکایی شد، تا سال 2011 که سوریه آسمانش را در اختیار روسیه گذاشت و لیبی، عرصه جنگ هوایی را به آمریکا واگذار کرد، و حتی در درگیری‌های نظامی ادامه‌دار روسیه و اوکراین طی یک دهه گذشته، همه جنگ‌ها، به آسمان نگاه ویژه‌ای داشته‌اند. آسمانی که اگر تحت کنترل هر یک از طرف‌های درگیر درآید، سرنوشت جنگ تغییر می‌کند. قدرت هوایی، کشورها را به سمتی هدایت کرده که با استفاده از هواپیما، موشک، پهپاد و سیستم‌ها و تجهیزات مرتبط با آنها، گستره جنگ را به فراتر از مرزها بکشانند. قدرت هوایی که از سه دهه گذشته تاکنون پیشرفت‌های چشمگیری را تجربه کرده، علاوه بر دفاع از حریم هوایی کشورها، شرایط قابل قبولی را برای جلوگیری از تجاوز و پاسخ سریع به تهدیدات بین‌المللی فراهم آورده است. در جنگی که ایالات‌متحده علیه صدام به راه انداخت، نیروهای هوایی ائتلاف با استفاده از سامانه‌ها و تجهیزات پیشرفته‌ای همانند هواپیمای «اف 15 ایگل» و بمب‌افکن رادارگریز «بی 2 اسپریت»، دفاع هوایی عراق را خنثی کرد و با برتری هوایی، عملیات زمینی را ممکن کرد. آنها در این جنگ، بیش از 20 هزار سورت پرواز عملیاتی انجام دادند که با اتکا به تجهیزات پرتعداد و پیشرفته‌شان امکان‌پذیر شد. کمی قبل‌تر و در جنگ افغانستان، نیروهای هوایی با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین ام‌کیو 9 ریپر (Reaper MQ9) برای هدف قرار دادن مواضع طالبان، پیاده‌نظام و جنگاوران چریک افغان را از کار انداختند. در جنگ لیبی نیز، نیروهای هوایی ایالات‌متحده، فرانسه و بریتانیا با انجام بیش از هفت هزار سورت پرواز عملیاتی، قدرت دفاعی نیروهای معمر قذافی را از سر راه برداشتند و زمینه را برای توسعه جنگ در لیبی فراهم آوردند. با این تجربه‌های به‌دست‌آمده برای کشورها در 25 سال گذشته، نیروهای نظامی فهمیده‌اند که لازم است نیروهای هوایی خودشان را تغییر دهند و به سمت پیشرفته‌تر شدن هدایت کنند. آنها می‌دانند بازدارندگی نظامی به تهدید قدرتمند همراه با تکنولوژی و توان مانور تجهیزاتی وابسته است و قدرت هوایی با استفاده از سرعت، بُرد مسافتی و قدرت تخریب بالا، شرایط لازم را فراهم می‌کند که کشورها به بازدارندگی متناسب با نیازشان دست یابند.

