جهش بزرگ به عقب

  رضا طهماسبی: اقتصاد ایران در دهه 1390 دوبار طعم رکود تورمی را چشید؛ یعنی دورانی که علاوه بر رشد منفی، تورم نیز فزاینده و صعودی بود و شرایطی را ایجاد کرده که مشکلات و چالش‌های اقتصادی را عمیق‌تر و وخیم‌تر کرده است. فشار شدید روی خانوار و بنگاه‌ها در این دوره‌ها، تجربه ملموسی برای آحاد اقتصادی است. در دو سال 1391 و 1392 نرخ رشد اقتصادی با ارقام قابل توجهی منفی بود و در بخشی از این دوران، نرخ تورم نیز صعودی بود تا اقتصاد زخم‌های عمیقی از این دوره بر بدن داشته باشد که هنوز آثارشان حس می‌شود.

از نیمه دوم سال 97 و با نمایان شدن آثار خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها مجدد نرخ رشد اقتصادی برای چهار فصل منفی شد، در این دوران هم نرخ تورم صعودی بود و اقتصاد ایران دوباره در دام رکود تورمی گرفتار آمد. از آنجا که تورم در اقتصاد ایران معمولاً همیشه نرخ بالایی دارد، هر زمان رکود اتفاق افتد در واقع رکود تورمی رخ داده است. البته استثناهایی هم وجود دارد مثل اواخر سال 93 و اوایل 94 که به دلیل شکل‌گیری انتظارات مثبت در جامعه، نرخ رشد فصلی منفی و اقتصاد در رکود بود اما نرخ تورم، روند نزولی خود را آغاز کرده بود تا به سطوح بسیار پایین‌تری برسد.

در حال حاضر نرخ رشد اقتصادی مثبت است و با توجه به گشایش‌هایی که در تولید و صادرات نفت رخ داده، از سه‌ ماه دوم سال 1399 تاکنون منفی نشده است. با این همه برخی از تحلیلگران اقتصادی نسبت به بازگشت رکود، و در واقع رکود تورمی هشدار می‌دهند. تداوم تسلط تورم بالا بر اقتصاد کشور، باعث افزایش قابل توجه هزینه‌های تولید شده است. علاوه بر آن اثر گشایش‌های اندک در تحریم‌ها که بعد از روی کار آمدن دولت دموکرات در آمریکا ایجاد شده بود، تخلیه شده است. در عین حال عواملی چون اثر جنگ روسیه و اوکراین و متلاطم شدن بازار نفت و حضور رقیب در بازار غیررسمی، افزایش تورم جهانی، بالا رفتن قیمت کالاهای اساسی، حذف ارز 4200تومانی برای تامین برخی کالاها و مهم‌تر از آن محاسبات تعرفه ورودی گمرکات، سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی در تامین نقدینگی مورد نیاز بانک‌ها که در عملیات بازار باز قابل مشاهده است و هم‌چنین افزایش دستمزد در سال جاری، همگی عواملی است که می‌تواند به کاهش تولید و ایجاد رکود کمک کند. علاوه بر آن مساله انتظارات نیز مطرح است و آن‌گونه که تازه‌ترین گزارش شاخص مدیران خرید نشان می‌دهد شاخص کل به مرز عدد 50 نزدیک شده است که در واقع مرز رکود است چرا که فعالان اقتصادی بر این باورند که تقاضای داخلی و خارجی برای محصولات صنعتی افت کرده و سه حوزه مسکن، خدمات و کشاورزی نیز دچار افت تولید بوده‌اند.