دیپلمات خندان اما سرسخت

سوابق مطالعاتی دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، خود نشان‌دهنده بخشی از توانایی‌های این فرد جهت حضور در مسوولیت خطیر وزارت امور خارجه است؛ استادیار دانشکده روابط بین‌الملل و عضو هیات علمی دانشگاه تهران با سوابق تدریس در دانشگاه‌های آمریکا با مدرک دکترای مطالعات بین‌المللی از دانشگاه دنور آن کشور. سابقه آشنایی من با دکتر محمدجواد ظریف به همکاری‌مان در وزارت خارجه بازمی‌گردد؛ البته به واسطه نوع کارمان بعضاً زمان‌هایی که بنده در ایران بودم ایشان در خارج از کشور بودند و برخی مواقع نیز وقتی ایشان در کشور حضور داشتند من به عنوان سفیر مشغول به خدمت بودم. اما به طور کلی به نظر من اولین نکته‌ای که در رابطه با دکتر ظریف می‌توان به آن پرداخت، این است که او به عنوان یک دیپلمات برجسته، شناخته شده است. او تحصیلات عالیه‌اش را در آمریکا تمام کرده و سابقه دو دهه زندگی در این کشور را دارد. لذا با فرهنگ و زبان آنها کاملاً آشنایی دارد. همچنین دکتر ظریف از جمله دیپلمات‌های مورد اعتماد مسوولان جمهوری اسلامی ایران است که این اعتماد به خدماتی که او طی سال‌های خدمتش انجام داده، بازمی‌گردد. شاید این حرف خیلی قابل پذیرش برای برخی افراد نباشد اما باید بیان کنم زمانی که به دنبال بی‌مهری‌های فراوانی که نسبت به او روا شد ایشان خودش را بازنشسته کرد، دستگاه دیپلماسی ایران متضرر شد. من از آن زمان بارها اعلام کرده‌ام که شاید حتی تا 100 سال دیگر نیز جمهوری اسلامی ایران نتواند شخصی مانند دکتر محمدجواد ظریف را بیابد و دیپلماتی مثل او برایش تکرار شود. لذا واقعاً حیف است که از تجربیات دیپلمات‌های ارزشمندی مانند او استفاده نشود و شخصی همچون دکتر ظریف به این دلایل خودش را بازنشسته کند. زیرا همگان می‌دانند سوابق دکتر ظریف مشخص است و او تاکنون در مذاکرات زیادی حضور داشته است.

سوابق کاری دکتر ظریف نیز به عنوان سفیر و دیپلماتی مجرب در سفارت جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل از اواخر جنگ تحمیلی درباره قرارداد 598 و در مذاکرات میان ایران و عراق و همچنین پس از کسب چنین تجاربی به‌رغم حضور فعال در عرصه دانشگاهی به عنوان معاون بین‌الملل وزارت خارجه، از او نیروی ارزنده‌ای ساخته که به همراه تجربیات علمی به او آموخته که هنر دیپلماسی تامین منافع ملی کشور با کمترین هزینه ممکن است. به همین منظور دکتر ظریف در بسامان رساندن پرونده هسته‌ای و موضع‌گیری‌های بسیار عقلانی و کارشناسانه در مسائل مهم جاری از جمله سوریه، عربستان و ترکیه که هر کدام جای بحث خود را دارد، به بهترین شکل عمل کرد. لذا ملاحظه می‌شود که اصول سیاست تنش‌زدایی از ابتدا در دستور کار وزیر امور خارجه قرار گرفت و به‌رغم چهره خندان و آرام در مذاکرات با سرسختی‌های فراوان و بعضاً عصبانیت‌های غیرقابل‌تحمل در جهت احقاق حقوق ملت شریف ایران اسلامی به پیش رفت. فراموش نکنیم دکتر ظریف در حالی عهده‌دار وزارت امور خارجه شد که روابط ایران اسلامی با بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا و غرب به بن‌بست رسیده بود و نیازمند گشایشی در روند عادی‌سازی روابط با این بخش مهم دنیا بودیم. شرایط بین‌الملل زمان پذیرفتن مسوولیت وزارت خارجه توسط دکتر ظریف مصادف با دوران گذار در روابط بین‌الملل به حساب می‌آید و معمولاً در چنین مقاطعی که دوران انتقالی است به‌رغم رقابت‌های شدید میان قدرت‌ها، دورانی حساس، مخاطره‌آمیز و شکننده به شمار می‌رود که بعضاً این دوران‌های گذار با جنگ، نزاع و خونریزی همراه بوده است. فلذا مدیریت ایشان در این مقطع حساس حائز اهمیت است. بازسازی سیاست خارجی از اهداف کار دکتر ظریف است؛ به همین دلیل نیز او سعی کرد با اراده و جدیت پرونده‌هایی را که متاسفانه راه بازی و گفت‌وگوی غیرچارچوب‌دار در خصوص آنها بسته یا به بن‌بست رسیده بود، احیا و اداره کند. واقع‌بینی، خودباوری و آرمان‌گرایی به عنوان رئوس مدنظر گرفته‌شده دکتر ظریف در تمامی مذاکرات باعث شد تا رویکرد تعامل سازنده را به‌جای رویکرد تقابلی و تهاجمی با حفظ اصول به پیش برده و در واقع بازگشت تدبیر و عقلانیت به آرمان‌های اساسی سیاست خارجی را که در قانون اساسی به آ‌نها اشاره شده محقق کند. لذا به جرات می‌توان ادعا کرد دکتر محمدجواد ظریف یکی از تاثیرگذارترین سیاستمداران جمهوری اسلامی ایران در عرصه دیپلماسی و جهانی در سال 1394 بوده است که موید این ادعا، محبوبیت او در داخل و خارج از کشور در اظهارنظرها، نظرسنجی‌ها و مقالات ارائه‌شده است.