بی‌رقیب در نبرد هوایی

منابع بین‌المللی درباره تعداد کل هواپیماهای نظامی در کشورهای جهان، اتفاق نظر ندارند. برخی از منابع، این تعداد را 30 هزار فروند عنوان و برخی منابع دیگر، رقم دقیق را بیش از 50 هزار فروند گزارش کرده‌اند. انواع جت‌های جنگنده، بمب‌افکن‌ها، هواپیماهای تهاجمی و هواپیماهای پشتیبانی رزمی در این دسته‌بندی جای می‌گیرند. اگر تعداد کل جنگنده‌های نظامی در سراسر جهان را 50 هزار فروند در نظر بگیریم، بیش از 42 درصد این تعداد، به سه کشور ایالات‌متحده، روسیه و چین تعلق دارد. این سه کشور، روی هم 20 هزار و 724 هواپیمای نظامی در اختیار دارند که آنها را به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قدرتمندترین نیروهای هوایی جهان جای می‌دهد. ایالات‌متحده با در اختیار داشتن 13 هزار و 209 هواپیمای نظامی با کاربری‌های مختلف، بیش از 5 /217 میلیارد دلار بودجه در سال 2025 به نیروی هوایی خود اختصاص داده که نسبت به سال مالی 2024 حدود 1 /1 درصد افزایش یافته است. 188 میلیارد دلار این بودجه فقط برای نیروی هوایی هزینه می‌شود و مواردی همانند نوسازی، سرمایه‌گذاری‌های رقابتی، حضور در جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی بین‌المللی و سامانه‌های ردگیری موشکی را دربر می‌گیرد. متخصصان نظامی و حتی مردم جهان، ایالات‌متحده را خالق هواپیمای نظامی اف 35 می‌شناسند که براساس تخمین و گزارش مجله  air and space forces تاکنون بیش از دو تریلیون دلار هزینه داشته و آن را به گران‌ترین پروژه تسلیحاتی در تاریخ ایالات‌متحده تبدیل کرده است. این بودجه شامل هزینه‌های تهیه، توسعه، ارتقا، بهره‌برداری، نگهداری و آموزش و به‌کارگیری اپراتورها و خلبانان هواپیمای اف ‌35 می‌شود. این کشور همچنین 750 تا 800 پایگاه نظامی در سراسر کشورهای جهان راه‌اندازی کرده که در کنار مشارکت با ناتو و متحدان دیگری مثل ژاپن، دست بالا را در درگیری‌های نظامی داشته باشد. یکی از اصلی‌ترین اهداف ایالات‌متحده برای توسعه فناوری‌های مرتبط با جنگ‌های هوایی، بازدارندگی در مقابل کشورهایی همانند چین و روسیه است. روسیه، به‌عنوان دومین قدرت نظامی هوایی جهان، چهار هزار و 211 هواپیمای نظامی در اختیار دارد و در عین تمرکز بر نوسازی ناوگان، بر حفظ پایگاه‌های دفاعی و صنعتی قدرتمند نگاه ویژه دارد. براساس اعلام موسسه ماکرو ترندز (Macrotrends)، نیروی هوایی روسیه، بخشی از نیروهای هوافضای این کشور است و بودجه جداگانه و اعلام‌شده‌ای ندارد. بودجه کلی نیروهای مسلح این کشور در سال 2023 رقمی فراتر از 45 /109 میلیارد دلار بود که افزایش نزدیک به هفت درصد را نسبت به سال 2022 نشان می‌دهد. سوخو 57، جت جنگنده نسل پنجم رادارگریز روسیه است که برای برتری هوایی و ماموریت‌های حمله زمینی طراحی شده و ویژگی‌های پیشرفته‌ای همانند فناوری رادارگریزی، قابلیت پرواز سوپرکروز و مانورپذیری بالا را در خود جای داده است. از همان سال 2002 که روسیه فرآیند ساخت سوخو ۵۷ را آغاز کرد، قرار بر این بود که این جنگنده با جنگنده‌های نسل پنجم غربی همانند اف ۲۲ مقابله کند؛ بعدها، سوخو 57 تلاش کرد قابلیت‌های خودش را برای مقابله هوایی با هواپیماهای اف 35 ساخت ایالات‌متحده افزایش دهد. روسیه همچنین بر سیستم‌های دفاع هوایی تاکید دارد و سیستم‌های اس 400 و اس 500 را برای محافظت از حریم هوایی خودش مستقر کرده است. چین، سومین کشوری است که پس از ایالات‌متحده و روسیه، قدرتمندترین نیروی هوایی نظامی را در جهان دارد. نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش خلق چین با سه هزار و 304 هواپیما، رشد سریعی را طی کرده و از تولیدات بومی پشتیبانی می‌کند. این کشور در سال 2025 نزدیک به 300 میلیارد دلار بودجه نظامی در نظر گرفت و اعتبار ویژه‌ای به جنگنده‌های رادارگریز جی 20 اختصاص داد. چین تا پیش از اینکه به یکی از تولیدکنندگان تجهیزات نظامی هوایی تبدیل شود، به واردات تجهیزات و تسلیحات از روسیه وابسته بود اما با استفاده از روش‌های تولید و آموزش در مقیاس بزرگ، طرح دستیابی به نیروی هوایی در سطح جهانی را تا سال 2049 تدوین کرد و در راستای این طرح به پیش می‌رود. نیروی هوایی چین با برخورداری از جنگنده‌های جی 20 که رادارگریز است و جنگنده جی 16 که یک جنگنده چندمنظوره به‌شمار می‌رود، قدرت خودش را در نبردهای هوایی تثبیت کرده و برای پیشرفت‌های بیشتر گام برمی‌دارد. همچنین بمب‌افکن و پهپادهای پیشرفته Wing Loong نیز در جمع تجهیزات پیشرفته نیروی هوایی چین قرار می‌گیرند. چین در کنار همه این تجهیزات، پدافند هوایی HQ-9 را تولید کرده و به مرحله بهره‌برداری رسانده که رقیب اصلی سامانه اس 400 روسیه محسوب می‌شود.

