دیپلماسی ترکیبی

شاید اگر این خبر در دوران قبل از همه‌گیری پخش می‌شد مردم آن را دروغ آوریل می‌نامیدند. وزارت امور خارجه اعلام کرد که آنتونی بلینکن اولین سفر مجازی به آفریقا را برگزار و با جوانان نقاط مختلف این قاره معاشرت می‌کند. وزیر خارجه در 27 آوریل به‌طور مجازی به نیجریه سفر می‌کند و با رئیس‌جمهور محمد بوهاری دیدار خواهد داشت. او سپس به دیدار رئیس‌جمهور اهورا کنیاتا می‌رود تا بر شراکت راهبردی آمریکا و کنیا تاکید کند. به دنبال آن، او با چند شرکت محلی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر گفت‌وگو خواهد کرد. بعد از آن چه؟ جلسه جمع‌بندی سران با استفاده از هولوگرام.

دیپلماسی مجازی دیگر یک لطیفه نیست. در سال گذشته که سفرها دشوار و جلسات رودررو اغلب غیرممکن شده بود این نوع دیپلماسی ضربان نبض روابط بین‌الملل را می‌نواخت. همزمان باعث شد جعبه ابزار دیپلماسی بزرگ‌تر شود. دیپلمات‌ها می‌توانند در دوران پس از همه‌گیری نیز به میزان زیادی از آن بهره برند.

بسیاری از افراد بی‌صبرانه و به‌طور منطقی منتظر بازگشت به جلسات هستند. اعتمادسازی کلید اصلی در دیپلماسی است و انجام چنین کاری در نرم‌افزار زوم دشوار خواهد بود. نشانه‌های زبان بدن از قبیل چرخش ابروها، گاز گرفتن لب‌ها یا تکان‌های از روی ناراحتی دیده نمی‌شوند در حالی که اغلب به همان اندازه کلمات مفهوم دارند.

نزدیک بودن نیز تفاوت زیادی ایجاد می‌کند. به عنوان مثال نشستن در صندلی نزدیک به روسیه در شورای امنیت سازمان ملل فرصت مناسبی برای انتقال یک پیام (مثلاً به اوکراین حمله نکنید) به ولادیمیر پوتین را فراهم می‌سازد. معمولاً دشوارترین توافق‌ها در جلسات طولانی‌مدت پشت درهای بسته به‌دست می‌آیند و قدم زدن در راهروها یا حتی فضای سبز و انتقال دیدگاه‌ها به آن کمک می‌کند. سفر مجازی بلینکن به آفریقا حتی اگر با حسن‌نیت کامل انجام شود باز هم نمی‌تواند همان تاثیری را داشته باشد که سفر فیزیکی یک دولتمرد و ادای احترام به کشورهای دوردست به همراه دارد.

دیپلماسی فیزیکی به تدریج بازمی‌گردد. قرار است وزرای خارجه گروه هفت برای اولین‌بار پس از دو سال در روزهای 3 تا 5 می در لندن و به‌طور حضوری دیدار کنند. این جلسه با تست روزانه کووید و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی برگزار می‌شود. رهبران گروه هفت در ماه ژوئن در کورن‌وال گرد هم می‌آیند و به دنبال آن سران ناتو حضور فیزیکی در بروکسل را تجربه می‌کنند. سفر به اروپا اولین سفر خارجی جو بایدن در مقام ریاست‌جمهوری خواهد بود.

اما اشتباه است تصور کنیم که دیپلماسی به‌طور کامل به حالت گذشته بازمی‌گردد. دیپلماسی مجازی اثربخشی خود را ثابت کرده است. به عنوان مثال، بایدن توانست بدون خروج از کاخ سفید به نقاط مختلف جهان سر بزند. او به صفحه نمایش اجلاس رهبران اروپا در مونیخ پیوست و در اجلاس سایبری رهبران اتحاد اقیانوس هند-آرام شرکت کرد. او موفق شد در روز زمین ده‌ها نفر از رهبران جهان را در اجلاس اقلیمی گردهم آورد. در آینده اجلاس عمومی سازمان ملل و دیگر گردهمایی‌های بزرگ دیپلماتیک به‌طور فشرده و کوتاه‌تر برگزار خواهند شد چراکه بخش بزرگی از امور عادی آنها قبلاً به شکل آنلاین انجام می‌شود.

گاهی اوقات و در مذاکرات پیچیده بهتر است ملاقات‌های فیزیکی صورت گیرد و گاهی اوقات نیز جلسات مجازی قابل اجرا و ثمربخش خواهند بود. دیپلماسی شکلی ترکیبی پیدا می‌کند.

این امر باعث می‌شود دیپلماسی شمول و گستردگی بیشتری داشته باشد. همه‌گیری باعث شد تلاش‌ها برای شنیدن صداهای بیشتر در زمینه حل و فصل مسائل شدت گیرد. در جهان واقعی امکان ندارد گروه‌های زیادی از زنان و جوانان یک کشور آسیب‌دیده را در یک مکان امن گردهم آورد. اما آن‌گونه که تجربه سازمان ملل در لیبی و یمن نشان داد چنین کاری در سکوهای دیجیتال نسبتاً ساده است. حضور گسترده افراد در گفت‌وگوهای دیجیتال انتقادها را درباره اینکه فرآیند صلح دستوری و از قبل تعیین‌شده است خاموش می‌سازد؛ مشروعیت بیشتری به توافق‌های حاصل‌شده می‌بخشد و امکان اجرا و اثربخشی آنها را بالا می‌برد. حتی قدیمی‌ها نیز از وعده شمول گسترده دیپلماسی خوشحال می‌شوند و آن را بخشی استاندارد از فرمول‌های صلح خواهند دانست.

در قرن 19، تلگرام زمان لازم برای ارتباط با نمایندگان کشورها را کاهش داد. در قرن 20 هواپیمای جت مسافت‌ها را کوتاه کرد. اکنون سکوهای دیجیتال به کمک حضور فیزیکی می‌آیند. اگر عاقلانه از آنها استفاده شود دیپلماسی شکلی بهتر خواهد یافت.

منبع: اکونومیست