اثر لیر بر ریال
کاهش مداوم ارزش لیر چقدر به سود اقتصاد ایران است؟
کاهش ارزش لیر در ترکیه طی فصل گذشته، عنوان اصلی اخبار اقتصادی رسانه‌های جهان بود. عمده رسانه‌ها، سیاست پولی و ارزی اردوغان را نادرست و غلط می‌پندارند و آن را سرآغاز فروپاشی اقتصاد ترکیه قلمداد می‌کنند. در ترکیه هم عمده کارشناسان و نیز جوانان، سقوط 45درصدی ارزش لیر ترکیه در سال 2021 را شروع بدبختی اقتصاد می‌دانند و کمتر جوانی است که آرزوی مهاجرت از ترکیه را نداشته باشد. برخی نوسان شدید قیمت‌ها را مشابه دهه‌های 1980 و 1990 می‌بینند- دوره‌ای که قیمت‌ها روزانه تغییر می‌کرد.
ریشه این اتفاقات چیست؟
پیش از این، حجم زیادی از اقتصاد ترکیه تحت تاثیر صنعت توریسم بود، اما با شیوع کرونا درآمدهای این حوزه به حداقل رسید و مشکلات اقتصادی از جمله کسری منابع برای دولت ترکیه پدیدار شد. در سال‌های اخیر هم خروج سرمایه از ترکیه به دلیل اقدامات بی‌ثبات‌کننده دولت این کشور شدت گرفته است، خبر ورود این کشور به فهرست خاکستری FATF موجب تشدید خروج سرمایه‌گذاران اروپایی شده و می‌تواند اثرات مثبت سرمایه‌گذاری‌های چند سال اخیر ترکیه را تحت‌الشعاع قرار دهد.
مهم اینکه در پنج سال گذشته نسبت اوراق قرضه دولتی این کشور که در اختیار مالکان خارجی است، از ۲۵ درصد به ۵ درصد رسیده، این کاهش چشمگیر نشان‌دهنده کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی به آینده اقتصادی کشور ترکیه است. تحقیقات نشان می‌دهد تنزل جایگاه در فهرست خاکستری FATF، روابط کشورها با بانک‌های خارجی و سرمایه‌گذاران را سخت و سخت‌تر می‌کند. پس از آنکه ادامه این روند به تشدید مشکلات در اقتصاد ترکیه منجر شد، رجب طیب اردوغان در آخرین نشست دولت در سال 2021 اولین گام برای مقابله با سیاست‌های کاهش ارزش لیر در برابر دلار آمریکا را برداشت و در عین حال وعده داد که دولت زیان صاحبان سپرده و کاهش ارزش پول ملی را تا حدی که نرخ آن در برابر ارزهای عمده خارجی از نرخ بهره بانکی کمتر شود، جبران خواهد کرد. این خبر باعث شد نرخ لیر در برابر دلار آمریکا تقویت شود اما این روند ادامه پیدا نکرد.
پرسشی که این یادداشت قرار است به آن پاسخ دهد این است که کاهش ارزش لیر برای ایرانیانی که درصدد سرمایه‌گذاری یا اقامت در ترکیه هستند چه پیامدهایی داشته و دارد؟
برای ادامه این بحث بهتر است سه پرسش دیگر هم طرح شود:
1- آیا کاهش ارزش لیر می‌تواند توریسم و سرمایه‌گذاری در ترکیه را تقویت کند؟
2- آیا کاهش ارزش لیر به نفع ایرانیان است؟
3- ایرانی‌ها تا چه زمان می‌توانند از این کاهش سود ببرند؟
جذب بیشتر توریسم
پاسخ پرسش اول را می‌توان این‌گونه بیان کرد که، آری، کاهش ارزش لیره به جذب بیشتر توریسم و سرمایه‌گذاری در آن کشور کمک و آن را تقویت می‌کند. سیاستی که اردوغان و اعضای دولتش مدام بر آن تاکید می‌کنند.
برای مثال بر اساس آخرین گزارشی که انجمن هتلداران شهر وان -شهر مرزی ترکیه در غرب ایران- ارائه کرد، اتاق‌های هتل‌های این شهر تا پایان فروردین‌ماه سال 1401 رزرو شده است. بدون شک این رزرو بیشتر از سوی ایرانی‌ها صورت گرفته است.
