دانش متقلبانه
افزایش شمار مقالات تقلبی در نشریات علمی
نشریات علمی یک هدف وجودی دارند؛ ارائه گزارش‌های صحیح و بررسی‌شده از سوی همتایان از پژوهش‌های جدید به افراد علاقه‌مند. اما طبق مقاله‌ای که در 4 آگوست در PNAS انتشار پیدا کرد، این هدف بلندپروازانه به‌شدت آسیب دیده است. نویسندگان مقاله می‌گویند که تقلب علمی در مقیاسی بزرگ صورت می‌گیرد و به‌سرعت نیز رشد می‌کند. شمار مقالات علمی در هر 15 سال یک‌بار دو برابر می‌شود، اما از سال 2010 تاکنون، تعداد مقالات تقلبی هر یک سال و نیم دو برابر شده است. لویی آمارال، فیزیکدان دانشگاه نورث‌وسترن شیکاگو و نویسنده ارشد مقاله می‌گوید، اگر اقدامی در این مورد صورت نگیرد، «نهاد علم در شکل کنونی خود فرو می‌پاشد». از مدت‌ها قبل آشکار بود که انتشار یک مقاله تقلبی نمی‌تواند کار یک نفر باشد. شرکت‌هایی که به کارخانه مقاله‌سازی شهرت دارند، مقالات تقلبی سرشار از آزمایش‌های ساختگی و داده‌های غلط را با کمک مدل‌های هوش مصنوعی می‌سازند و به دانشگاهیان می‌فروشند که قصد دارند آمار آثارشان را بالا ببرند. اما تحلیل دکتر آمارال و همکارانش نشان می‌دهد که برخی داوران نشریات آگاهانه این مقالات را می‌پذیرند. مجموعه کوچکی از داوران و ویراستاران نشریات، مسئول اکثر مقالات مشکوکی هستند که به چاپ می‌رسند.
نویسندگان برای تایید نتیجه‌گیری خود به بررسی مقالات نشریه معتبر و بزرگ پلوس وان (Plos one) پرداختند. این نشریه افشا می‌کند که کدام‌یک از 18329 داور آن مسئول کدام مقاله است. اکثر داوران استادان دانشگاه هستند که پذیرفته‌اند علاوه بر کار تحقیقاتی، آثار همتایانشان را بررسی کنند. نشریه پلوس وان از سال 2006 تاکنون 276956 مقاله منتشر کرده است. از آن میان 702 مقاله باز پس گرفته شد و 2241 مقاله برای اظهارنظر در سایت پاب‌پیر (Pubpeer) قرار گرفتند. این سایت به دیگر دانشگاهیان و بازرسان آنلاین امکان می‌دهد تا نظراتشان را بیان کنند.
وقتی تیم نویسندگان داده‌ها را بررسی کردند متوجه شدند که 45 داور بیش از دیگران فرآیند پذیرش مقالات باز پس گرفته یا علامت‌گذاری‌شده را تسهیل کرده بودند. امری که تصادفی بودن آن دور از انتظار بود. این افراد مسئول بررسی فقط 3 /1 درصد از مقالات تحویلی به پلوس وان بودند، اما 2 /30 درصد از مقالاتی که آنها بررسی کردند بعدها باز پس گرفته شدند.
داده‌ها الگوی نگران‌کننده‌‌تری را آشکار کردند. بیش از نیمی از این داوران خود نویسندگان مقالاتی بودند که پلوس وان آنها را پس گرفته بود. علاوه بر این، وقتی آنها مقالاتشان را به نشریه تحویل می‌دادند یکدیگر را به عنوان داور معرفی می‌کردند. مقالات ممکن است به دلایل مختلف از جمله اشتباهات بدون غرض و ناخودآگاه پس گرفته شوند، اما دکتر آمارال عقیده دارد، این الگوها نشان می‌دهد شبکه‌ای از داوران مقالات با یکدیگر همکاری می‌کنند تا استانداردهای معمول نشریه را دور بزنند.