همچنین اکثر شخصیت‌هایی که در آمریکا و سازمان ملل از نزدیک با او آشنایی دارند، ظریف را به عنوان یک شخص متین، کاردان و آشنا به زبان انگلیسی می‌شناسند. لذا طبیعی است که این انتخاب مورد توجه دنیا قرار گیرد.

دستگاه سیاست خارجی و کسانی که در این بخش خدمت می‌کنند بسیار اهمیت دارد؛ زیرا ایران یک کشور بزرگ و تاثیرگذار است و در یک منطقه استراتژیک به نام خاورمیانه قرار دارد. تمام دنیا به این منطقه نظر ویژه‌ای دارند و حدود 65 تا 70 درصد انرژی جهان نیز در این منطقه است. در این میان به عنوان قدرتمندترین عنصر در منطقه خاورمیانه، کشور دیگری جز ایران را نمی‌توان نام برد؛ لذا جایگاه ایران برای تمام دنیا مشخص و قابل درک است و به همین لحاظ چنانچه یک دیپلماسی و زبان دیپلماسی صحیح که اهمیت بسزایی دارد، به کار گرفته شود قطع یقین ایران به جایگاه شایسته و بحق خودش بازخواهد گشت همچنان که امروز نیز در این مسیر گام گذاشته‌ایم.

اکنون با عنایت به دیپلمات‌هایی که در این عرصه به کار گرفته شده‌اند از جمله شخص دکتر ظریف و با توجه به ویژگی‌هایی که این افراد دارند از جمله تحصیلات و تجربیات بالا، آشنایی با زبان خارجی، زبان دیپلماسی، مسائل دیپلماتیک و مذاکره سیاسی می‌توان چشم‌انداز روشن‌تری را در روابط خارجی ایران متصور بود. زیرا اگر در سطح بالا شاهد بهبود اوضاع باشیم بدون شک سفرا و معاونان بهتری نیز انتخاب خواهند شد که تمام اینها در کنار هم کمک خواهند کرد تا ایران به آن جایگاه و منزلتی که شایسته آن است، دست پیدا کند. مساله دیگر در خصوص دستگاه دیپلماسی فعلی ایران به ریاست دکتر ظریف آن است که حفظ منافع ایران همواره مورد توجه نمایندگان و مذاکره‌کنندگان کشورمان بوده است. در خصوص مساله هسته‌ای نیز این مساله بیش از پیش ظهور و بروز پیدا کرد و مذاکره‌کنندگان با شناخت و درک درست از مذاکره دریافته بودند که نباید روی مسائل کوچک پافشاری کنند و از مسائل اصلی دور بمانند. تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران با توجه به تجارب زیاد، شناختش از دنیا، آشنایی‌اش با زبان دیپلماسی و همچنین با توجه به اینکه مذاکره سیاسی را متوجه می‌شود، آگاه است که در تمام مذاکرات سیاسی بده بستان وجود دارد.