درد بی‌برقی در صنایع فولادی
بررسی دلایل اجتناب سیاستگذار از قطع برق خانگی در گفت‌وگو با وحید یعقوبی
صنعت فولاد همچنان با غول بی‌رحم بی‌برقی دست و پنجه نرم می‌کند و اگرچه یک سال تمام را در 1400، با کمبود برق و گاز به سر کرد، اما اکنون در سال 1401 هم، این صنعت با فرازونشیب‌های بسیاری بر سر راه تامین برق مورد نیاز خود مواجه است؛ هر چند تولیدکنندگان می‌گویند که شرایط برای آنها نسبت به سال گذشته بهتر شده و حداقل با برنامه‌ریزی بیشتری قادر به مواجهه با بحران بی‌برقی هستند. حالا تولیدکنندگان خبر از ضرر پنج میلیارددلاری می‌دهند که در سال 1400 به دلیل خاموشی‌های گسترده و کمبود برق نصیبشان شده است؛ این در حالی است که هنوز هم هم‌صدایی میان دولتمردان در بخش‌های مختلف بر سر راه احداث نیروگاه‌ها وجود ندارد و وزارت نیرو ساز خود را می‌زند و نفت هم، ساز خود را کوک کرده است. به هر حال داستان هر چه باشد، سیاستگذار اکنون ترجیح می‌دهد به خاطر مباحث امنیت ملی، تامین برق بخش خانگی را در اولویت قرار دهد و بار اصلی تامین برق بخش خانگی را با قطعی برق، به دوش فولادسازان بگذارد. وحید یعقوبی، معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد، با تشریح ابعاد ضرر و زیانی که خاموشی‌ها پیش روی صنایع گذاشته، از دلایل عدم علاقه‌مندی سیاستگذار به قطع برق بخش خانگی به جای بخش صنعت می‌گوید.
♦♦♦
صنعت فولاد ایران سال 1401 را چطور آغاز کرده و تاکنون وضعیت تولید فولاد به چه صورت بوده است؟
با توجه به اینکه فولادکنندگان کشور توانستند در سال 2021 جایگاه دهم دنیا را در تولید فولاد به دست آورند، خوشبختانه با آماری که از سوی انجمن جهانی فولاد به تازگی منتشر شده، همچنان توانسته این رتبه را از آن خود کند ولی نکته مهمی که وجود دارد، رقبای بعد از ایران از جمله ایتالیا بسیار نزدیک به این هستند که جایگاه ایران را کسب کنند و تولید خود را به تولید فولاد ایران برسانند و بنابراین اگر زیرساخت‌های کشور برای افزایش تولید فولاد مهیا نباشد، ممکن است که این جایگاه را در پایان سال 2022 از دست بدهیم و این یک مخاطره برای جایگاه تولید فولاد ایران در دنیاست؛ اما به هر حال تولیدکنندگان فولادی سال 1401 بر اساس آمار منتشرشده در سه ماه ابتدای سال جاری، با رشد شش‌درصدی مواجه بوده‌اند و تولید فولاد کشور در سه ماه ابتدای سال جاری به 5/8 میلیون تن رسید که امسال رشد تولید را نسبت به سال 1400 مشاهده کرده و می‌توانیم به سطوح تولید سال 1399 برگردیم. واقعیت آن است که در سال 1400 به دلیل قطعی برق و محدودیت‌های شدیدی که برای تامین برق کارخانه‌ها رخ داد و سپس محدودیت‌هایی که بر سر راه تامین گاز مورد نیاز کارخانه‌ها در زمستان اعمال شد، تولید فولاد کشور به شدت افت کرد و نه‌تنها تولیدکنندگان نتوانستند به برنامه 34 میلیون‌تنی در سال 1400 که هدف‌گذاری شده بود، برسند، بلکه تولید فولاد کشور با افت مواجه شد و به 28 میلیون تن رسید که امسال پیش‌بینی می‌شود بتوانیم افتی را که داشتیم جبران کنیم و مجدد به نقطه سال 1399 برسیم که این البته یک درجا زدن دوساله برای صنعت فولاد کشور به حساب می‌آید و این جالب توجه نیست؛ چراکه زیرساخت‌های مناسب برای تولید فولاد مهیا نبوده و این درجا زدن عمدتاً به دلیل مهیا نبودن زیرساخت‌های لازم برای تولید فولاد کشور است. به موازات، اگر بخواهیم به صادرات کشور هم نگاهی بیندازیم، صادرات فولاد کشور نیز در سه ماه نخست سال 1401 یک صادرات افزایشی در برخی از محصولات بود که به عنوان مثال، در فولاد میانی که عمده سبد صادراتی فولاد کشور را تشکیل می‌دهد، با رشد 18درصدی مواجه بودیم، ولی در محصولات فولادی 30 درصد کاهش صادرات را تجربه کردیم و در سه ماه توانستیم صادرات 5/2 میلیون تن در فولاد میانی و محصولات فولادی را به ثبت برسانیم که این رقم متاسفانه به هیچ عنوان متناسب با جایگاه صنعت فولاد ایران در دنیا نیست و ما ظرفیت‌های بسیاری برای صادرات داریم که در این آمار سه‌ماهه البته، تاثیر عوارض صادراتی که در فروردین و اردیبهشت برای فولاد ایران وضع شد، هنوز بروز نکرده است؛ چراکه صادرات فولاد ایران معمولاً سفارشی است و دو تا سه ماه بعد از دریافت سفارش و انعقاد قرارداد، صادرات در گمرک ثبت شده و در آمار صادرات قرار می‌گیرد، بنابراین در آمارهای صادرات چهار تا پنج ماه ابتدای سال جاری که منتشر خواهد شد، اثر وضع عوارض صادراتی بر کاهش صادرات را خواهیم دید؛ از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که حداقل آهنگ رشد صادراتی که تاکنون داشتیم، متوقف شده و از شدت این رشد کاسته خواهد شد.
