تاریکخانه بوروکراسی
چرا بوروکراسی در ایران به فساد آلوده شده است؟
صدف صمیمی: تاریکخانه فساد، امضای طلایی، چرخه تحریم و فساد، اقتصاد غیرشفاف، توزیع رانت، محافظه‌کاری منفعت‌طلبانه، کاسبان تحریم، خصولتی‌ها و... کلیدواژه‌های بزرگ‌ترین مشکل حکمرانی در سال‌های اخیر بوده است. «فساد» آن اژدهای هفت‌سری است که هر جناح و گروه، هر شخصیت و سیاستمداری ادعای مبارزه با آن را دارد؛ اما در چهار دهه گذشته نه‌تنها این مبارزه به ثمر نرسیده بلکه به نظر می‌رسد عدالت‌خواهی و فسادستیزی در گوشه رینگ حکمرانی قرار گرفته است. مبانی علم اقتصادِ سیاسی، اقتصاد را مدیریت منابع محدود در مقابل نیازهای نامحدود می‌داند. اکثریت قدرت را به دست اقلیتی می‌دهند تا در چارچوب حکمرانی این نیاز را مدیریت کنند. در این میان بدیهی است سوءاستفاده از امکانات عمومی برای نفع شخصی از سوی آن اقلیت فساد را شکل می‌دهد. در رفتار مفسدانه، فرد از اختیارات و امکاناتی که با توجه به مقام و منصبش به او داده شده، سوءاستفاده کرده و از طریق آنها منافع شخصی‌اش را تحقق می‌بخشد. بر اساس این تعریف، مواردی چون رشوه گرفتن، اخاذی، کلاهبرداری، اختلاس، خویشاوندگماری، پارتی‌بازی و اعمال نفوذ بر دیگران، همگی از مصادیق فساد به‌شمار می‌آیند.
همه این مواردی که گفته شد، به گواه احکام قضایی، آمار و اخبار در سیستم بوروکراسی ایران وجود دارد. هرازچندگاهی خبر اختلاس مدیر رده‌بالا یا پارتی‌بازی برای فرزندان مسوولان به گوش می‌رسد. مردم از درخواست رشوه برخی خدمات ارائه‌دهندگان شاکی هستند و گاهی اعمال نفوذ در برخی پرونده‌ها و موضوعات بر کسی پوشیده نیست. اما سوال آن است که چرا در سیستمی که قرار بود فساد در آن ریشه‌کن شود این حجم از رانت و فساد وجود دارد؟
وجود رانت در یک اقتصاد دلیل موجهی برای ایجاد فساد است. در ایران به دلیل وجود منابع و درآمدهای عظیم نفتی رانت‌های مختلف برای گروه‌های مختلف ایجاد شده است. این وضعیت در بعضی موارد به فساد در جنبه‌های مختلف منجر می‌شود. مشخص است که انحصاری بودن بازار، نبود سیستم رقابتی و عدم شفافیت اطلاعات نیز می‌تواند برای افرادی که به اطلاعات خاصی دسترسی پیدا می‌کنند، رانت ایجاد کند. دولتی بودن اقتصاد ایران و بزرگ بودن حجم دولت نیز از عوامل اصلی ایجاد فساد است. زیرا بوروکراسی عریض و طویل دولتی و عدم مقررات‌زدایی قوانین دست‌وپاگیر در دهه‌های اخیر با وجود رشد فناوری، بخش خصوصی یا حتی خود بخش دولتی را مجبور به دور زدن قانون میکند که پایه و اساس فساد را پی‌ریزی میکند. کارشناسان نقدی پرداخت کردن یارانه‌ها، ارز چندنرخی، دخالت در قیمت‌گذاری، دستمزدهای پایین، نبود روحیه پاسخگویی و نظارت‌پذیری در میان مدیران، عدم شایسته‌سالاری مبتنی بر علم و تخصص در گزینش مدیران ارشد سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها را از جمله علل آلودگی سیستم بوروکراسی ایران می‌دانند.
