ردپای زنان در اقتصاد
بهترین کتاب‌ها درباره اقتصاد زنان کدام‌اند؟
در این روزها که زنان در همه وجوه جامعه نقش‌آفرینی می‌کنند در اقتصاد دست به چه کارهایی زده‌اند؟ نانسی فولبر اقتصاددان فمینیست آمریکایی بر اقتصاد و خانواده، کار غیربازاری و اقتصاد مراقبت تمرکز دارد. او استاد اقتصاد در دانشگاه ماساچوست است.
فولبر از سال 2002 تا 2003 به عنوان رئیس انجمن بین‌المللی اقتصاد فمینیستی (IAFFE) خدمت کرد، از سال 1995 دستیار سردبیر مجله اقتصاد فمینیستی بود و همچنین عضو هیات تحریریه مجله زنان سیاست است. فولبر در حوزه اقتصاد مراقبت کار می‌کند و آن را این‌گونه تعریف می‌کند: «کاری که شامل ارتباط با افراد دیگر، تلاش برای کمک به مردم برای برآوردن نیازهایشان، کارهایی مانند مراقبت از کودکان، نگهداری از سالمندان، پرستاری از افراد بیمار یا آموزش است. این شکلی از کار مراقبتی است.» نانسی می‌گوید کار مراقبتی می‌تواند با دستمزد یا بدون مزد باشد.
فولبر استدلال می‌کند که اقتصاددانان توجه کافی به اقتصاد مراقبت ندارند. این برای زنان مضر است، زیرا کنار گذاشتن کارهای غیربازاری و مراقبتی، زنان و کودکان را از جریان اصلی اقتصاد به حاشیه می‌راند و کمک‌های آنها به خانه و جامعه را کم‌ارزش جلوه می‌دهد. در ادامه به تحلیل و بررسی‌های نانسی درباره چند کتاب فمینیستی می‌پردازیم.
1- اگر روی زنان حساب کنند
(If Women Counted)
کتاب «اگر روی زنان حساب کنند» نوشته سیاستمدار سابق مریلین وارینگ است که «سند پایه» رشته اقتصاد فمینیستی در نظر گرفته می‌شود. این کتاب نقدی پیشگامانه و سیستماتیک بر حساب‌های ملی، استاندارد بین‌المللی اندازه‌گیری رشد اقتصادی، و روش‌هایی است که در آن کار بدون مزد زنان و همچنین نقش طبیعت در آنچه اقتصاد مولد محسوب می‌شود کنار گذاشته شده است.
کار مریلین وارینگ مردم را از خواب بیدار کرد. او دقیقاً نشان داد که چگونه کار بدون دستمزدی که به‌طور سنتی از سوی زنان انجام می‌شود در سیستم‌های حسابداری ملی نامرئی می‌شود و درباره آسیب‌های آن نوشت. کتاب او الهام‌بخش طیف وسیعی از تحقیقات در این حوزه بود. روش‌های ارزشگذاری و پاداش دادن به کار مراقبتی که زندگی ما را حفظ می‌کند؛ اعم از پاداش‌های مالی و معنوی. در دهه‌های اخیر، حوزه اقتصاد فمینیستی برای پرداختن به این موضوعات و موارد دیگر گسترش یافته است. نانسی درباره این کتاب یک تحلیل عالی و بسیار خواندنی ارائه می‌دهد مبنی بر اینکه چگونه کار بدون مزد از جمله مراقبت از افراد تحت تکفل از نظر اقتصادی نادیده گرفته شده است.
ممکن است کارهای دولتی را موضوعی خسته‌کننده بدانید، اما این کتاب نظر شما را تغییر خواهد داد و امروزه اقتصاددانان بسیار به آن توجه دارند. دیر یا زود مفهوم درآمد بازتعریف می‌شود. این کتاب در اصل تحلیلی فمینیستی، انقلابی و قدرتمندانه از اقتصاد مدرن است که نشان می‌دهد چگونه خانه‌داری زنان، مراقبت از افراد بیمار و پیر به‌طور خودکار از نظر ارزش کاری در اقتصاد حذف می‌شود. نمونه‌ای از این فرآیند فراگیر و قدرتمند سیستم حساب‌های ملی سازمان ملل است که برای جنگ‌ها و تعیین تراز پرداخت‌ها و دادن وام استفاده می‌شود.
نویسنده در این کتاب به زنان و قدرت آنها در اقتصاد پرداخته است. وارینگ مهره‌ای قدرتمند در سیاست نیوزیلند است که سه دوره در پارلمان این کشور خدمت کرده و در سرنگونی نخست‌وزیر ناکارآمد کشورش نقش مهمی داشته است. او دکترای اقتصاد سیاسی دارد و عضو مدعو در مدرسه دولتی کندی هاروارد بوده است.