استراتژی‌های متفاوت

جاه‌طلبی در قدرت، نخستین دلیل تلاش سه کشور برتر حوزه هوایی جهان برای تثبیت توانمندی‌ها در جنگ‌های هوایی است. ایالات‌متحده تلاش می‌کند جلوی روسیه و چین بایستد و آن دو کشور نیز تلاش می‌کنند قدرت بازدارندگی را به بالاترین سطح برسانند که در صورت نیاز، مقاومت بیشتری در برابر قدرت نخست هوایی جهان داشته باشند. ایالات‌متحده پس از جنگ دوم جهانی متوجه شد باید قدرت هوایی را در بالاترین اولویت فعالیت‌های نظامی‌اش قرار دهد. نتیجه این تفکر، ساخت هواپیماهای اف 15 در دهه 1970 و اف 22 در دهه 1990 بود. جنگ سرد رویکردهای نظامی ایالات‌متحده را در حوزه هوایی تغییر داد و آمریکا به سمت پلت‌فرم‌های چندمنظوره برای عملیات‌های شناسایی پیش رفت. پهپاد شناسایی ‌ام‌کیو 9 ریپر محصول همین دوران است. پس از جنگ‌های 2001 و 2003 در افغانستان و عراق، نتیجه این شد که ایالات‌متحده نیروهای هوایی خودش را قدرتمند کند که هر نقطه‌ای از کره زمین، به راحتی برایش در دسترس قرار داشته باشد. این کشور به دنبال بازدارندگی در برابر کشورهایی همانند چین و روسیه است که تهدیدات نامتقارن را خنثی کند. یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های آمریکا این است که نسل‌های بعدی بمب‌افکن Raider B-21 را که یک بمب‌افکن راهبردی رادارگریز نسل جدید است، جایگزین بمب‌افکن‌های B-2 و B-1 لنسر کند. این بمب‌افکن‌ها با برخورداری از ترکیب هوش مصنوعی، هایپرسونیک و قابلیت‌های سایبری، تسلط هوایی بی‌نظیری را در آسمان به نمایش خواهند گذاشت. روسیه یک دلیل ویژه دارد که نیروی هوایی خود را قدرتمندتر از همیشه به سمت پیشرفت هدایت کند. این کشور به دنبال آن است که با گسترش ناتو مقابله کند و همچنان نفوذش را در خاورمیانه بگسترد. رقابت با چین نیز یک دلیل محکم دیگر است که روسیه به دنبال نیروی هوایی قدرتمند و تاثیرگذار باشد. این کشور تفکر «تمرکز بر کمیّت» را که از دوران شوروی برجای مانده بود، حذف کرد که کیفیت و بهره‌وری را جایگزین جنگ‌افزارهایش کند. درگیری‌های نظامی مستمر این کشور با اوکراین که از سال 2014 آغاز شد، سبب شده این کشور بیش از 300 هواپیمای نظامی خودش را از دست بدهد و بر این مبنا، تمرکز را بر ارتقای جنگنده‌های پیشرفته‌ای مانند سوخو 57 و پهپادهای Lancet  قرار دهد. روسیه هیچ‌گاه راهبردهای نظامی‌اش را برای کشورهای جهان تشریح