با توجه به برنامه اعلامی وزارت نیرو برای خاموشی‌ها در صنعت فولاد، آیا وضعیت تامین برق نسبت به سال گذشته بهبود یافته است؟ نقاط اصلاحی این طرح وزارت نیرو چه مواردی می‌تواند باشد؟
سال 1400 اصلاً سال خوبی برای صنعت فولاد کشور نبود و کاهش تولید عمده‌ای را به دلیل عدم برنامه‌ریزی برای تامین برق و گاز صنعت فولاد کشور داشتیم و عمده محدودیت‌هایی که کشور در زمینه برق و گاز داشت، به صنعت فولاد کشور منتقل شد و فولاد تقریباً جور همه صنایع دیگر را کشید و تامین برق فولاد و سیمان به موجب مصوبه شورای عالی امنیت ملی به 10 درصد میزان تعهد تامین برق کاهش یافت و البته فولاد در زمستان با کمبود گاز و قطعی آن مواجه شد و برخی از واحدها، حدود سه ماه خود را به تعطیلی گذراندند و تولیدشان را از دست دادند. امسال با توجه به ضربه‌ای که سال قبل به تولید فولاد کشور وارد شده، برنامه‌ریزی‌ها بهتر بوده و وزارت صمت و نیرو هماهنگی‌های بهتری با هم بر سر اعمال خاموشی‌ها در این صنعت داشتند و تلاش کردند که با بهره‌گیری از مشورت‌های انجمن فولاد، زمینه را برای مدیریت بهتر کمبود برق فراهم کنند. در مورد برخی از واحدها، اشتباهاتی انجام شده بود که اشتباهات اصلاح شد و کل برنامه‌ریزی‌ها از ماه‌های اول سال انجام شد و کار به گونه‌ای پیش رفت که محدودیت‌ها برای همه صنایع اعمال شود و مثل سال 1400 فقط بار قطعی برق روی دوش فولاد نباشد، به نظرم منصفانه این بود که تمامی صنایع درگیر این محدودیت ملی باشند که امسال تا حدودی این اتفاق رخ داده است و برای همین هم، شاهد کاهش تولید در فولاد کشور نیستیم و در آمار چهار و پنج‌ماهه سال جاری، بتوانیم به میزان چهار تا پنج ماه ابتدای سال جاری، تولید فولاد را در کشور رقم بزنیم و افتی را شاهد نباشیم. در سال 1400 و از 15 تیرماه که برق فولادی‌ها به موجب مصوبه شورای امینت ملی محدود به 10 درصد دیماند شد، به یکباره تولید در تیرماه و مردادماه افت شدیدی پیدا کرد و اکنون که آمار سال 1401 را نسبت به مدت مشابه چهار تا پنج ماه ابتدای سال 1400 می‌سنجیم، افت زیادی را شاهد نخواهیم بود، ولی اگر بخواهیم با نمودارهای خطی و بر اساس هدفگذاری‌ها جلو رفته و این‌طور برداشت کنیم که می‌شد پارسال برای قطعی‌ها و اعمال خاموشی‌های برق به شکل بهتری برنامه‌ریزی کرد، به‌طور قطع وضعیت به نحو دیگری قابل تحلیل خواهد بود. ما امسال چند نکته را به وزارت نیرو گوشزد کردیم که باید به برخی از پیشنهادها بیشتر فکر می‌کردند؛ اما این اتفاق رخ نداده است، این در حالی است که یکی از مواردی که با وزارت نیرو به تفاهم رسیدیم، تولید شبانه کارخانه‌های فولادی از ساعت 12 شب تا 8 صبح بود که اکنون تمدید شده است و با توجه به اینکه از اوج گرما عبور کرده‌ایم، این محدودیت مشمول تولیدکنندگان