جریان استعدادها

نابغه‌های متولد چین همواره در خط مقدم نوآوری‌های آمریکا بوده‌اند. یانگ چن نینگ، فیزیکدان برنده جایزه نوبل، که در ماه اکتبر از دنیا رفت، یکی از این افراد بود. اما ترکیبی از عوامل آزاردهنده -مانند دشمنی دولت ترامپ با تمام تازه‌واردان- و عوامل جذاب -از قبیل حمایت سخاوتمندانه چین از علم و فناوری- موجب شد که در‌حال‌حاضر بسیاری از این نوابغ مسیری را در پیش گیرند که یانگ در اواخر عمرش طی کرد. او در دهه 80 زندگی‌اش برای تدریس در دانشگاه تسینگهوا (Tsinghua) در پکن به چین بازگشت. امروزه بسیاری از جوانان چینی هم تصمیم می‌گیرند دیگر برای تحصیل به آمریکا نروند.

این تغییرات از زمان اولین دور ریاست‌جمهوری ترامپ آغاز شد و اکنون سه گروه همپوشان یعنی دانشجویان، دانشمندان و متخصصان فناوری را آزار می‌دهند. آنها هم به دانشگاه‌های برتر آمریکا و هم به نوآورترین بنگاه‌های آن آسیب می‌زنند. دانشمندان چینی‌تبار از مدت‌ها قبل بزرگ‌ترین گروه پژوهشگران خارجی را در آمریکا تشکیل داده‌اند. در زمانی که دو اقتصاد بزرگ جهان درگیر یک جنگ تجاری شده‌اند، خروج دسته‌جمعی آنها به ضرر یکی از بزرگ‌ترین مزایای آمریکا در رقابت با چین تمام می‌شود: توانایی آمریکا در جذب و نگهداشت ابرستاره‌ها. دولت ترامپ اوضاع را از این پنجره نمی‌بیند. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در ماه می اعلام کرد که آمریکا با تمام قوا ویزاهای دانشجویان چینی را لغو خواهد کرد (آقای ترامپ مطلب کاملاً گیج‌کننده‌تری به این گفتار افزود و گفت که خواستار پذیرش 600 هزار نفر دیگر است!). یکی از کمیته‌های کنگره در ماه سپتامبر گزارشی با عنوان «از PhD تا PLA» انتشار داد و خواستار محدودیت‌های بیشتر برای دانشجویان چینی شد. گزارش به ارتباط آینده دانشجویان با نیروهای مسلح چین اشاره می‌کند. در آن ماه آقای ترامپ پیشنهاد داد که هزینه درخواست ویزای H1-B تا 100 هزار دلار بالا برود. این ویزاها معمولاً از سوی بنگاه‌های فناوری درخواست می‌شوند که کارگران خارجی ماهر را به آمریکا می‌آورند. چینی‌ها و هندی‌ها شدیدترین آسیب‌ها را خواهند دید.

ابتدا به تحولات در میان دانشجویان می‌پردازیم. بین سال‌های 2000 تا 2019 تعداد دانشجویان چینی در دانشگاه‌های آمریکا شش برابر شد و زمانی به بیش از 372 هزار نفر رسید. چینی‌ها بیش از یک‌سوم کل دانشجویان بین‌المللی آمریکا را تشکیل می‌دهند. از آن سال به بعد، تعداد آنها تقریباً 30 درصد کاهش یافته است. کووید 19 یکی از عوامل این رویداد بود، اما دشمنی دولت آمریکا دلیلی بزرگ‌تر است. اکنون به نظر می‌رسد تحصیل در آمریکا یک شرط‌بندی پرهزینه بر روی خلق‌وخوی آقای ترامپ باشد. همزمان، به گفته یینگی ما (Yingyi Ma)، جامعه‌شناس دانشگاه سیراکیوز نیویورک، جایگاه دانشگاه‌های آمریکا در چین افول کرده است. ده سال پیش چینی‌ها برای توصیف کسانی که با مدرک تحصیلی خارجی به کشور بازگشته بودند از اصطلاح هایگویی (haigui)‌‌ استفاده می‌کردند که به معنای «برندگان مسابقه موش‌ها» است. این افراد اقبال زیادی برای گرفتن مشاغل برتر در چین داشتند (دختر شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در سال 2010 به دانشگاه هاروارد رفت). آن مزیت کمرنگ شده است. دکتر ما (Ma) می‌گوید، روسای چینی اکنون فکر می‌کنند که فارغ‌التحصیلان داخلی «اگر نگوییم بهتر»، «به همان اندازه» دانش‌آموختگان آمریکایی توانا هستند. با وجود تعداد زیاد دانش‌آموختگان دانشگاهی داخلی، بسیاری از فارغ‌التحصیلان از آمریکا احساس می‌کنند که در هر دو کشور جایی ندارند. اکنون دانش‌آموزان برتر، به‌ویژه از بهترین مدارس چین ترجیح می‌دهند در چین بمانند. 

روندی مشابه را می‌توان در میان دانشمندان مشاهده کرد. براساس تحقیقات آقای یو شی (Yu Xie)، جامعه‌شناس دانشگاه پرینستون در نیوجرسی، نزدیک به 20 هزار دانشمند چینی (بر مبنای نامشان)، بین سال‌های 2010 و 2021 آمریکا را به مقصد چین ترک کردند. این روند در سال 2018 سرعت گرفت، چون دولت ترامپ «ابتکار چین» را راه‌اندازی کرد که هدفش سرکوب سرقت‌ فناوری و پژوهشگران مظنون به کلاهبرداری، توطئه یا جاسوسی بود. از هر 10 متهم 9 نفر اصالت چینی داشتند. 