نمی‌کند، اما در تلاش است تا سال 2035 یک نیروی هوایی مدرن و چابک را بازسازی کند. این چابکی، ارتباط مستقیمی با رادارگریز کردن سوخوهای سری 57 و پهپادهایش دارد. همچنین، پدافند هوایی یکپارچه اس 500 نیز به دنبال آن است که بازدارندگی ویژه‌ای در برابر ناتو ایجاد کند. موشک‌های فراصوت کینژال (Kinzhal) نیز در طرح جاه‌طلبانه ارتش روسیه جایگاه ویژه‌ای دارند. این موشک‌ها از نوع هوا به زمین هستند که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند و در دسته هایپرسونیک‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. سرعت بالای موشک‌های کینژال که تا 10 ماخ می‌رسد با بُرد دو هزارکیلومتری ترکیب می‌شود و قابلیت پرتاب از جنگنده‌هایی همانند میگ 31 یا بمب‌افکن‌های توپولوف ام 22، به روسیه کمک می‌کند به سامانه‌های دفاع موشکی غربی آسیب وارد کند و برتری استراتژیک این کشور در جنگ را حفظ کند. چین، همسایه شرقی روسیه نیز استراتژی‌های خاصی برای توسعه قدرت دفاعی و نظامی در بخش هوایی دارد. درست است که این کشور، ایالات‌متحده را یکی از اصلی‌ترین دشمنان خودش می‌داند اما تلاش می‌کند برای رقابت با کشورهایی همانند هند و ژاپن و همچنین در اختیار داشتن برتری قدرت در منطقه جغرافیایی همانند تایوان و دریای چین جنوبی، نیروی هوایی خودش را در بالاترین سطح توان حفظ کند. طرح بین‌المللی کمربند و جاده، حتی روی توان نظامی چین نیز تاثیر می‌گذارد و این کشور به دنبال آن است که تا سال 2049 به قدرتمندترین نیروی نظامی جهان تبدیل شود. آنچه سبب شد چین استراتژی قدرت را در نیروی هوایی خود به کار بگیرد، بحران تنگه تایوان در سال 1996 بود. این کشور تا پیش از وقوع این بحران یکی از کشورهای عقب‌مانده از نظر جنگ‌های هوایی به‌شمار می‌رفت و برای تامین نیازهایش به شوروی و بعد از جنگ سرد، به روسیه متکی بود. با این حال، پس از آنکه چین در سال 1996 رزمایش نظامی گسترده‌ای را در نزدیکی تایوان انجام داد و ایالات‌متحده دوباره به حمایت از تایوان پرداخت، متوجه شد باید تغییراتی در سامانه‌های دفاع هوایی ایجاد کند. سرمایه‌گذاری در ساخت جنگنده‌های مدرن جی 10 و جی 20 و همچنین پهپادهای Wing Loong از همین‌جا آغاز شد. صنعتی شدن چین از سال 2000، این کشور را به رقیبی هم‌تراز با ایالات‌متحده تبدیل کرده و جاه‌طلبی‌های ویژه‌ای را به نیروهای نظامی این کشور بخشیده است.