فولاد نشود و کارخانه‌ها بتوانند در این بازه زمانی محدودیت هم مشغول به کار باشند و با توجه به برنامه‌ریزی محدودیتی که وزارت نیرو و وزارت صمت برای تولید فولاد کرده‌اند، بر اساس آمار وزارت نیرو، کاهشی را در مصرف مجموع برق صنعت فولاد نداشتیم ولی اگر بخواهیم تک‌تک شرکت‌ها را بررسی کنیم، با توجه به اینکه محصولات برخی از شرکت‌ها برای تنظیم بازار فولاد مهم‌تر بوده است، وزارت صنعت، معدن و تجارت به آنها محدودیت کمتری داده است و در مجموع شرایط، مجموع مصرف برق فولاد کشور کم نشده است ولی برخی کارخانه‌ها یک‌سوم تولید فولاد خود را در ماه‌های تیر و مرداد از دست می‌دهند. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که با توجه به اینکه وزارت نیرو مصرف 24ساعته واحدها را ملاک قرار داده و البته مصرف آنها در لحظه نیز برایش مهم است، ما پیشنهاد داده‌ایم که برای مصرف 24ساعته صنایع فولادی سقفی را تعیین کنیم؛ اما با توجه به شرایط فنی و ویژگی‌های فنی هر کارخانه، نحوه مدیریت مصرف را به خودشان واگذار کنیم تا بتوانیم میزان تولید کمتری را از دست بدهیم که این نیازمند بررسی‌های کارشناسانه‌تری است که باید میان انجمن، وزارت صمت و وزارت نیرو رخ دهد که امیدواریم بعد از گذشت از پیک مصرف تابستان، در مورد این پیشنهاد انجمن فولاد تصمیم‌گیری صورت گیرد؛ چراکه احتمالاً ما در زمستان سال جاری نیز، با کمبود گاز مواجه خواهیم بود و برق به خاطر عدم تامین گاز نیروگاه‌ها، باز هم محدودیت خواهد داشت.
صنعت فولاد در سال 1400 از محل قطعی‌های برق چقدر متضرر شد؟
در سال 1400 صنعت فولاد کشور با کاهش تولید مواجه بوده که خسارتی که از محل عدم‌النفع تولید برآورد شد، پنج میلیارد دلار بود که این خسارتی است که از جانب قطعی برق و گاز به فولاد کشور تحمیل شد، چراکه واحدها نتوانستند تولید کنند که امسال این خسارت کمتر شده است و با توجه به هماهنگی‌هایی که انجام شد و مدل فنی که در کل کشور از سوی وزارت نیرو پیاده‌سازی شد که البته موفقیت‌آمیز هم بود، این وزارتخانه توانست اکثر واحدها را مدیریت کند و محدودیت تامین برق را میان همه صنایع توزیع کند، ضمن اینکه ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی نیز به مدار وارد شد که لازم است از این ظرفیت به موقع بهره‌برداری شود که فکر می‌کنم نکته مثبتی بود و لازم است از وزارت نیرو بابت اینکه توانست این محدودیت را بهتر از سال قبل مدیریت کند، تقدیر شود؛ چراکه در جایگاه یک انجمن صنفی نباید به خاطر محدودیت تامین برق که برای صنایع اعمال می‌کنند تشکر کرد ولی این یک محدودیت ملی است و مقصر هر کسی بوده، اکنون این وضعیت رخ داده و اینکه بتوانیم با همکاری هم، این محدودیت را مدیریت کنیم و آسیب کمتری را به صنایع وارد کنیم، جای تقدیر دارد.
