انتخاب نهایی

  جواد حیدریان: دیری نپایید که هشدار کنشگران محیط‌ زیست و آب در ایران درباره احتمال شروع تنش‌های اجتماعی در پی بحران آب و سیاست‌های نابخردانه در این زمینه، با تجمع ذی‌نفعان و مردم تشنه شهرهای مختلف از جمله در استان‌های خوزستان و اصفهان، به واقعیت پیوست. اعتراض به بی‌آبی و پروژه‌های انتقال آب و روش‌های غلط سیاستگذاری برای توسعه صنعت و کشاورزی با هم گره خورد. نمونه آخر آن در اصفهان و در بستر خشک زاینده‌رود اتفاق افتاد. آنچه در این یادداشت و این پرونده مورد تامل است، تصمیم سیاستگذار برای انتخاب راه‌حل نهایی است. اینکه برای مدیریت سرزمین بهترین انتخاب چیست؟ کشاورزی یا صنعت یا هیچ‌کدام؟ بررسی پژوهش‌های متنوع و روش‌های مدیریتی کشور نشان می‌دهد؛ به بحران آب به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی کشور توجه کافی نمی‌شود و نبود برنامه مدون و کارکردِ بخشی سازمان‌های مختلف در زمینه آب باعث بدترشدن وضعیت منابع آبی کشور شده است. با این حال کشاورزی در کشور یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی است که حدود ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده و محل اشتغال حدود ۱۷ درصد از شاغلان کل کشور است. بیش از ۱۸ درصد صادرات غیرنفتی مربوط به بخش کشاورزی است. در سال زراعی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ سطح زیر کشت محصولات زراعی حدود ۱۲ میلیون هکتار گزارش شد. از سویی بنا به روایت کارشناسان، ایران از ۱۳ اقلیم دنیا ۱۱ اقلیم را داراست و به همین دلیل آن را کشوری چهارفصل می‌دانند که در هر ماه و فصل از سال می‌توان محصولات متنوع کشاورزی را در جای‌جای آن تولید کرد. شاید بتوان یکی از دلایل اصرار بر کشاورزی و سیاست خودکفایی برای تامین امنیت غذایی را همین تنوع آب‌وهوایی دانست. اما از سوی دیگر کم‌آبی هرگز در چنین سیاستی لحاظ نشده است. سوی دیگر این داستان البته سیاستگذاری در صنعت است. اگرچه صنعت به نسبت کشاورزی آب کمتری مصرف می‌کند اما جانمایی غلط صنایع در ایران خود یکی از مهم‌ترین مشکلات بروز تنش آبی در مناطق خشک است. ایران با وجود 5800 کیلومتر ساحل در مناطق جنوبی و البته شمال کشور تمرکز عجیبی بر استقرار صنایع و کارخانه‌های خود در مناطق خشک و حتی دشت‌های ممنوعه داشته است. حدود ۸۰ درصد کارخانه‌های فولاد و پتروشیمی کشور در مناطق ممنوعه و ممنوعه بحرانی از نظر ممنوعیت برداشت از آبخوان یا سفره‌های زیرزمینی احداث شده‌اند. این روند پرسش‌برانگیز از سال 1275 آغاز شده و تا همین امروز یعنی 1400 ادامه داشته است. حالا با در نظر گرفتن وضعیت نامطلوب آب و هوایی ایران و البته پتانسیل بالای کشور در بخش‌هایی از کشور در تولید کشاورزی و صنعت، باید سیاستگذار را به تامل واداشت که برای توسعه پایدار ایران چه راهکاری را باید برگزیند که هم رونق صنعت و کشاورزی باشد و هم منابع آب و تنش‌های محیط ‌زیستی و تخریب سرزمین مساله‌ساز نشود؟