باکیفیت و غیرمنسجم

اروپایی‌ها در نبردهای هوایی بیش از آنکه به کمیّت فکر کنند، به کیفیت فکر می‌کنند. آنها به اندازه سه کشور برتر جهان (آمریکا، روسیه و چین) تجهیزات نظامی هوایی ندارند، اما باکیفیت‌ترین تجهیزات را در اختیار دارند. فرانسه، بریتانیا و ایتالیا، سه کشور برتر در زمینه جنگ‌های هوایی قاره اروپا شناخته می‌شوند. آلمان و سوئد نیز در جایگاه‌های چهارم و پنجم قرار می‌گیرند. نیروی هوایی فرانسه 972 جنگنده در اختیار دارد که 40 فروند آن جنگنده‌های رافال هستند که تطبیق‌پذیری و سیستم‌های الکترونیکی بسیار قدرتمند و پیشرفته‌ای دارند. نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا ناوگان قدرتمندی دارد که از 137 یوروفایتر تایفون و 30 جت رادارگریز اف 35 لایتینگ تشکیل می‌شود. ارتش ایتالیا نیز 70 فروند تایفون و 24 فروند اف 35 در اختیار نیروی هوایی این کشور قرار داده که همکاری‌های منسجمی با ناتو داشته باشد. آلمان نیز با 231 فروند هواپیما و از جمله 135 فروند تایفون در حال نوسازی نیروی هوایی خودش است. این کشور در سال 2022 اقدام به سفارش 35 فروند جنگنده اف 35 کرد که قدرت خودش را دوچندان کند. سوئد نیز که یکی از جدیدترین اعضای ناتو به‌شمار می‌رود، 71 جنگنده گریپن را در نیروی هوایی خودش به کار گرفته است. این جنگنده‌ها قدرت ویژه‌ای در چابکی دارند و بسیار کم‌هزینه‌اند. نکته جذاب درباره نیروی هوایی کشورهای اروپایی، تهیه تجهیزات نظامی و توسعه جنگنده‌ها با استفاده از توان خوداتکایی و اجرای طرح‌های مشترک میان کشورهای مختلف است. هواپیمای رافال فرانسه توسط شرکت هوانوردی داسو تولید شده و با تجهیز به رادار AESA و موشک‌های Meteor، قدرت بسیار بالایی در جنگ‌های هوایی دارد. جنگنده یوروفایتر تایفون هم پروژه مشترک میان بریتانیا، آلمان، ایتالیا و اسپانیاست که از طریق شرکت‌های ایرباس، BAE Systems و لئوناردو به اجرا درمی‌آید. این جنگنده، قدرت مانور بالا و قابلیت جنگ شبکه‌محور را دارد و تا حد زیادی نیازهای نظامی هوایی کشورهای اروپایی را پوشش می‌دهد. کشورهایی همانند بریتانیا، ایتالیا و هلند به قدرت‌های نظامی منطقه اروپا قناعت نکرده‌اند و چند جنگنده اف 35 نیز از ایالات‌متحده در اختیار گرفته‌اند. جنگنده گریپن سوئد نیز یک هواپیمای چندمنظوره به‌شمار می‌رود که به دلیل هزینه‌های پایین نگهداری، برای ارتش‌های کوچک، به‌صرفه است. در کنار جنگنده‌ها و هواپیماهای نظامی، پهپادهایی همانند Watchkeeper  توسط بریتانیا و HammerHead توسط ایتالیا تولید شده‌اند که در ترکیب با سامانه‌های دفاع هوایی مانند  SAMP /Tساخت فرانسه، قابلیت‌های نظامی هوایی اروپا را افزایش می‌دهد. با وجود این، کشورهای اروپایی در جنگ‌های هوایی دو چالش بزرگ دارند: سوخت‌گیری هوایی و بمب‌افکن‌های استراتژیک. این کشورها برای غلبه بر این دو چالش، به ایالات‌متحده وابسته هستند. کشورهای اروپایی همچنان به اجرای پروژه‌های مشترک در نیروی هوایی ادامه می‌دهند و تلاش می‌کنند شرایط خودشان را در جنگ‌های هوایی بهبود بخشند. سامانه هوایی رزمی آینده که به صورت مشترک میان فرانسه، آلمان و اسپانیا شکل گرفته، تلاش می‌کند تا سال 2040، یک جنگنده نسل ششم را با پهپادها ادغام کند و به مرحله بهره‌برداری برساند. برنامه هوایی رزمی جهانی میان بریتانیا، ایتالیا و ژاپن نیز تلاش می‌کند پلت‌فرم نسل بعدی را با نام تمپست (Tempest) به مرحله عمل برساند. همچنین اتحاد شکل‌گرفته میان فرانسه، آلمان، ایتالیا، هلند و بریتانیا نیز روی ساخت بالگردهای پیشرفته تمرکز کرده که بتواند این بالگرد جدید را تا سال 2035 وارد مدار بهره‌برداری کند. در کنار این اقدام‌ها، صندوق دفاع اروپا از پروژه‌های مشترک ساخت پهپاد و موشک حمایت می‌کند و برای سال‌های 2021 تا 2027، بیش از هشت میلیارد یورو اختصاص داده که فعالیت‌های تحقیقاتی سرعت بیشتری بگیرد. ساختار پراکنده کشورهای اروپایی، انسجام آنها را در مقایسه با فرماندهی یکپارچه نیروهای نظامی و هوایی ایالات‌متحده، روسیه و چین محدود می‌کند. کشورهای اروپایی بیش از دو هزار جنگنده در اختیار دارند اما از پشتیبانی تانکرها و آواکس‌ها برخوردار نیستند بنابراین، قابلیت مانور آنها تا حد زیادی کاهش می‌یابد و به مرزهای اروپا محدود می‌ماند.

