کشیدن نقش مار

  رضا طهماسبی: مثلث برمودا را یادتان هست؟ کتاب‌های زیادی در دهه‌های 1360 و 1370 چاپ می‌شد که پر از داستان‌های محیرالعقولی از بلعیدن کشتی‌ها، ناوها و هواپیماها در یک منطقه از اقیانوس آرام بود که هیچ‌کدام دیگر پیدا نمی‌شدند یا نهایتاً تکه‌هایی از لاشه آنان برجا می‌ماند. یا داستان‌های کیمیاگرانی که در پی تبدیل مس به طلا بودند؟ یا آنهایی که طالع نحس و شوم یا مبارک افراد را از روی ستارگان می‌خواندند و گاهی فرد هنوز در طفولیت بود که به دلیل پیشگویی آینده‌ای شوم گرفتار سرنوشتی وحشتناک می‌شد. شبه‌علم احتمالاً قدمتی به درازای بشر دارد و این علم بوده که توانسته است به تدریج آن را از زندگی بشر به عقب براند. شیمیدان‌ها بر کیمیاگران پیروز شدند و منجمان بر طالع‌بینان؛ تا علم شیمی جای کیمیاگری را بگیرد و علم نجوم جای ستاره‌بینی و پیشگویی آینده از روی صور فلکی را.

با این همه شبه‌علم از بین نرفته و نمی‌رود و بسته به اینکه در مورد کدام علم سخن می‌گوییم، با قدرت متفاوتی به کار گمراه کردن مردمان ادامه می‌دهد. شیوع بیماری کرونا، به عنوان یک مرض همه‌گیر جدید ناشی از یک ویروس ناشناخته، نشان داد که تا چه اندازه هنوز در جوامع مختلف شبه‌علم حضور موثر و فعال دارد. در حالی که دنیا به سوی واکسیناسیون در برابر این بیماری حرکت می‌کرد، ادرار شتر، روغن بنفشه و داروهایی به اسم ائمه معصومین از سوی برخی اطبای سنتی و اسلامی تجویز می‌شد که اگر خودش موجب بیماری نمی‌شد، فرد را با ریسک بالای ابتلا به کرونا مواجه می‌کرد. اوضاع شبه‌علم در حوزه علوم انسانی از این هم بدتر است و در علم اقتصاد وخیم‌تر. در اقتصاد اثر هر سیاست اشتباه با یک تاخر زمانی مشخص می‌شود و از آنجا که در تعیین نتیجه نهایی، عوامل متعددی با درجه اثرگذاری متفاوت دخیل هستند، اوضاع برای شبه‌عالمان اقتصاد راحت‌تر است. آنها با استفاده از شرایط سخت و نابسامانی‌های اقتصادی، با گزاره‌های غیرعلمی اما جذاب و پوپولیستی سیاستگذار و بخشی از مردم را فریب می‌دهند که مثلاً تورم با قیمت‌گذاری دستوری و نظارت بر بازار و پلمب فروشگاه‌ها کنترل می‌شود و اگر چند گران‌فروش را مجازات کنند و سلطان‌ها را دستگیر کنند، قیمت‌ها افت می‌کند و تورم کنترل می‌شود و رفاه مردم دوچندان می‌شود. متاسفانه تجربه نشان داده است که در ذهن سیاستگذار ایرانی، شبه‌علم در جایگاه بالاتری از علم اقتصاد نشسته و به همین دلیل است که دهه‌هاست نه تورمی کنترل شده و نه رشد هشت‌درصدی همه برنامه‌های توسعه رنگ واقعیت به خود دیده است. چون مروجان شبه‌علم دست‌به‌کارند و کاسبان شبه‌علم مدافعان سرسخت آنان. سیاستگذار توجهی به عالمی که می‌نویسد مار ندارد اما شیفته شبه‌عالمانی است که نقش مار می‌کشند.