2- مانیفست مراقبت
(The Care Manifesto)
مانیفست مراقبت دعوتی پرشور برای متحول کردن اقتصاد و جامعه جهانی است؛ نقشه راهی برای اینکه چگونه می‌توانیم از بحران‌های همپوشانی بیرون بیاییم و یک بافت اجتماعی جدید ایجاد کنیم. اخلاق مراقبت جهانی پادزهری در برابر بی‌احتیاطی‌های پیچیده‌ای است که سیستم فعلی نسبت به مردم و کره زمین نشان می‌دهد.
نویسندگان می‌دانند که مراقبت یک کالا نیست: یک عمل، یک ارزش اصلی و یک اصل سازماندهی است که باید سیاست جدیدی را بر اساس آن بنا کرد. نانسی فولبر می‌گوید ممکن است با همه مطالب در این کتاب موافق نباشید من نیز موافق نیستم. اما نقدی بسیار قانع‌کننده درباره سودجویی عده‌ای که بر اساس بی‌اعتنایی کامل به رفاه دیگران بنا شده است و همبستگی قدرتمند میان هنجارهای مردسالارانه و سرمایه‌داری در این کتاب بیان شده است. در عین حال، سازمان‌های مراقبتی نمونه‌های قدرتمندی از روش‌هایی ارائه می‌دهند که در آن مردم گاهی اوقات به‌طور کاملاً موثر پیرامون اصول کمک‌های متقابل دور هم جمع می‌شوند.
مانیفست مراقبت، مراقبت را در قلب بحث‌های بحران کنونی ما قرار می‌دهد: از مراقبت صمیمی -مراقبت از کودک، مراقبت‌های بهداشتی و رسیدگی به سالمندان- تا حفاظت از دنیای طبیعی. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که بی‌احتیاطی بر آن حاکم است، اما نباید این‌گونه باشد. مانیفست مراقبت، چشم‌اندازی دلسوزانه برای دنیا تعریف می‌کند. نویسندگان می‌خواهند نقش مراقبت در زندگی روزمره ما را دوباره به تصویر بکشند و آن را به اصل سازماندهی در هر بعد و در هر مقیاسی از زندگی تبدیل کنند. همه ما به یکدیگر وابسته هستیم و تنها با پرورش این همبستگی‌های متقابل می‌توانیم دنیایی بسازیم که در آن هر یک از ما نه‌تنها می‌توانیم زندگی کنیم، بلکه رشد نیز می‌کنیم. این کتاب می‌گوید که ما باید مراقبت را در قلب دولت و اقتصاد قرار دهیم. یک دولت دلسوز باید شادی جمعی را ترویج دهد، نه ارضای میل فردی را. این به معنای دگرگونی نحوه سازماندهی کار از طریق تعاونی‌ها، بومی‌گرایی و ملی‌سازی است.
این کار درک ما را از خویشاوندی برای یک «مراقبت بی‌عیب‌تر» گسترش می‌دهد. احیای فضای عمومی برای ایجاد شهری دلپذیرتر، مکان‌های مراقبتی را می‌طلبد. نویسنده در این کتاب برنامه‌ای برای محیط زیست تعیین می‌کند که از همه ضروری‌تر است و مراقبت را در کانون ارتباط انسان‌ها با دنیای طبیعی قرار می‌دهد.
3- جنسیت، توسعه و جهانی شدن
(Gender,Development and Globalization)
نانسی فولبر درباره کتاب جنسیت، توسعه و جهانی شدن می‌گوید: این کتاب یک مرور عالی و به‌روز از نابرابری جنسیتی در مقیاس جهانی است که کار با حقوق و دستمزد، سیاست‌های عمومی و تاثیر نهادهای مردسالار را مورد توجه قرار می‌دهد.
همچنین توضیح می‌دهد که چرا مسیرهای فعلی توسعه اقتصادی ناکافی و ناپایدار هستند. جنسیت، توسعه و جهانی شدن آغازگر اصلی اقتصاد و توسعه فمینیستی جهانی است. این کتاب راه‌هایی را که تحلیل فمینیستی به درک غنی‌تر از توسعه بین‌المللی و جهانی شدن کمک کرده است، برجسته می‌کند. گونسلی بریک و ماریا فلورو در ویرایش دوم این کتاب که نوشته لوردس بنریا پیشگام در زمینه اقتصاد فمینیستی است به این پروژه پیوسته‌اند تا متن کتاب را به‌روز کنند و مشارکت‌های نظری تجربی و روش‌شناختی عمده و تحولات جهانی را منعکس کنند.
