پیدایش پول الکترونیکی

ترجمه: جواد طهماسبی-تحولات فناوری امور مالی را زیرورو می‌کنند. بیت‌کوین که زمانی یکی از علاقه‌مندی‌های شدید هرج‌ومرج‌طلبان به‌شمار می‌رفت اکنون به یک طبقه دارایی یک تریلیون‌دلاری تبدیل شده است که بسیاری از مدیران صندوق اصرار دارند آن را در هر پورتفوی متوازن قرار دهند. انبوه دلالان و مبادله‌گران دیجیتال خود نیرویی بزرگ در وال‌استریت را تشکیل می‌دهد. پی ‌پل (Pay Pal) 392 میلیون کاربر دارد بدان معنا که آمریکا خود را به غول‌های چینی پرداخت دیجیتال نزدیک می‌سازد. آن‌گونه که مشاهدات نشان می‌دهند اختلال در مرز بین فناوری و امور مالی که کمترین توجه را به خود جلب کرده است در نهایت انقلابی‌ترین نمونه از نوع خود خواهد بود. در این تحول، پول‌های دیجیتال دولتی خلق می‌شوند که هدفشان آن است که مردم بتوانند بانک‌های متعارف را دور بزنند و منابع خود را مستقیماً در بانک‌های مرکزی سپرده‌گذاری کنند.

این «سکه‌های دولتی» (govcoins) جلوه‌ای جدید از پول خواهند بود. آنها باعث می‌شوند امور مالی بهتر کار کنند اما همزمان قدرت را از افراد به دولت انتقال می‌دهند، شرایط ژئوپولیتیک را تغییر می‌دهند و چگونگی تخصیص سرمایه را متحول می‌سازند. برخی با خوش‌بینی و برخی دیگر با تمسخر به آنها می‌نگرند. حدود یک دهه قبل در بحبوحه سقوط بانک لمان‌برادرز، پل ولکر رئیس وقت فدرال‌رزرو با گلایه‌مندی گفت که دستگاه خودپرداز آخرین اختراع مفید در حوزه بانکداری بوده است. اما پس از آن بحران صنعت بانکداری بازی را در دست گرفت. بانک‌ها سامانه‌های فرسوده فناوری اطلاعات را مدرنیزه کردند. کارآفرینان جهانی آزمایشی از امور مالی غیرمتمرکز ساختند که بیت‌کوین مشهورترین بخش آن است و انبوهی از توکن‌ها، پایگاه‌های داده‌ها و مجاری را دربر می‌گیرد که به درجات متفاوت با امور مالی متعارف تعامل دارند. همزمان، بنگاه‌های سکوهای مالی بیش از سه میلیارد کاربر دارند که از کیف‌های الکترونیکی و اپلیکیشن‌های پرداخت استفاده می‌کنند. متخصصانی همانند انت گروپ (Ant Group)، گرب (Grab) و مرکادوپاگو (Mercado Pago) به همراه بنگاه‌های باسابقه‌ای مانند ویزا و جاه‌طلبان سیلیکون‌ولی از قبیل فیس‌بوک دوش‌به‌دوش پی ‌پل به فعالیت مشغول هستند. گام بعدی معرفی پول‌های دیجیتال دولت‌ها یا بانک‌های مرکزی خواهد بود اما این گام تفاوتی عمده دارد. این پول‌ها قدرت را در دولت متمرکز می‌سازند به جای آنکه آن را از طریق شبکه‌ها پخش کنند یا به انحصارهای بخش خصوصی بسپارند. ایده پشت سر آنها ساده است. به جای آنکه شما حسابی نزدیک بانک خرده‌فروشی باز کنید مستقیماً و از طریق صفحه رابطی که به اپلیکیشن‌هایی مانند علی‌پی (Ali Pay) یا ونمو (Venmo) شباهت دارند به سراغ بانک مرکزی می‌روید. به جای نوشتن چک یا پرداخت آنلاین. با کارت‌های بانکی، شما از شبکه ارزان بانک مرکزی استفاده می‌کنید. همچنین تضمین پول شما بر عهده یک دولت متعهد است نه یک بانک متزلزل. می‌خواهید پیتزا بخرید یا به یک خویشاوند ورشکسته کمک کنید؟ نیازی نیست با مرکز تماس سیتی‌گروپ صحبت کنید یا کارمزد استفاده از مسترکارت را بپردازید. بانک انگلستان و فدرال‌رزرو در خدمت شما هستند.

