بلوک‌سازی
پاسخ به ابتکار جاده و کمربند
در مدت 9 ماه پس از آنکه چین از ابتکار جاده و کمربند پرده‌برداری کرد تلاش‌های آمریکا برای مقابله با آن مرتب با شکست مواجه شد. این طرح، برنامه‌ای چند میلیارددلاری برای ساخت زیرساختارها در سطح جهان است. دولت اوباما نتوانست متحدان را قانع کند تا بانک توسعه زیرساختاری آسیا تحت هدایت چین را تحریم کنند. آقای اوباما همچنین یک پیمان تجارت آزاد با عنوان مشارکت فرااقیانوسی آرام منعقد کرد اما دونالد ترامپ در اولین هفته حضور در کاخ سفید از آن خارج شد. پس از آنکه برخی کشورها نتوانستند بدهی خود را به چین بازپرداخت کنند دولت ترامپ ابتکار جاده و کمربند را یک «دیپلماسی تله بدهی» نامید و بدین ترتیب توجهات را به سوی خود جلب کرد. به گفته کریستف وانگ از دانشگاه فودان (Fudan) در شانگهای، بین سال‌های 2013 و 2021 این طرح حدود 890 میلیارد دلار را به قراردادهای سرمایه‌گذاری و ساخت‌وساز تزریق کرد که تامین مالی بسیاری از آنها را وام‌های چینی بر عهده گرفتند. هر زمان که آمریکا «جاده ابریشم جدید» چین را به باد انتقاد می‌گرفت با این پرسش مواجه می‌شد که «شما به جای آن چه پیشنهادی دارید؟». اکنون، درست در زمانی که چین برنامه‌اش را کوچک‌تر می‌کند به نظر می‌رسد آمریکا و متحدانش پاسخی برای آن سوال یافته‌اند. دموکراسی‌های ثروتمند گروه7 در 26 ژوئن پرده از طراحی برداشتند که 600 میلیارد دلار سرمایه خصوصی و عمومی را برای سرمایه‌گذاری در زیرساختارهای کشورهای کم‌‌درآمد و دارای درآمد متوسط در پنج سال آینده بسیج می‌کند. این طرح «مشارکت برای زیرساختارها و سرمایه‌گذاری جهانی» (PGII) نام دارد. رئیس‌جمهور جو بایدن گفت که کشورش 200 میلیارد دلار به این طرح اختصاص می‌دهد. مقامات غربی می‌گویند این طرح مستقیماً با ابتکار جاده و کمربند رقابت نمی‌کند. آن ابتکار بر بنادر، راه‌آهن و دیگر زیرساختارهای سخت تمرکز دارد. در مقابل، طرح گروه7 آب‌وهوا، امنیت انرژی، ارتباطات دیجیتال، بهداشت و برابری زنان را در اولویت می‌گذارد و بر خلاف ابتکار چین، وعده می‌دهد از نظر مالی، زیست‌محیطی و اجتماعی شفاف و پایدار باشد. در حالی‌که برنامه چین عمدتاً از وام‌های بانک‌های دولتی بهره می‌برد طرح مشارکت برای زیرساختارها و سرمایه‌گذاری جهانی قصد دارد از اندک منابع دولتی برای تحریک و تسریع سرمایه‌گذاری‌های بزرگ خصوصی استفاده کند. آقای بایدن در مراسم معرفی طرح گفت این کمک یا صدقه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری است که همگان از بازدهی آن بهره‌مند خواهند شد. برنامه گروه7 در ظاهر برای چین خوشایند نیست. ابتکار جاده و کمربند به خاطر اعطای وام‌های سنگین به پروژه‌های تجاری مشکوک و تا حدی به خاطر کووید19 با مشکلات بزرگی روبه‌رو شد. پاکستان که زمانی کانون این ابتکار به شمار می‌رفت در آستانه نکول بدهی‌هایش قرار دارد. سریلانکا یکی دیگر از دریافت‌کنندگان وام‌های کلان چین در ماه می نکول کرد. علاوه بر این، ابتکار جاده و کمربند آنقدر بزرگ شد که مدیریت آن دشوار شده است. این مشکلات به همراه کندی رشد اقتصاد در چین باعث شد مقیاس طرح کاهش یابد و منابع به سمت پروژه‌های کوچک‌تر و باکیفیت‌تر و زیرساختارهای نرم از جمله مراقبت‌های بهداشتی هدایت شدند. ابتکار جاده و کمربند ادامه خواهد یافت چون در متن قانون آمده است اما شی جین پینگ رئیس جمهوری چین دیدگاه جدیدی با عنوان «ابتکار توسعه جهانی» را دنبال می‌کند که انتظار می‌رود بیشتر بر توسعه پایدار متمرکز باشد. نتیجه این تحول آن است که تلاش‌های چین به طرز فزاینده‌ای به رقابت مستقیم با طرح گروه هفت وارد می‌شود. برخی متخصصان چینی هشدار می‌دهند که این امر اهداف راهبردی چین را پیچیده