دست دوستی همسایه
بررسی روابط جدید میان ایران و امارات در گفت‌وگو با عرفان شاکری
ایران و امارات متحده عربی از دیرباز روابط دوستانه و عمیقی را شکل دادند. وجود ایرانیان ساکن امارات، حجم مبادلات اقتصادی این دو کشور طی دهه‌های گذشته و اشتراک‌های فرهنگی آنان سندی برای اثبات این موضوع است. اما این روابط، چندین سال به واسطه شرایط منطقه و تحولات سیاسی دستخوش دگرگونی شد. حالا اما ورق برگشته و مجدد این دو کشور همسایه دست دوستی و همکاری به سوی هم دراز کرده‌اند. زیر سایه تحولات منطقه خاورمیانه و حاشیه خلیج‌فارس، روابط امارات متحده عربی و جمهوری اسلامی ایران از سر گرفته شده است. به نظر می‌رسد که بازگشت مناسبات دو طرف به سطح سفیر تنها یک امر سیاسی نیست؛ بلکه تحولات اقتصادی مهمی را به دنبال خواهد داشت. در گفت‌وگو با عرفان شاکری، رئیس فعلی اتاق مشترک ایران و امارات، به بررسی آثار اقتصادی ازسرگیری روابط این دو کشور پرداخته‌ایم.
♦♦♦
به نظر می‌رسد در این روزها که اخبار متعدد و گسترده‌ای مبنی بر توسعه همکاری‌های سیاسی، تجاری و اقتصادی میان ایران و امارات متحده عربی منتشر می‌شود، خالی از لطف نباشد که بار دیگر به بازخوانی روابط فی‌مابین این دو کشور همسایه پرداخته شود. ایران و امارات در تاریخ روابط خود چالش‌های متعددی را تجربه کرده‌اند؛ اما دست آخر امروز باهم سر یک میز نشسته و دست همکاری داده‌اند. آنچه باعث از بین رفتن افتراق‌ها و نزدیکی آن دو می‌شود چیست؟
برای تحلیل آخرین وضعیت تجارت و شرایط میان دو کشور ایران و امارات متحده عربی باید به دو نکته به عنوان پیش‌فرض توجه کرد. اولی توجه به روابط دیرینه ایران و امارات، فارغ از مسائل سیاسی سال‌های اخیر است. در بررسی تاریخی روابط همسایگان در خاورمیانه متوجه می‌شویم که رابطه این دو کشور عمیق، ریشه‌دار و طولانی‌مدت بوده است و همواره احترام دوطرفه‌ای میان آنها جاری بوده است. دومین نکته که اتفاقاً در راستای آن سابقه تاریخی قرار می‌گیرد، میل حضور این دو کشور در «آینده» است. ایران و امارات هر دو خواهان بازیگری موثر در آینده خاورمیانه بر پایه صلح، تکنولوژی و محیط زیست پایدار هستند. پس مشخص است که به دلیل منافع میان دو کشور و اشتراک‌ها و سهم‌خواهی‌هایشان در آینده به تداوم روابطشان ادامه خواهند داد.
به جز این موارد شاید تجارت را بتوان به عنوان عامل اصلی این رابطه نام برد. شراکت این دو کشور در خیلی از حوزه‌های خرد و کلان اقتصادی، حتی در دورانی که روابط سیاسی‌شان هم خوب نبوده کم و بیش ادامه داشته است.