صنعت فولاد چه تدابیری برای تامین برق در سال‌های آتی اندیشیده است؟
برای سال‌های بعدی، هر یک از شرکت‌های صنعت فولاد تلاش دارند که در بحث ساخت نیروگاه‌ها وارد شوند که نمونه آن، فولاد مبارکه است که یک واحد نیروگاهی هزارمگاواتی را در حال احداث دارد و به سمت نیروگاه‌های سیکل ترکیبی حرکت کرده است که به موازات، ساخت یکسری از برنامه‌های تامین برق شرکت‌ها به سمت نیروگاه‌های تجدیدپذیر رفته است که یاری و حمایت دولت را می‌خواهد، اما نکته حائز اهمیت هماهنگی میان دستگاه‌های حاکمیت است که برای اینکه توسعه صنعت نیروگاهی و تامین برق صنایع رخ دهد، باید انجام شود، اما این ناهماهنگی اکنون وجود دارد؛ به این معنا که وزارت نیرو با همکاری شرکت‌های بزرگ به توسعه نیروگاه‌ها فکر کرده است، اما متاسفانه وزارت نفت برای تامین گاز این نیروگاه‌ها، اعلام کرده که تامین گاز نیروگاه‌ها دچار مشکل است و سازمان محیط زیست نیز استانداردهایی را تعیین کرده که در هماهنگی با وزارت نیرو نیست و این ناهماهگی میان دستگاه‌های دولتی مشهود است؛ در حالی که صنعت نیازمند این نیروگاه‌هاست و اگر برق صنایع فولادی تامین نشود، خسارت بیشتر خواهد شد و برای کشور مفید نیست و برای صنعت فولاد حتی می‌ارزد که نیروگاه‌ها را با ارز آزاد احداث کند؛ اما تولید آن متوقف نشود.
چرا سیاستگذار ترجیح می‌دهد برق صنعت مهم و ارزآوری همچون فولاد را قطع کند ولی در بخش قطع برق خانگی ورود نکند؟
اینکه سیاستگذار چرا ترجیح می‌دهد تامین برق خانگی را به برق صنعتی ترجیح دهد، به بحث‌های مرتبط با امنیت ملی کشور برمی‌گردد که من هم نمی‌توانم در مورد آن نظر دهم و پاسخگو باشم و این موارد باید از سوی سیاستگذاران توضیح داده شود. تصمیمات شورای امنیت ملی بر اساس مباحث کلان حاکمیت کشور این است که برق بخش خانگی کشور قطع نشود هر چند در برخی از کشورها این اتفاق برعکس است و برق بخش‌های خانگی پرمصرف قطع شده و برق صنایع به هیچ عنوان قطع نمی‌شود؛ چراکه صنایع ارزآور و اشتغال‌آفرین هستند. یکی از کارهای اساسی که دنیا برای تامین برق و ایجاد موازنه در انرژی انجام داده، جدا از مباحث نرخ و نرخ‌گذاری که دستوری نبوده و بر اساس عرضه و تقاضاست و اگر حتی برای صنایع برق گران تمام شود، دولت از طریق یارانه آن را جبران می‌کند که علاوه بر این سیاستگذاری دولت‌های دیگر در صنایع مختلف به سمت نیروگاه‌های تجدیدپذیر رفته است و البته نیروگاه‌های سیکل ترکیبی در کشور ما، می‌تواند فعال‌تر شود. همان‌طور که می‌دانید تعداد زیادی نیروگاه سیکل ترکیبی در کشور وجود دارند که بخش گازی آنها فعال بوده و بخش بخاری آنها فعال نیست. بخش بخار این نیروگاه‌ها می‌تواند فعال شده ولی نگرانی‌ای که در این زمینه وجود دارد، این است که برق برای فولادی‌ها گران تمام شود و سرمایه‌گذاری صنعت فولاد در این نیروگاه‌ها را توجیه‌پذیر کند، ولی باید تضمینی هم وجود داشته باشد که اگر شرکتی آمد و در یک پروژه سرمایه‌گذاری مشغول به سرمایه‌گذاری شد، برق حاصل از آن سرمایه‌گذاری برای خود آن واحد مصرف شود؛ این در حالی است که ما در سال 1400 نمونه‌های نیروگاه‌های فولادی بسیاری را داشتیم که با سرمایه‌گذاری خود شرکت‌های فولادی و معدنی ایجاد شده بود، ولی در تابستان باید برق به شبکه تحویل داده می‌شد و خود کارخانه که سرمایه‌گذاری کرده بود، اجازه استفاده از آن را نداشت و دچار خاموشی‌ها بود چراکه الزام این بود که برق به شبکه خانگی داده شود. بنابراین اگر تضمینی وجود داشته باشد که برق حاصل از سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها که از سوی صنعت فولاد صورت می‌گیرد، به مصرف خود واحد تولیدی برسد، آنگاه سرمایه‌گذاری توجیه پیدا می‌کند و علایق بیشتر خواهد شد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود این مشوق‌ها دیده شود تا توسعه صنعت نیروگاهی رخ دهد.