همچنین طی کاهش ارزش لیر ترکیه میزان جذب توریست در ترکیه افزایش یافته است. از ماه جولای که ارزش لیره ترکیه شروع به کاهش کرد و در همین حال محدودیت‌های کرونایی هم برداشته شد، رشد گردشگری نسبت به ماه‌های گذشته شدت بیشتری گرفت به‌طوری که در آن ماه -یعنی ماه جولای- میزان توریست نسبت به ماه قبل با رشد 100درصدی به چهار میلیون نفر رسید و از آن ماه تعداد توریست‌هایی که به ترکیه سفر کرده‌اند همچنان بین 5 /3 میلیون نفر تا چهار میلیون نفر در نوسان بوده است.
آن‌طور که آمار ترکیه نشان می‌دهد ورود گردشگران از ابتدای سال 2021 تا پایان ماه اکتبر قریب به 32 میلیون نفر بوده است. در مورد سرمایه‌گذاری هم این سیاست -یعنی کاهش ارزش لیر- می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری کمک کند، البته در صورتی که سیاست خصمانه دولت اردوغان به کشورهای غربی کمی تعدیل شود.
ایرانیان از کاهش لیر سود نمی‌برند
پاسخ سوال دوم تا اندازه‌ای مشکل است. زیرا سیاست‌های ایران هم سبب شده که ارزش ریال ایران در برابر دلار آمریکا ثابت نماند و ریال کماکان تضعیف شود. بنابراین ایرانی‌ها نمی‌توانند از کاهش ارزش لیر ترکیه سود ببرند مگر آنکه ریال ایران در برابر دلار آمریکا ثابت بماند یا تقویت شود.
اما در عین حال ایرانیان را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد: گروه اول، کسانی هستند که برای تفریح یا گردش به ترکیه می‌آیند که در قالب توریسم خواهد بود. گروه دوم، افرادی هستند که به دنبال خرید ملک هستند و گروه سوم، ایرانیانی هستند که در این کشور سکونت دارند.
افرادی که برای تفریح به ترکیه می‌آیند، کاهش ارزش لیر تا اندازه‌ای به نفع آنهاست. البته تکرار کنیم اگر برابری ریال ایران در برابر دلار آمریکا ثابت بماند یا تقویت شود. گروه دوم که برای خرید ملک به ترکیه می‌آیند کاهش ارزش لیر ترکیه به نفع آنهاست -البته امیدوارم این مطلب را در قالب تشویق فرار سرمایه ندانید زیرا فقط یک بحث علمی است- هر چند کسانی که در گذشته ملک خریداری کرده‌اند تا اندازه‌ای زیان کرده‌اند اما کاهش ارزش لیر به‌رغم افزایش قیمت‌ها از جمله مسکن، می‌تواند برای خرید ملک سودمند باشد. زیرا افزایش 20درصدی قیمت مسکن در کنار کاهش 43درصدی ارزش لیره ترکیه همچنان ارزشمند است. گروه سوم، ایرانیانی هستند که در ترکیه سکونت دارند. ایرانیانی که درآمدشان از محل کار در ترکیه است، یعنی به لیر حقوق و درآمد دارند، مانند خود مردم ترکیه دچار زیان شده‌اند زیرا کاهش ارزش لیر و افزایش نرخ تورم، معیشت آنها را سخت کرده است.
اما آن دسته از ایرانیانی که از ایران درآمد دارند و در اینجا زندگی می‌کنند، کاهش ارزش لیر به نفع آنهاست، هرچند که نرخ تورم 21 درصد است اما میزان کاهش ارزش لیر، نرخ تورم را جبران می‌کند. برای مثال، در تابستان هر لیر ترکیه معادل 3200 تومان بود اما در روز دوشنبه 29 آذرماه به 1800 تومان رسیده بود. هر چند در موقع نوشتن این گزارش به 2400 تومان افزایش یافت. اما باز هم این کاهش به سود این دسته از ایرانیان است.
سیاست‌های ارزی و پولی
اما پاسخ سوال سوم؛ تا چه زمانی کاهش ارزش لیره ترکیه برای ایرانیان سودمند است؟ جواب به این سوال را باید به سیاست‌های ارزی و پولی ایران موکول کرد و این‌گونه گفت: تا زمانی که برابری ریال ایران در برابر دلار آمریکا ثابت بماند یا تقویت شود. فقط در این صورت است که کاهش ارزش لیر ترکیه برای ایرانیانی که می‌خواهند با ترکیه تجارت کنند یا سفر کنند، سودمند خواهد بود.