نیروهای هوایی متنوع و روبه‌رشد

کشورهای مختلف آسیایی در سال‌های گذشته تلاش‌های ویژه‌ای برای توسعه نیروی هوایی ارتش‌های خودشان انجام داده‌اند. هند با استراتژی‌های ویژه تلاش کرده قدرتمندترین عملکرد را در جنگ‌های هوایی از خود بر جای بگذارد. ژاپن، ارتش خودش را که «نیروی دفاع از خود» می‌نامد، موظف کرده نیروی هوایی را برای ارتقای امنیت منطقه‌ای نوسازی کند. کره‌جنوبی نیز تلاش می‌کند نیروی هوایی را برای خنثی کردن تهدیدات کره شمالی در بالاترین حد آمادگی نگه دارد و پاکستان نیز هرچند نوسازی نامتقارنی در نیروی هوایی دارد اما همسایگی با هند سبب شده ارتقای قابل تحسینی در جنگ‌های هوایی از خود بر جای بگذارد. هند، حدود دو هزار و 300 هواپیمای جنگی دارد که سبب می‌شود این کشور در جایگاه چهارم برترین نیروی هوایی جهان از نظر کمیّت جای بگیرد. این کشور با توسعه شرکت هندوستان آیروناتیکس لیمیتد و همچنین خریدهای خارجی، تلاش می‌کند نیروی هوایی را به‌روز نگه دارد. این کشور در سال 2016 یک قرارداد 20 میلیارددلاری با فرانسه منعقد کرد که سبب شد 36 جت رافال را در اختیار بگیرد. همچنین قرار است 114 جنگنده چندمنظوره از فرانسه تا سال 2030 به این کشور تحویل شود. در کنار این تجهیزات، هند 272 جنگنده سوخو 30 ساخت روسیه دارد و 69 جنگنده بومی تجاس (Tejas) را مورد استفاده قرار می‌دهد. قابلیت‌های پهپادی و استفاده از سیستم‌های دفاع هوایی اس 400 روسی و آکاش بومی نیز نیروی هوایی این کشور را قدرت می‌بخشد. نقطه قوت هند، استفاده از 17 هواپیمای تانکر، پشتیبانی و آواکس است که امکان سوخت‌گیری هوایی و ردیابی هوایی را برای جنگنده‌های این کشور فراهم می‌کند و دسترسی استراتژیک کشورش را بیشتر می‌کند. ژاپن نیز سرمایه‌گذاری‌های ویژه‌ای برای نیروهای «دفاع از خود» در حوزه هوایی انجام داده است. این کشور 1465 هواپیما دارد و بودجه دفاعی 50 میلیارددلاری‌اش در سال 2025 تا سال 2027 دو برابر خواهد شد. ژاپن سرمایه‌گذاری‌های ویژه‌ای برای خرید هواپیماهای اف 35 و توسعه موشک‌های بومی انجام داده که اقدام به دفاع پیشگیرانه کند. ماجراجویی‌های چین در دریای چین شرقی و آزمایش‌های موشکی کره شمالی، ژاپن را ترغیب کرده نوسازی نیروی هوایی را با قدرت بیشتری در دستور کار قرار دهد. کره‌جنوبی هم اصلی‌ترین استراتژی توسعه ناوگان هوایی ارتش را مقابله با تهدیدات کره‌شمالی عنوان کرده است. نیروی هوایی این کشور 890 هواپیما دارد و در تلاش است 40 جنگنده اف 35 و 120 جنگنده بومی Boramae را به این تعداد اضافه کند. پهپادهای پیشرفته‌ای که کره‌جنوبی از ایالات‌متحده خریداری کرده، قابلیت‌های شناسایی این کشور را افزایش داده‌اند و سیستم‌های دفاع هوایی پاتریوت و تاد نیز به صورت جدی تقویت شده‌اند که کره‌جنوبی را از تهدیدات موشکی و هوایی