تجارت دوطرفه ایران و امارات در بستر همان رابطه تاریخی که بدان اشاره کردم شکل گرفته و به دلیل وجود پتانسیل‌ها برای بهره‌برداری در آینده، دارای عمق و ریشه بوده است. به دلیل قدمت این رابطه تجاری می‌توان گفت چشم‌انداز توسعه تجارت میان آن دو قابل پیش‌بینی است. بر اساس آمار رسمی کشور در حدود شش ماه نخست سال گذشته تجارت ایران و امارات به ۱۱ میلیارد و ۱۸۶ میلیون دلار رسیده بود که از این مقدار حدود هشت میلیارد و ۵۶۹ میلیون دلار آن واردات و دو میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار آن صادرات به این کشور بوده است. بر اساس همان آمارهای رسمی، در آن بازه زمانی، واردات از امارات شش میلیون و ۸۷۰ هزار تن به ارزش هشت میلیارد و ۵۹۶ میلیون دلار بوده و با رشد ۱۶۹درصدی در وزن و ۸۲درصدی در ارزش نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه بوده است. اما در آن دوره، در مقابل، صادرات کالای ایرانی به امارات شش میلیون و ۶۰۲ هزار تن به ارزش دو میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار بوده که با کاهش ۲۲درصدی در وزن و رشد ۱۲درصدی در ارزش کالای صادراتی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه بوده است. از آنجا که بیشتر واردات به کشور صرف تولید می‌شود، این آمار در واقع به منزله افزایش نقش امارات در تولید داخلی کشور است اما در مقابل کالاهای صادراتی ما که معمولاً از مسیر امارات به کشورهای دیگر ارسال می‌شده کاهش یافته است.
در ادامه در 9 ماه اول همان سال آمار اعلام کرد که حجم مبادلات ایران و امارات ۱۵ میلیارد دلار بوده که از این میان 5 /3 میلیارد دلار صادرات ایران به این کشور و مابقی صادرات امارات به ایران بوده که البته بیشتر این موارد به صورت صادرات مجدد بوده است. اما از همان زمان مشخص بود که در مواردی مانند کشاورزی، مواد غذایی، مواد خام مصالح و... که در امارات مصرف می‌شود، ظرفیت‌های خوبی در حال شکل‌گیری است. بر این اساس در همان دوران پیش‌بینی شد که امسال بتوانیم حجم تجاری دو کشور را در سال جاری به میزان ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار برسانیم. در حال حاضر ما نیز به دنبال ایجاد بستر و زیرساخت‌های لازم برای تحقق این امر هستیم.
تفاوت رقم واردات و صادرات میان ایران و امارات متحده عربی در سال‌های گذشته بسیار قابل توجه بوده است. آیا بهبود روابط سیاسی میان دولتمردان این دو کشور به بهبود شرایط اقتصادی منجر خواهد شد؟
این نقطه تقابلی، همان جایی بوده است که بر اساس منافع ملی اقتصاد ایران، کارشناسان اقتصادی خواهان بهبود روابط فی‌مابین دو کشور بودند. روابط دوستانه امروز میان ایران و امارات متحده عربی، بازرگانان و تجار ایرانی را خشنود کرده و امید آنان برای حضور در بازار بین‌المللی را افزایش داده است.
پیش از این ایام، ایران در دوران نمایشگاه اکسپو فرصت حضور در بازار دوبی و ایجاد روابط جدید را پیدا کرده بود؛ آیا توانست از این فرصت به نفع خود بهره‌برداری کند؟
بر اساس آمارهای صادراتی به امارات که در آن دوران منتشر شده بود؛ می‌توان این نکته را استخراج کرد که از فرصت‌های اقتصادی پیش‌آمده در اکسپو به درستی استفاده نشد. این در حالی است که سایر تجار بین‌المللی حتی در ماه‌های پایانی اکسپو، با امید به افزایش واردات کالاهایشان به این کشور به شدت به فعالیت‌های خود ادامه می‌دادند. من پیشتر هم اعلام کرده بودم که باید از فرصت اکسپو استفاده بیشتری می‌بردیم.
