رقابت با سرکوب

  آیسان تنها: در اقتصاد بازار، رقابت منجر به آن می‌شود که بنگاه‌ها بهترین عملکرد خود را به نمایش بگذارند. اما شرایط شکست بازار هم وجود دارد که طی آن بازار از حالت رقابتی خارج می‌شود. مبارزه با انحصار از پارادیم‌های اقتصاد بازار است. در این شرایط حراست و هدایت جریان رقابت سالم در شرایط شکست بازار، مستلزم پیش‌بینی نهاد ضد انحصار است که مراقبت می‌کند تا سازوکار بازار به خوبی عمل کند. یک یا چند تولیدکننده محدود نتوانند با ایجاد انحصار، قیمت انحصاری خود را -که قاعدتاً بالاتر از قیمت تعادلی در نبود انحصار است- به مشتریان تحمیل کنند. فلسفه تشکیل شورای رقابت در ایران هم در زمان تشکیل همین بوده است. موسس آن پیشتر درباره تشکیل شورای رقابت در ایران چنین عنوان کرده بود که با شروع فعالیت مرکز ملی رقابت و تشکیل جلسات شورای رقابت، این نتیجه حاصل شده است که بیش از 100 صنعت در کشور دارای تمرکز است و پس از آن با بررسی درجه انحصار تعیین شده که شورای رقابت برای قیمت‌گذاری باید در کدام عرصه‌ها وارد شود. اما نکته‌ای که درباره شورای رقابت ایرانی وجود دارد این است که شورای رقابت در اصل باید در اقتصاد بازار فعالیت کند. بسیاری این انتقاد را مطرح می‌کنند که اساساً آزادسازی در اقتصاد ایران اتفاق نیفتاده که حالا شورای رقابت بخواهد از «رقابت» پس از آن پاسداری کند. در عین حال که در صنایعی هم که انحصار وجود ندارد دولت قیمت را به سازوکار عرضه و تقاضا واگذار نکرده است. وقتی تصمیم‌گیری درباره قیمت از دوش نیروهای بازار برداشته شده و به افراد و ارگان‌ها سپرده شود، سرکوب اتفاق می‌افتد. همان‌طور که سرکوب در عرصه سیاسی و اجتماعی منسوخ و مذموم است، در عرصه اقتصادی هم عواقب زیان‌باری دارد. امروز وزیری یک قیمت را تعیین می‌کند، فردا شورای رقابت و مجلس حرف دیگری می‌زنند. حساسیت و اساساً فلسفه وجودی شورای رقابت از این جهت بیشتر قابل نقد است که محصولاتی را با بررسی‌های زیاد به دلیل انحصار مشمول مداخله خود می‌کند در حالی که خارج از شمول فعالیت این شورا هم در طیف وسیعی از محصولات دولت تمام‌قد مشغول قیمت‌گذاری و سهمیه‌بندی و تعرفه‌گذاری است و این شورا آنجا اصلاً محلی از اعراب ندارد. نکته مهم دیگر این است که ورود این شورا در برخی از صنایع برای تولیدکنندگان مقادیر قابل توجهی زیان‌انباشته ایجاد کرده است. سال‌هاست که برخی اقتصاددانان درباره بی‌حاصل بودن فعالیت سازمانی مانند شورای رقابت هشدار می‌دهند. عمدتاً با این استدلال که این سازمان‌ها نه‌تنها هیچ کمکی به رشد و توسعه اقتصاد کشور نمی‌کنند، بلکه برعکس مانع فعالیت سالم بنگاه‌های اقتصادی سالم می‌شوند.