دور نگه دارند. همچنین هواپیماهای آواکس و تانکرهای بومی سبب می‌شوند نیروی هوایی این کشور قدرت مانور بسیار بالایی در جنگ‌های منطقه‌ای داشته باشد. بر اساس آنچه اعلام شده، کره‌شمالی نزدیک به 900 هواپیما دارد و کره‌جنوبی نیز تلاش کرده ناوگان خودش را برای مقابله با حملات هوایی این کشور تقویت کند. پاکستان 810 هواپیما دارد و بودجه دفاعی را در سال 2025 به 10 میلیارد دلار رسانده است. این کشور 134 فروند جنگنده جی اف 17، 75 فروند اف 16 و 56 فروند جی 10 چینی دارد. بخش زیادی از پشتیبانی‌های ناوگان هوایی پاکستان از طریق تجهیزات تولیدشده در چین تامین شده است. پاکستان بر نوسازی کم‌هزینه تاکید دارد و از مشارکت‌های ویژه چین و ترکیه در توسعه ناوگان هوایی بهره می‌برد.

سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک

خاورمیانه در صد سال گذشته با بحران‌های مختلف روبه‌رو شده که همه کشورها، تلاش می‌کنند برتری خودشان را در حوزه‌های مختلف بر کشورهای دیگر تثبیت کنند. ایران، عربستان سعودی، ترکیه، امارات متحده و مصر، کلیدی‌ترین بازیگران حوزه نظامی منطقه غرب آسیا به‌شمار می‌روند که هر یک، رویکردهای متمایزی را برای توسعه نیروی هوایی به کار گرفته‌اند. این رویکردها، براساس رقابت‌ها، نیازهای امنیتی و قابلیت‌های اقتصادی هر یک از این کشورها تعریف شده و نتایج متفاوتی نیز دربر داشته است. عربستان سعودی در برنامه‌های توسعه نیروی هوایی به دنبال ایجاد سلطه منطقه‌ای است. این کشور با در اختیار داشتن 897 هواپیما و بودجه دفاعی 75 میلیارددلاری، بر برتری هوایی مبتنی بر حملات دقیق و سریع تمرکز دارد. ایالات‌متحده و بریتانیا، مشاوران اصلی این کشور در توسعه ناوگان هوایی نظامی به شمار می‌روند. عربستان 186 فروند اف 15 ایگلز ساخت ایالات‌متحده دارد و در کنار آن، نیروی هوایی خودش را با 72 فروند یوروفایتر تایفون ساخت بریتانیا، آلمان، ایتالیا و اسپانیا و 82 فروند تورنادو ساخت بریتانیا و ایتالیا تجهیز کرده است. این کشور پهپادهایش را از چین و ترکیه تامین کرده و از پدافند هوایی پاتریوت و تاد آمریکا استفاده می‌کند. برخلاف عربستان، ترکیه تلاش می‌کند در نیروی هوایی به خوداتکایی دست یابد. این کشور هزار و 69 جنگنده دارد که با سرمایه‌گذاری 20 میلیارددلاری، جنگنده‌های نسل پنجم کان و برنامه‌های پهپادی را در مسیر توسعه قرار داده است. ترکیه تلاش می‌کند ساختارهای نیروی هوایی و جنگنده‌ها را با پهپادها و جنگ الکترونیک همسو کند. یکی از اصلی‌ترین دلایلی که ترکیه خوداتکایی را در دستور کار قرار داده، کودتای سال 2016 و ناتوانی در خرید اف 35 از ایالات‌متحده بوده است. آمریکا به دلیل اینکه ترکیه سامانه‌های پدافندی اس 400 را از روسیه تهیه کرد، جنگنده‌های اف 35 را در اختیار این کشور قرار نداد. با این