اشاره کردید که تجار و بازرگانان ایرانی از شرایط فعلی خشنود هستند و فضا برای رشد آنان فراهم شده است. آنان با چه سازوکاری می‌توانند از این فضای جدید استفاده کنند؟
برای توسعه فعالیت، فعالان حوزه‌های اقتصادی باید مکرر به این موضوع فکر کنند که در سال‌های پایانی منجر به امروز و شرایطش؛ امارات در واردات نخستین شریک تجاری ایران به شمار می‌رفت؛ اما رتبه‌اش در میان کشورهای مقصد صادراتی از جایگاه سوم به چهارم تنزل پیدا کرده بود. پس در ابتدا باید برای بازگشت به جایگاهشان در دوران طلایی رابطه ایران و امارات تلاش کنند. برای رسیدن به این هدف نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و کارشناسی‌شده هستیم. به‌طور مثال باید بسته‌های سرمایه‌گذاری را به شکل عملیاتی اجرایی کرد؛ چراکه در چنین حالتی است که می‌توانیم توانمندی‌های خود را در معرض نمایش قرار دهیم. باید برنامه‌ریزی‌هایی انجام داد تا بتوان از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در کشور متناظر در جهت افزایش صادرات به نحو احسن استفاده کرد. ما باید به دنبال صادرات باکیفیت در عرصه بین‌المللی باشیم. برای تحقق این امر ایجاد پلن‌های تشویقی برای صادرات و مشوق‌های صادراتی (که عملیاتی باشند) یک ضرورت است. برنامه‌های مدون باید تولیدکنندگان و صادرکنندگان را تشویق کنند تا هرچه بیشتر در این حوزه فعالیت کنند. از جمله اولین عوامل افزایش صادرات افزایش میل فعالان اقتصادی به حضور در بازار مدنظر است. در قدم‌های بعدی باید به فکر هموارسازی مسیر تولید برای واردات مواد اولیه بود؛ چراکه هرچه مسیر برای تولید فراهم‌تر باشد، تولید و تولیدکنندگان قوی‌تر عمل می‌کنند. به نظر من ایجاد مکانیسم، سازمان یا فرآیندی که فعالیت را برای تولیدکنندگان صادرات‌محور جذاب کند از جمله بایدهاست. اما متاسفانه در حال حاضر و با توجه به جمیع شرایط موجود، اکنون بیش از ۸۰ درصد تولیدات کشور برای مصارف داخلی خرج می‌شود. همین موضوع سبب شده برنامه‌ریزان به ظرفیت تولیدِ صادرات‌محور توجه نکنند یا اگر نیم‌نگاهی به آن دارند بدون برنامه‌ریزی دقیق و کار کارشناسی‌شده باشد.
پیش از فعالیت‌های سیاسی اخیر که به روابط صمیمانه‌تر میان ایران و امارات منجر شده، از حدود یک سال پیش خبر دیدارهای نمایندگان دو کشور به گوش می‌رسید؛ حتی سال گذشته وزیر صمت نیز در این جلسات شرکت داشته است که از آن زمان بازگشت ایران و امارات بر سر میز دوستی و مذاکره قابل پیش‌بینی بود. به نظر شما با توجه به این پیش‌زمینه می‌توان امیدوار بود که این روابط ادامه‌دار باشد و مجدد به مشکل نخورد؟
سال گذشته رئیس سازمان توسعه تجارت در اخبار رسمی به سفر هیات سرمایه‌گذاری امارات به ایران و همچنین اهداف و جزئیات سفر وزیر صمت به این کشور اشاره کرده بود. در آن زمان ما هم متوجه شده بودیم که نشست‌های بسیار خوبی در امارات در حال شکل‌گیری است. البته این نشست‌ها ماه‌ها به طول انجامید و همواره مقامات دو کشور حضور موثری به هم می‌رساندند.
شاید وجود ایرانیان ساکن امارات را بتوان به یک ظرفیت برای رشد اقتصادی ایران تشبیه کرد؛ آیا در برنامه‌های مسوولان و فعالان اقتصادی همکاری با آنان در نظر گرفته شده است؟
پیش از این شرایط هم ما به دنبال این بوده‌ایم که از ظرفیت‌های ایرانیان مقیم در امارات برای افزایش حجم مبادلات تجاری دو کشور استفاده کنیم. حتی از زمانی که قرار بر این شده که هیات‌های تجاری به ایران سفر کنند (البته از قبل هم هیات‌هایی از ایران به امارات و از امارات به ایران در رفت‌وآمد بوده‌اند) برای دعوت از ایرانیان ساکن امارات برای مشارکت در سرمایه‌گذاری‌ها، صادرات و واردات دعوت به عمل آمده بود. پیش‌بینی ما این است که احتمالاً در ماه‌های آینده تعداد شرکا و همکارانمان برای پیشبرد اهداف ترسیم‌شده افزایش پیدا کند.