ویرایش جدید کتاب که قبلاً برای علاقه‌مندان به جنسیت و جهانی شدن از منظر توسعه ارزشمند بوده است، از سوی مخاطبان گسترده‌تری مورد توجه قرار خواهد گرفت. لوردس بنریا استاد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و مدیر سابق برنامه تغییر جنسیت و جهانی شدن آن و برنامه مطالعات آمریکای لاتین در دانشگاه کرنل است. او بر جنسیت و توسعه، کار با حقوق و بدون مزد، جهانی شدن، بازار کار و سیاست‌های تعدیل ساختاری، به ویژه در آمریکای لاتین متمرکز شده است. پژوهش‌های میان‌رشته‌ای که در این کتاب آمده است برای مخاطبانی که به بررسی تاثیر فرآیند جهانی شدن بر توسعه و رفاه و به‌طور کلی به برابری اجتماعی و جنسیتی علاقه‌مند هستند بسیار مفید است. این بازنگری به ارائه مباحثی گسترده در مورد استراتژی‌ها و سیاست‌هایی که بیشترین تاثیر را در ارتقای توسعه عادلانه و پایدار دارند، ادامه خواهد داد.
نویسندگان از اقتصاد فمینیستی به عنوان الگویی سودمند برای پرداختن به چالش‌های بزرگ جهانی معاصر، مانند نابرابری‌های میان جنوب و شمال جهانی و همچنین در درون کشورها استفاده می‌کنند. فقر مداوم و افزایش آسیب‌پذیری در برابر بحران‌های مالی، بحران‌های غذایی و تغییرات آب‌وهوایی رویکرد نویسندگان با تکیه بر جریان فکری فمینیسم و توسعه انسانی است.
4- ورای مرد اقتصادی
(Beyond Economic Man)
«ورای مرد اقتصادی» اولین کتابی است که اصول اصلی اقتصاد را از دیدگاه فمینیستی بررسی می‌کند. این کتاب در اصل جمع‌آوری مقاله‌های پژوهشگرانی است که درباره اقتصاد فمینیستی پژوهش کرده‌اند.
در این کتاب، نویسندگان پیشنهاد می‌کنند که می‌توان با رهایی از تعصبات مردانه، رشته اقتصاد را بهبود بخشید. «ورای مرد اقتصادی» نقطه عطفی هم در دانش فمینیستی و هم در اقتصاد است، و به سرعت به راهنمای کسانی تبدیل شد که به دنبال کشف ارتباطات در حال ظهور میان این دو بودند. این کتاب پرسش‌هایی اقتصادی مطرح می‌کند نه به این دلیل که علم اقتصاد خیلی عینی است، بلکه به این دلیل که به اندازه کافی عینی نیست. مشارکت‌کنندگان -9 اقتصاددان، یک جامعه‌شناس و یک فیلسوف- در مورد میزان تاثیر جنسیت بر طیف موضوعاتی که اقتصاددانان مطالعه کرده‌اند و روشی که مطالعات خود را انجام داده‌اند بحث می‌کنند.
برای مثال، آنها بررسی می‌کنند که چگونه نگرانی‌های مردانه زمینه‌ساز تمرکز اقتصاددانان در بازار است. آنها همچنین درباره تاثیر فعالیت‌های خانگی بر اقتصاد نیز پژوهش کرده‌اند. نویسندگان بر این باورند که، این تمرکز بر علایق مردانه، تعاریف و مرزهای اقتصاد، مفروضات اصلی این رشته و روش‌های ترجیحی آن را محدود کرده است. با این حال، هدف این کتاب رد شیوه‌های اقتصادی کنونی نیست، بلکه گسترش آنهاست که امکان درک کامل‌تر پدیده‌های اقتصادی را فراهم می‌کند. این مقاله‌ها شیوه‌های اقتصادی کنونی را در پرتو درک فمینیستی از تفاوت‌های جنسیتی به‌عنوان ساختار اجتماعی و نه بر اساس ویژگی‌های اساسی مرد و زن بررسی می‌کنند.
نویسندگان از مفهوم جنسیت، همراه با خوانش‌های فمینیستی از بلاغت و تاریخ علم و همچنین نظریه پست‌مدرنیستی و تجربه شخصی، برای تحلیل مرزها، مفروضات و روش‌های اقتصاد نئوکلاسیک، سوسیالیستی و نهادگرا استفاده می‌کنند.
نانسی فولبر این گلچین کلاسیک را امپراتوری برهنه و بدشکل نشان می‌دهد که وانمود می‌کند لباسی فاخر به تن دارد، در حالی که مفروضات کاملاً قدیمی و جنسیتی اقتصادی مرسوم را تشریح می‌کند و همچنین نمونه‌هایی غنی از راه‌های جدید برای تبیین پیوندهای میان جنسیت مراقبت و نابرابری را ارائه می‌دهد. مشارکت‌کنندگان در این کتاب عبارت‌اند از: ربکا ام.بلانک، پائولا انگلند، ماریان ای. فربر، نانسی فولبر، آن ال. جنینگز، هلن ای. لونگینو، دونالدان. مک کلاسکی، جولی‌ای. نلسون، رابرت ام. سولو، دایانا استراسمن، و روندا ام. ویلیامز.