بانک‌های مرکزی از طبقه اشراف امور مالی به طبقه کارگران تغییر هویت می‌دهند. این اتفاق در آینده‌ای دور روی می‌دهد اما از هم‌اکنون مقدمات آن آغاز شده است. بیش از 50 مقام پولی که نماینده بخش اعظم تولید ناخالص داخلی جهان هستند بر روی پول‌های دیجیتال کار می‌کنند. باهاما پول دیجیتال خود را معرفی کرد. چین یوآن الکترونیکی را با 500 هزار نفر آزمایش می‌کند. اتحادیه اروپا تا سال 2025 از یورو مجازی رونمایی خواهد کرد. بریتانیا برای این کار نیروی اقدام ویژه تشکیل داده و آمریکا سردار عرصه جهانی امور مالی در حال ساخت یک دلار الکترونیکی فرضی است. ترس از دست دادن کنترل را باید یکی از انگیزه‌های دولت‌ها و بانک‌های مرکزی برای ورود به این مسیر دانست. امروزه بانک‌های مرکزی نظام بانکی را در دست دارند تا بتوانند سیاست‌های پولی را مدیریت کنند. اگر پرداخت‌ها، سپرده‌ها و وام‌ها از بانک‌ها به طیف‌های دیجیتال بخش خصوصی کوچ کنند آنگاه بانک‌های مرکزی نخواهند توانست در زمان بروز بحران چرخه اقتصاد را مدیریت و به نظام اقتصادی پول تزریق کنند. شبکه‌های خصوصی بدون نظارت به غرب وحشی تقلب و سوءاستفاده از حریم خصوصی تبدیل خواهند شد. انگیزه دیگر را باید در چشم‌انداز یک نظام مالی بهتر جست‌وجو کرد. از دیدگاه مطلوب، پول یک ذخیره ارزشی قابل اتکا، یک واحد باثبات حسابداری و یک ابزار کارآمد پرداخت به‌شمار می‌رود. پول امروزی وضعیتی درهم‌ریخته دارد. اگر بانک ورشکسته شود سپرده‌های بیمه‌نشده آسیب می‌بینند. بیت‌کوین هنوز مقبولیت عمومی ندارد و کارت‌های اعتباری پرهزینه هستند. پول‌های الکترونیکی دولتی رتبه بالایی را کسب خواهند کرد چون دولت آنها را تضمین می‌کند و از یک مرکز پرداخت متمرکز کم‌هزینه بهره می‌برند.

در نتیجه، سکه‌های دولتی هزینه عملیاتی صنعت مالی جهانی را کاهش می‌دهند. این هزینه هم‌اکنون سالانه 350 دلار به ازای هر فرد ساکن کره زمین است. این امر دسترسی 7 /1 میلیارد نفر را که حساب بانکی ندارند، به امور مالی امکان‌پذیر می‌سازد. همچنین، پول‌های دیجیتال دولتی جعبه ابزار دولت‌ها را بزرگ‌تر می‌سازند چون به آنها امکان می‌دهند پرداخت‌های آنی به شهروندان داشته باشند و نرخ بهره را به زیر صفر ببرند. جذابیت یک ابزار پرداخت رایگان، ایمن، فوری و فراگیر برای افراد عادی کاملاً آشکار است.

اما همین جذابیت خطرآفرین است. اگر سکه‌های دولتی محدودیتی نداشته باشند به سرعت به نیروی مسلط در امور مالی تبدیل خواهند شد به ویژه اگر اثر شبکه‌ای به افراد اجازه خروج ندهد. آنها بانک‌ها را دچار بی‌ثباتی خواهند کرد چراکه اگر اکثر افراد و بنگاه‌ها پول‌هایشان را به بانک مرکزی بسپارند بانک‌ها مجبور خواهند شد منابع دیگری برای وام‌ها پیدا کنند.

اگر منابع بانک‌های خرده‌فروشی بخشکند اعطای وام‌هایی که عامل خلق کسب‌وکارها هستند بر دوش کسانی دیگر خواهد افتاد. این احتمال وجود دارد که دیوانسالاران بر تخصیص اعتبارات تاثیر بگذارند. در زمان بحران، هجوم دیجیتالی سپرده‌گذاران به بانک مرکزی می‌تواند پدیده هجوم بانکی را به همراه آورد.  وقتی سکه‌های دولتی به نقطه اوج خود برسند به زندانی تبدیل می‌شوند که در آن دولت شهروندان را تحت کنترل دارد. به عنوان مثال به صدور آنی جریمه‌های الکترونیکی برای رفتارهای نامناسب توجه کنید. همچنین پول‌های دولتی می‌توانند با فراهم ساختن کانالی برای پرداخت‌های فرامرزی و جایگزین‌هایی برای دلار نظام ژئوپولیتیک را برهم زنند. هم‌اکنون دلار پول اصلی ذخایر جهانی و ابزار تاثیرگذاری آمریکاست. اقتدار دلار تا حدی بر مبنای بازارهای باز سرمایه آمریکا و حقوق مالکیت آن است. چین این ویژگی‌ها را ندارد. همچنین اقتدار دلار به نظام‌های قدیمی پرداخت، صدور صورت حساب قراردادها و ثبات آنها بستگی دارد. پول‌های دولتی می‌توانند در همه اینها اختلال ایجاد کنند. کشورهای کوچک از آن نگران‌اند که مردم به جای استفاده از پول محلی به ارزهای خارجی الکترونیکی روی آورند و به این صورت شرایط در داخل کشور آشفته و بحرانی شود.

پول جدید، مشکلات جدید

چنین طیف گسترده‌ای از فرصت‌ها و خطرات چالش‌برانگیز است. مشخص شد خودکامگان چین که برای سلطه و کنترل بیش از هر چیز دیگری ارزش قائل‌اند، اندازه یوآن الکترونیکی را محدود می‌سازند و سکوهای خصوصی مانند انت (Ant) را سرکوب می‌کنند. جوامع باز نیز باید محتاطانه عمل کنند و به عنوان مثال برای حساب‌های پول دیجیتال سقف بگذارند.

دولت‌ها و بنگاه‌های مالی باید خود را برای تغییر درازمدت در چگونگی کارکرد پول آماده سازند، درست همان‌گونه که در جهش به سوی سکه‌های فلزی یا کارت‌های پرداخت عمل کردند. این امر مستلزم تقویت قوانین محرمانگی، اصلاح چگونگی مدیریت بانک‌های مرکزی و آماده‌سازی بانک‌های خرده‌فروشی برای ایفای نقش حاشیه‌ای‌تر خواهد بود. پول‌های دیجیتال دولتی آزمایش بزرگ بعدی در امور مالی هستند و عواقب آنها بسیار بزرگ‌تر از اختراع دستگاه خودپرداز خواهد بود.

منبع: اکونومیست