البته نمونه‌های فاحشی از چنین کلاهبرداری‌هایی وجود دارد. همین ماه گذشته یک آمریکایی چینی‌تبار به جرم سرقت فناوری فیبر لیزر با کاربردهای نظامی محکوم شد. این سرقت از یک پروژه مشترک میان شرکت شیشه‌سازی آمریکایی کورنینگ و دارپا، بازوی تحقیقاتی وزارت جنگ آمریکا و با تشویق چین انجام شد. کریستوفر وری (Wray)، مدیر وقت اف‌بی‌آی در سال 2020، جاسوسی و سرقت اسرار از سوی چینی‌ها را بزرگ‌ترین تهدید بلند‌مدت برای مالکیت معنوی آمریکا و رونق اقتصادی دانست. اجرای سخت‌گیرانه طرح «ابتکار چین» (که در آن تنها یک‌چهارم پرونده‌ها به محکومیت منجر شد) ترس و هراس را گسترش داد، هرچند وزارت دادگستری در سال 2022 جلوی آن را گرفت. همه اینها به نفع چین تمام شد. دوسوم از دانشمندان چینی که در سال 2021 آمریکا را ترک کردند به چین بازگشتند. دلیل این موضوع روزبه‌روز آشکارتر می‌شود. از آغاز قرن تاکنون، هزینه‌کرد چین در بخش تحقیق و توسعه برمبنای واقعی 16 برابر شده است. همچنین این کشور سابقه‌ای طولانی در ارائه امتیازها به دانشمندان بازگشتی دارد و به‌خوبی می‌داند هرکجا یک نابغه مشهور رهبری را در دست بگیرد دیگران از او پیروی خواهند کرد. شی یی گانگ، فیزیکدان زیستی و رائو یی، دانشمند عصب‌شناس که قبلاً در آمریکا زندگی می‌کردند، بنیان‌گذاران مشترک یک دانشکده پژوهشی جدید در هانگ‌ژو در استان ژی‌جیانگ چین هستند. این دانشکده بیش از 200 استاد را به خدمت گرفته است. 

فناوری عرصه دیگری است که آمریکا باید نگران خروج جمعی چینی‌ها از آن، به‌ویژه در صنایعی حساس مانند هوش مصنوعی باشد. سیلیکون‌ولی هنوز انبوهی از ابرستارگان چینی دارد، چرا که آمریکا همچنان مقصد برتر استعدادهای جهانی هوش مصنوعی به‌شمار می‌رود و چین هم منبع برتر آن استعدادهاست. حدود نیمی از بهترین پژوهشگران هوش مصنوعی و تقریباً 40 درصد از آنهایی که در آمریکا کار می‌کنند اصالت چینی دارند (برمبنای محل دریافت مدرک کارشناسی).

بسیاری از بنگاه‌های برجسته آمریکایی به تخصص چینی‌ها وابسته‌اند. برای مثال و طبق گزارش نیویورک‌تایمز، اکثر اعضای تیم 11‌نفره‌‌ای که برای راه‌اندازی آزمایشگاه ابرهوشمند شرکت رسانه اجتماعی متا (Meta) استخدام شده بودند، متولد چین هستند. تنش در روابط چین و آمریکا می‌تواند به سرریزها منجر شود. برای مثال، یک ابرستاره چینی به نام یوا شونیو (Yao Shunyu) تابستان امسال به آزمایشگاه بزرگ هوش مصنوعی دیپ‌مایند شرکت گوگل رفت، چون کارفرمای سابقش یعنی آزمایشگاه انتروپیک به‌طور ضمنی چین را یک کشور متخاصم اعلام کرده بود. او این اعلامیه را 40 درصد از دلیل انتقال خود می‌دانست.

آمریکا هنوز در عرصه هوش مصنوعی بسیار از دیگران پیشتازتر است،‌ اما چین هم پیشرفت‌هایی یکنواخت و منظم دارد. حدود 80 درصد از پژوهشگران غیرآمریکایی هوش مصنوعی که در این کشور مدرک دکترا می‌گیرند تمایل دارند در همان‌جا کار کنند، اما سهم کسانی که به چین می‌روند از چهار درصد در سال 2019 به هشت درصد در سال 2022 افزایش یافت. این نسبت هنوز کوچک است، اما نگرانی در مورد افزایش آن احساس می‌شود. دیلان ژائو دارنده مدرک پسادکترا از دانشگاه کالیفرنیا که خود در دانشگاه ژی جیانگ در هانگ‌ژو تحصیل کرده است، می‌گوید که مسیر حرکت استعدادهای چینی به سمت آمریکا روز‌به‌روز باریک‌تر می‌شود، درحالی‌که دانشگاه‌ها و شرکت‌های چینی پژوهش‌های بزرگ‌تری در زمینه هوش مصنوعی انجام می‌دهند. یک کارمند چینی که در شرکت آمریکایی هوش مصنوعی که هم در ژی‌جیانگ و هم در استنفورد درس خوانده است، می‌گوید، چندین نفر از همتایانش از ادامه تحصیل در سطح دکترا در آمریکا انصراف دادند تا برای شرکت‌های چینی هوش مصنوعی کار کنند. او خود کارش را حفظ کرد، چون عقیده دارد نوآوری آمریکایی برتر است. اما مطمئن نیست که شرکت کارفرمایش سال دیگر او را به بخت‌آزمایی ویزای پرهزینه H1-B بفرستد و نگران آن است که آمریکا در آینده حتی علیه متخصصان برتر چینی هوش مصنوعی دشمنی ورزد. او می‌گوید، هرچه آمریکا با این گونه افراد سردتر برخورد کند، چین استقبال گرم‌تری از آنها به عمل خواهد آورد.