قدرت زمین

 جواد حیدریان: کشاورزی در ایران قدمتی باستانی دارد. اما در گذر هزاره‌ها تغییرات طبیعی و غیرطبیعی بر منابع آب و زمین اثر گذاشته و با رشد جمعیت نیاز به مواد غذایی فزونی گرفته است. با این همه اما در طول چند دهه اخیر بیشتر تنش بر سر هدررفت منابع از جمله آب و خاک شکل گرفته و این پرسش را به صورت جدی ایجاد کرده که آیا توان اکولوژیک سرزمین به اندازه فشاری است که بخش کشاورزی به آن وارد می‌کند؟ مصرف 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی و تاثیر کمتر از 10درصدی این بخش بر رشد اقتصادی بیانگر بیراهه بودن گسترش کشاورزی و در نتیجه احتمال فروپاشی سرزمین است. با این حال تناقض فاحشی میان فشار کشاورزی بر سرزمین و نیاز سیاستگذاران به این بخش برای جبران اشتغال و پوشش شعارها و اهداف سیاسی آنها وجود دارد. در حالی سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی بین 8 تا ۱۱ درصد است که 16 تا 18 درصد از جمعیت شاغل کشور در بخش کشاورزی حضور دارند. این حجم از شغل در بخش کشاورزی همان یارانه سیاستگذاران از منابع حیاتی ایران برای خاموش کردن خواست اجتماعی و ایجاد شغل است. چیزی که می‌تواند به فروپاشی کامل منابع و حتی سطح وسیعی از خاک زنده ایران منجر شود. از سوی دیگر بخش صنعت به دلیل تحریم هر روز کوچک‌تر و کوچک‌تر می‌شود و کارگاه‌های زیادی به خاطر نااطمینانی نسبت به آینده تعطیل می‌شوند. بخش کشاورزی هم به خاطر خشکسالی‌های اخیر در حال کوچک شدن است اما اگر فکر کنیم سیاستگذار تصمیم گرفته به خاطر تنش آبی از کشاورزی چشم‌پوشی کند، خطا کرده‌ایم. در شهرهای زیادی کشاورزی به صنعت ترجیح داده شده و در خیلی از شهرها با وجود کمبود آب، از سوی نهادهای دولتی و قانونگذار هیچ محدودیتی در فعالیت‌های کشاورزی صورت نگرفته است. حتی در نزدیکی‌های دریاچه ارومیه یا در اصفهان بحران‌زده برنج کاشته می‌شود و دولت حاضر است هزینه خشک شدن دریاچه ارومیه را بپردازد اما بخش کشاورزی محدود نشود. نکته عجیب آنکه در تمام سال‌های گذشته هیچ‌گاه دولت به فکر اصلاح این بخش هم نیفتاده و طرح‌های اصلاح شیوه‌های آبیاری، یا قیمت‌گذاری آب یا گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن هم نتیجه نداده است. ظاهراً همه این اتفاقات به خاطر این است که کشاورزان از قدیم در ساختار سیاسی ایران دارای لابی‌های قدرتمند بودند که اجازه نمی‌دادند تصمیم‌هایی علیه این بخش گرفته شود. برخی معتقدند بخش کشاورزی با وجودی که در اقتصاد ملی کوچک و کم‌اثر شده اما همچنان در مجلس نقش اساسی دارد و نمایندگان مجلس در دفاع از این بخش اجازه رشد به دیگر بخش‌ها را نمی‌دهند. در این پرونده می‌خواهیم مروری بر تصمیم‌های مهم سیاستگذاران برای بخش کشاورزی داشته باشیم. چرا تصمیم‌ها به سود بخش کشاورزی و به زیان دیگر بخش‌هاست؟ آیا کشاورزان همچنان لابی‌های قدرتمند دارد؟