دکتر آمارال در مقاله‌اش نامی از این داوران نمی‌برد، اما مجله علمی نیچر (Nature) با استفاده از تحلیل دکتر آمارال پنج نفر از آنها را شناسایی کرد. پلوس وان می‌گوید که هر پنج نفر بین سال‌های 2020 و 2022 مورد بازرسی قرار گرفته و اخراج شدند. دیگر کسانی که به پرسش‌های نیچر پاسخ دادند هرگونه خطا را انکار کردند.
تحلیل دکتر آمارال تکان‌دهنده است، اما نمی‌تواند وجود رفتار غیرصادقانه را به‌طور کلی اثبات کند. اما یافته‌های آن به مجموعه شواهدی افزوده می‌شوند که نشان می‌دهند برخی داوران نقش مهمی در انتشار مقالات غیراستاندارد دارند. سازمان «ناظر بازپس‌گیری» که مقالات باز پس گرفته‌شده را رصد می‌کند به همراه نشریه ساینس (Science) در پژوهشی که در سال 2024 انجام داد متوجه شد که کارخانه‌های مقاله‌سازی در گذشته به داوران رشوه می‌دادند. همچنین، ممکن است داوران از اختیاراتشان برای بالا بردن رتبه دانشگاهی خود استفاده کنند. بازرسان آنلاین پاب‌پیر مقالات چند نشریه را علامت‌گذاری کردند، چون متوجه شدند که فرد ناظر بر تیم داوری خود نویسنده همکار یا یکی از دوستان نزدیک نویسندگان مقاله بوده است. این نمونه‌ای آشکار از تضاد منافع است.
آلبرتو روانو از دانشگاه سانتیاگو در اسپانیا می‌گوید، روش تیم دکتر آمارال در شناسایی شبکه‌های داوران کاملاً جدید است. او که در مورد تقلب‌های علمی تحقیق می‌کند خود بخشی از آن تیم نبود، اما به‌ویژه نگران تقلب در ثبت مقالات علمی در حوزه پزشکی است. امکان دارد که از این یافته‌های ساختگی در دستورالعمل‌های بالینی استفاده شود. مقاله اخیر نشریه پزشکی BMJ نشان داد که 8 تا 16 درصد از نتایج بازبینی منظم که حاوی شواهدی بودند که بعدها باز پس گرفته شدند اشتباه بوده‌اند. دکتر روانو این را یک مشکل واقعی می‌داند.
با این حال، انگیزه تقلب از پیامدهای کشف آن همچنان قوی‌تر است. معیارهایی از قبیل تعداد آثار یک پژوهشگر و میزان ارجاع به آنها نقش قدرتمندی در ارتقای دانشگاهی دارند و برای شغل آنها ضروری هستند. دکتر آمارال می‌گوید، «ما به اشتباه بر اعداد و ارقام تمرکز کرده‌ایم». از سوی دیگر، برخی نشریات هم به خاطر افزایش تعداد مقالاتی که می‌پذیرند درآمد بیشتری کسب می‌کنند.
همزمان، ناشران هم زیر فشار هستند تا مقالات تقلبی را ریشه‌کن کنند. پایگاه‌های داده‌های حاوی نام نشریات معتبر از قبیل اسکوپوس (Scopus) می‌توانند نام نشریه را از فهرست خود خارج کنند و آبروی آن را ببرند. بازگشت به فهرست مستلزم سازمان‌دهی مجدد به نشریه خواهد بود. ناندیتا قادری، سردبیر ارشد پایگاه می‌گوید: «اگر ببینیم شما محتوایی غیرقابل اعتماد دارید و حاضر نیستید آن را باز پس بگیرید، اجازه ورود مجدد نخواهیم داد.» اما در مجموع باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا ناشران و بسیاری از داورانی که سخت کار می‌کنند تا علم تقلبی را از نشریاتشان پاک کنند خواهند توانست با کارخانه‌های مقاله‌سازی مقابله کنند؟
