به خاطر یک مشت دلار

  صدف صمیمی: در دهه‌های اخیر موج‌های متعددی از مهاجرت در ایران شکل گرفت. ایرانیان از طبقه مرفه تا کارگر با پرونده‌های سیاسی تا اجتماعی، مهاجرت برای تحصیل تا مهاجرت به عنوان نیروی کار متخصص را در این سال‌ها تجربه کردند. در دو سال اخیر موج مهاجرت جدیدی که بیشتر شامل قشر جوان می‌شود آغاز شده است؛ اما آیا آنان فقط رویای زندگی در بیرون مرزهای ایران را در سر دارند یا برای این هجرت علتی فراتر از رویای جوانی را باید در نظر گرفت؟ در دهه 70 کیمیایی می‌توانست اسفندیار (اسی) کاراکتر اصلی فیلم مرسدس را در روز آخر مهاجرت عاشق کند و در ایران نگه دارد. در اواخر دهه 80 اصغر فرهادی برای نوجوان فیلم «جدایی نادر از سیمین» حق انتخاب می‌گذارد تا بین مهاجر شدن با مادر و ماندن در وطن، یکی را انتخاب کند. اما حامد و ژاله فیلم بغض درمیشیان، سحر در فیلم دربند شهبازیان، زوج جوان نیما جاویدی در ملبورن، فرامرز و نیکی فیلم زردِ تقی‌نژاد و چندین کاراکتر در چند فیلم دیگر در دهه 90 برای رفتن از ایران و مهاجرت دست به هر کاری زده‌اند. افزایش آمار مهاجران ایرانی به کشورهای دیگر، نشان می‌دهد کاراکترهای فیلم‌های ذکرشده الهام‌گرفته از متن جامعه هستند. وقتی در همین آمارها به دنبال علت مهاجرت (سیاسی یا اقتصادی بودن) می‌گردیم، می‌بینیم علت اصلی مهاجرت امروز ایرانیان همان مونولوگ معروف لیلا حاتمی در فیلم ارتفاع پست است: «گفتیم بریم تو یه جزیره که سرمون تو لاک خودمون باشه. کار باشه، امنیت باشه، آب باشه.» مرکز افکارسنجی کیو، امسال برای اولین‌بار نظرسنجی ملی را با عنوان «تمایل به مهاجرت» انجام داد. هدف از این نظرسنجی بررسی میزان تمایل به مهاجرت و مهم‌ترین انگیزه‌های آن بود و جامعه آماری‌اش تمامی افراد بالای ۱۸ سال ساکن در کشور اعلام شد. یک‌سوم از پاسخگویان در پاسخ به این پرسش که آیا مایل به مهاجرت هستند یا خیر، اظهار کردند در صورت فراهم بودن شرایط دست به مهاجرت موقت یا دائم خواهند زد. در واقع می‌توان گفت از هر سه نفر، یک نفر به مهاجرت تمایل داشته است. با مقایسه نتایج مرکز افکارسنجی کیو و پژوهش‌های انجام‌شده در موسسه گالوپ درباره تمایل به مهاجرت در سطح جهانی می‌توان گفت تمایل به مهاجرت در کشور ما تقریباً دو برابر میانگین جهانی و بالاتر از میانگین منطقه است. بر اساس این گزارش، ساکنان تهران و مراکز استان، افرادی با تحصیلات دانشگاهی، مجردها و جوانان زیر ۳۰ سال بیش از میانگین کشوری مایل به مهاجرت هستند. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت از هر دو نفر جوان زیر ۳۰ سال، یک نفر خواهان تجربه مهاجرت است. اما نکته مهم برای مسوولان کشور در این قسمت است که 80 درصد از افرادی که مایل به مهاجرت بودند (چه موقت و چه دائم) فرار از وضعیت بد اقتصادی و دست یافتن به شرایط بهتر مالی را انگیزه مهاجرت خود اعلام کردند.  مطالعه این نظرسنجی برای مسوولان و برنامه‌ریزان می‌تواند راه حصولی به پاسخِ پرسش اصلی این پرونده باشد. «آیا انگیزه مهاجرت ایرانیان اقتصادی است یا سیاسی؟»