مرز پر‌حاشیه

ایران و ترکیه برای سال‌های آینده خود، مبادلات 30 میلیارد دلاری را هدف‌گذاری کرده‌اند، اما هنوز نتوانسته‌اند، آمد و شد کامیون‌ها در مرزهایشان را روان کنند. صف کامیون‌هایی که می‌خواستند به این سو و آن سوی مرز بازرگان بروند، در سال جاری مصائب بسیاری برای بازرگانان و کامیون‌داران پدید آورد. مدت‌هاست سرزمین ایران، راه عبور مناسبی برای ترک‌ها بوده تا از این طریق با همسایه‌های شرقی ایران و نیز آسیای میانه تجارت کنند. از آن سو، ترکیه نیز مسیر کوتاه و کم‌هزینه‌ای است که از طریق آن، کالاهای ایرانی به قلب اروپا و کشورهای حوزه دریای مدیترانه راه پیدا می‌کند. حال آنکه از مهرماه سال گذشته مرز میان دو کشور شاهد صف‌های طویل کامیون‌هایی بود که از ایران به ترکیه می‌رفتند یا در حال بازگشت بودند. حتی ترک‌ها چندین ماه به بهانه بررسی مجدد نرخ مابه‌التفاوت سوخت، مرزها را بسته بودند و این مناقشه میان دو کشور، وارد فاز جدیدی شد. موضوع توقف تردد کامیون‌ها چنان بیخ پیدا کرده بود که حتی به گوش عالی‌ترین مقامات دو طرف نیز رسید.
طی سفر هیات بلندپایه ترک و در راس آنها اردوغان، این موضوع مطرح شد و مقامات دو کشور از حل این مساله در آینده‌ای نزدیک خبر دادند. اما کماکان، مرزنشینان دو کشور شاهد صف بی‌پایان کامیون‌ها بودند و هر طرف، قصور دیگری را عامل این نابسامانی می‌دانست. چنان که به دلیل کاهش فاحش قیمت سوخت در دو کشور، باک‌های تمامی وسایط نقلیه پلمب می‌شد و این امر به دلیل کمبود نیروی انسانی، روند ترخیص کامیون‌ها را با تاخیر زیادی همراه می‌کرد. این اخلال در رفت و آمد کامیون‌ها به سال 1394 نیز دامنه پیدا کرد و حتی در اردیبهشت‌ماه سال جاری به دلایلی نامعلوم، ماندگاری بعضاً یک‌هفته‌ای کامیون‌داران ایرانی در مرز ترکیه رقم خورد؛ توقف طولانی‌مدت در محلی که از کمترین امکانات رفاهی و اسکان برخوردار بود. در مردادماه اما بحران مرز میان دو کشور، شکل تازه‌ای به خود گرفت و به دنبال حمله گروهی ناشناس در طرف ترکیه، یک کامیون ایرانی به همراه محموله‌اش در آتش سوخت.
اگرچه این حمله خسارت جانی در پی نداشت، اما پیش از این نیز حملاتی جداگانه به اتوبوس و قطاری شده بود که هر دو حامل مسافران ایرانی بودند و این حملات با تذکر به مقامات ترک و هشدار به رانندگان به دلیل ناامنی مرزهای شرقی و جنوبی ترکیه همراه شد. تنها پس از چند روز دو حمله دیگر به سه کامیون ایرانی دیگر در مرز ترکیه صورت گرفت. مقامات این کشور، گروه چریکی پ‌ک‌ک را مقصر معرفی کردند و مقامات ایرانی اما همچنان ترک‌ها را مسوول تامین امنیت جانی و مالی اتباع ایرانی در خاک ترکیه می‌دانستند و به انحای مختلف نارضایتی خود را ابراز می‌کردند. در پی این اتفاقات، حجم ترانزیت میان دو کشور افت محسوسی پیدا کرد. در مهرماه نیز اختلافات مالیاتی میان دو کشور بیشتر به طولانی‌تر شدن صف‌ها دامن زد و هر دو طرف در اقدامی تلافی‌جویانه به افزایش مالیات کامیون‌ها پرداختند.
طرف ایرانی اما به دلیل اختلاف چشمگیر قیمت سوخت در دو کشور و سوخت‌گیری مداوم ترک‌ها در خاک ایران، خود را محق می‌دانست و این مابه‌التفاوت را در افزایش مالیات اعمال کرده بود. اما ترک‌ها زیر بار نرفتند و به همان میزان، افزایش در مالیات به کامیون‌های ایرانی تحمیل کردند. داستان صف‌های طولانی همچنان در دی‌ماه نیز ادامه یافت و این بار مشکل اتمام سوخت و شرایط برودتی شدید نیز به آن اضافه شد. اکنون اما مدیرکل تعرفه و ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور از طرح تعریف مسیرهای موازی به منظور تجارت با اروپا و کشورهای غربی خبر داده که با توجه به گسترش تعاملات بین‌المللی کشور در نتیجه برجام، دور از ذهن به نظر نمی‌رسد. اما لزوم مدیریت اثربخش و حل قطعی معضل مرز ترکیه را نباید فراموش کرد؛ چرا که این کشور به عنوان یک معبر ارزان، بهترین و کوتاه‌ترین مسیر برای تجارت ایران با اروپاست.