دلیل، ترکیه نیز توسعه بومی را با هدف اعمال نفوذ منطقه‌ای و کاهش وابستگی به غرب در دستور کار قرار داد. رژیم صهیونیستی در فرآیندهای مرتبط با نیروی هوایی، به دنبال حفظ برتری کیفی در منطقه است. این رژیم با 581 هواپیما، استراتژی حملات سریع و دفاع هوایی چندلایه را در دستور کار قرار داده است. براساس آمار منتشره، رژیم صهیونیستی 66 جنگنده اف 35، 241 فروند اف 16 و 84 فروند جنگنده اف 15 را در ناوگان جنگی‌اش جای داده است. این توان نظامی با استفاده از پهپادهای خریداری‌شده از ایالات‌متحده افزایش می‌یابد. همچنین پدافند هوایی گنبد آهنین ساخت مشترک ایالات‌متحده و رژیم صهیونیستی سبب می‌شود از حملات موشکی جلوگیری کند. در کنار این تجهیزات، رزمایش‌های مشترک رژیم صهیونیستی با ایالات‌متحده، قابلیت‌های جنگی و آمادگی نظامی رژیم را افزایش می‌دهد. ایران در فرآیندهای نظامی جنگ هوایی، مقاومت نامتقارن را در دستور کاری قرار داده است. کشورمان به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، از همان ابتدا تصمیم گرفت به تولید بومی روی بیاورد و بر ساخت پهپاد، پدافند هوایی و موشک تمرکز کند. اصلی‌ترین استراتژی دفاعی ایران در جنگ‌های هوایی، بازدارندگی منطقه‌ای است. تعداد دقیق هواپیماهای نظامی ایران به دلیل مسائل امنیتی و محرمانگی اعلام نشده، با این حال، منابع مختلف تخمین‌هایی از تعداد و نوع این هواپیماها ارائه داده‌اند. برخی منابع، نیروی هوایی ارتش ایران را دارای ۳۴۳ فروند هواپیمای نظامی ذکر کرده‌اند. همچنین، براساس گزارش‌ها، ایران در حال نهایی کردن قرارداد خرید بیش از ۴۰ فروند جنگنده جی10  از چین است. پهپادهای شاهد 136 و مهاجر نیز تولید داخل هستند که در دفاع هوایی ایران به کار گرفته می‌شوند. پدافند هوایی باور نیز در دفاع تهدیدات نظامی هوایی به کار گرفته می‌شود. برخلاف ایران و ترکیه که تلاش کرده‌اند سامانه‌های بومی را در نیروی هوایی استفاده کنند، امارات متحده عربی به صورت کامل نیازهایش را از کشورهای خارجی تامین می‌کند. این کشور 78 فروند اف 16، 36 فروند میراژ ساخت فرانسه و 24 فروند اف 35 در اختیار دارد. همچنین پهپادهایش را از چین تهیه کرده و از پدافند هوایی پاتریوت و تاد استفاده می‌کند. امارات در سال 2021 یک قرارداد 23 میلیارددلاری برای خرید اف 35 از ایالات‌متحده امضا کرد. مصر، با در اختیار داشتن هزار و 80 هواپیما، با هر سه قدرت هوایی جهان یعنی ایالات‌متحده، روسیه و چین، همکاری دارد. این کشور تلاش می‌کند لایه‌های دفاعی قدرتمندی در برابر تهدیدات اتیوپی و اسرائیل ایجاد کند. از آنجا که درگیری‌های مقطعی نظامی میان مصر و رژیم صهیونیستی محتمل است، ایالات‌متحده از تحویل هواپیماهای پیشرفته اف 35 به این کشور خودداری کرد که سبب شد مصر نیازهای خودش را از چین و روسیه تامین کند.