می‌کند. وانگ یوژانگ از آکادمی علوم اجتماعی چین می‌گوید تمرکز بر زیرساختارهای نرمی که مزیت رقابتی دارند به کشورهای غربی امکان می‌دهد صادرات فناوری و خدماتشان در حوزه‌هایی مانند مخابرات نسل 5، بلاک‌چین و انرژی پاک را تقویت کنند. او در مقاله‌ای در مجله رسمی «تریبون خلق» می‌نویسد آنها می‌توانند منافع اقتصادی و ژئوپولیتیک فراوانی به دست آورند. نگرانی بزرگ‌تر چین آن است که آمریکا و متحدانش بهتر می‌توانند اقدامات تقابلی با توان اقتصادی و نظامی چین را هماهنگ کنند. برنامه گروه7، دو روز قبل از آن اعلام شد که 30 عضو ناتو در اجلاسی پذیرفتند که تهدید‌های ناشی از اقدامات چین را در دستور راهبرد آینده خود قرار دهند. رهبران ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و نیوزیلند برای اولین‌بار در آن اجلاس حضور یافتند. آمریکا و چهار متحد نزدیکش چند روز قبل از آن ابتکار جدیدی با عنوان «شرکای اقیانوس آرام آبی» را معرفی کردند که قصد دارد از نفوذ چین در جزایر اقیانوس آرام بکاهد. چین در محافل عمومی این اقدامات را بی‌اهمیت می‌داند. ژائو لیجان یکی از سخنگویان حزب کمونیست پس از اعلام طرح مشارکت برای زیرساختارها و سرمایه‌گذاری جهانی گفت: جامعه بین‌المللی خواهان آن است که پول و پروژه‌هایی واقعی را ببیند که واقعاً به مردم سود می‌رسانند. اما در محافل خصوصی برخی از متخصصان چینی از آن نگران‌اند که می‌بینند اقدامات غرب درست در زمانی سرعت می‌گیرد که تصویر چین به خاطر راهبرد کووید صفر و حمایت از روسیه در حمله به اوکراین در اذهان جهانیان خدشه‌دار شده است. با وجود این دلایلی برای بدبینی نسبت به طرح گروه7 نیز وجود دارد. این طرح بسته‌بندی دوباره‌ای از یک برنامه با عنوان «بازسازی جهانی بهتر» است که سال گذشته در اجلاس گروه معرفی شد. تعویض عنوان تا حدی به خاطر ناکامی آقای بایدن در جلب حمایت کنگره از ابتکار داخلی «بازسازی بهتر» بود. اما مقامات غربی همچنان اذعان دارند که اجرای آن طرح در سطح بین‌المللی پیشرفت چندانی نداشت. علاوه بر این، طرح گروه7 در ابتکاری قدیمی‌تر به نام «شبکه نقطه آبی» (Blue Dot Network) ریشه دارد. آن ابتکار در سال 2019 از سوی آمریکا، ژاپن و استرالیا معرفی شد اما به خاطر تفاوت دیدگاه‌ها درباره تغییرات اقلیمی نتوانست به پیشرفت قابل‌توجهی برسد. همچنین مواردی از هم‌پوشانی با طرح دروازه جهان (Global Gateway) اتحادیه اروپا دیده می‌شود که در ماه دسامبر معرفی شد و قرار است 300 میلیارد یورو (340 میلیارد دلار) را تا سال 2027 به سرمایه‌گذاری در زیرساختارها اختصاص دهد. شباهت‌هایی نیز با ابتکار سبز پاک (Clean Green Initiaive) بریتانیا مشاهده می‌شود که یک ماه قبل از آن پرده‌برداری شد و قرار است سه میلیارد پوند (1 /4 میلیارد دلار) را به سمت زیرساختارهای پایدار در کشورهای در حال توسعه هدایت کند. مقامات غربی می‌گویند که این اقدامات مکمل یکدیگرند. اما برخی از ناظران می‌گویند پول کافی و جدیدی برای آن وجود ندارد. آنها از این نگران‌اند که تورم و سیاست‌های داخلی منابع دولتی را محدود کنند و بخش خصوصی نیز از سرمایه‌گذاری در کشورهای بی‌ثبات هراس دارد. مت فرچن از مرکز لیدن آسیا (Leiden Asia) در هلند می‌گوید ما از خود می‌پرسیم آیا اندکی برای این کار دیر نشده است؟ کاخ سفید در گزارشی پیرامون چگونگی تحقق هدف 600 میلیارددلاری از سوی گروه7 به فهرستی از پروژه‌های در دست اجرا اشاره می‌کند که به این برنامه اضافه شده‌اند. چین در زمان معرفی ابتکار جاده و کمربند اقدام مشابهی انجام داد. اما گروه7 باید کشورهای در حال توسعه را قانع کند که طرح جایگزین آن برای جاده ابریشم جدید یک بن‌بست نیست و به سرعت نتایج چشمگیری به بار می‌آورد.