اماراتی‌ها علاوه بر جذب سرمایه، در سال‌های اخیر به گواه آمار میل زیادی به حضور در بازار سرمایه‌گذاری بین‌المللی پیدا کرده‌اند. آیا می‌توان این کشور همسایه را به عنوان یک سرمایه‌گذار اقتصادی در نظر گرفت؟ آیا بازار داخلی ایران برای اماراتی‌ها جذابیت‌های لازم را دارد؟
برای پاسخ به این سوال می‌خواهم یادآوری کنم که نباید فراموش شود که امارات و کشورهای حوزه خلیج‌فارس تمایل زیادی به سرمایه‌گذاری در ایران دارند. پس جذابیت ذاتی وجود دارد. اما برای ادامه مسیر باید بسته‌های سرمایه‌گذاری مناسب را تهیه کرده و درست و دقیق برای آنها معرفی کنیم. برای ایجاد و افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری باید شرایط تجارت بین‌الملل در عصر حاضر را که عصر تکنولوژی و ارتباطات است، در نظر بگیریم. قبلاً در قالب هیات‌های رسمی و غیررسمی این هدف دنبال شده است و دو کشور علاقه‌مندی خود را برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک، دوجانبه یا جداگانه اعلام کرده‌اند.
به عنوان رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و امارات چه حوزه‌هایی را برای سرمایه‌گذاری به اماراتی‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
از سال‌ها قبل علاقه‌مندی اماراتی‌ها برای سرمایه‌گذاری در ایران بیشتر به حوزه‌هایی مانند تکنولوژی‌های نوین، هوش مصنوعی، صنعت دانش‌بنیان، خدمات فنی و مهندسی، حوزه آبزیان، کشاورزی، مواد غذایی و... مربوط می‌شد. بر اساس رصد کارشناسان امر، الان هم همین علاقه‌مندی‌ها وجود دارد و با توجه به رشد این حوزه‌ها در داخل و رشد بخش خصوصی و ورود آنان به حوزه‌های دانش‌بنیان انتظار می‌رود بعد از سرمایه‌گذاری در اقتصاد کلان، آنها برای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها تلاش کنند و وارد مذاکرات شوند. ما در اتاق همواره به دنبال توافق‌های دوجانبه بوده‌ایم. بر اساس نیازسنجی‌ها هرجا لازم بود پیشنهادهایی را هم در این مورد ارائه دادیم. به صورت مدون به بررسی جذابیت‌های اقتصادی دو کشور ایران و امارات برای افزایش مبادلات و سرمایه‌گذاری‌ها پرداخته‌ایم.
خیلی از کارشناسان اقتصادی که به این بستر همکاری اقتصادی خوش‌بین نیستند، می‌گویند تحریم‌های حاصل از خروج ایران و ایالات متحده آمریکا اجازه فعالیت‌های اقتصادی را به ایران و امارات نخواهند داد. عمدتاً هم از مصائب تحریم‌ها در حوزه‌های بیمه‌ای و بانکی یاد می‌کنند.
از سال قبل مذاکراتی برای توافقات در برخی حوزه‌های اساسی میان دو کشور صورت گرفته است. این حوزه‌ها شاهرگ‌های تجارت، صادرات و واردات محسوب می‌شوند. از جمله آنها می‌توان به حوزه ترانزیت، لجستیک، بیمه، بانک و گمرک اشاره کرد. یکی از حوزه‌های مهم و امیدوارکننده که تلاش زیادی هم برای آن شده حوزه سلامت، توریسم سلامت و گردشگری است. این گفت‌وگوها، مذاکرات، تبادل تجارب و بارش فکری میان کارشناسان، فعالان و مسوولان دو کشور موجب رسیدن به یک نتیجه امیدبخش با سوددهی دوطرفه خواهد شد.
