دود تحریم در چشم محیط زیست
تحریم‌ها چگونه ایران را به کشوری آلوده تبدیل کرده‌اند؟
اسما زنگی‌آبادی: تحریم‌ها از دو مسیر بر اقتصاد ایران اثر می‌گذارند؛ مسیر سرمایه‌گذاری و مسیر استهلاک. از یک‌سو سرعت استهلاک دارایی‌ها در اقتصاد ایران از سرمایه‌گذاری بیشتر شده و دارایی‌های اقتصاد ایران که شامل راه‌ها، کارخانه‌ها، ماشین‌آلات و... است با سرعت تمام در حال مستهلک شدن است و جایگزینی هم برایشان وجود ندارد. از سوی دیگر، مسیر واردات تکنولوژی نیز بسته است و بنگاه‌های فرسوده، قادر به نوسازی خط تولید خود نیستند.
در نتیجه ایران در زمره کشورهایی قرار گرفته که برای نوسازی صنعت نه پول دارد و نه مسیر باز. اخیراً رئیس سازمان محیط زیست در کنفرانس جهانی مقابله با تغییرات اقلیمی در گلاسکو گفته است: «ایران در صورت لغو تحریم‌ها آماده است توافق پاریس را امضا کند.»
علی سلاجقه همچنین گفته: «یک توافق باید دو‌طرفه باشد ولی اگر ایران از دریافت فناوری، سرمایه و تخصص محروم باشد، نمی‌تواند تعهدات اقلیمی خود را اجرا کند.» انتقال تکنولوژی در اصطلاح زیست‌محیطی یعنی انتقال فناوری‌های پاک و جدید به کشورها و مکان‌هایی که چنین فناوری‌هایی در آنجا هنوز معمول نیست و این موضوع به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه، حیاتی است. از جمله مهم‌ترین کنوانسیون‌های زیست‌محیطی چندجانبه که به موضوع انتقال فناوری توجه ویژه داشته است، کنوانسیون ساختاری سازمان ملل در خصوص تغییرات آب‌و‌هوایی 1990 است که با در نظر گرفتن اصل «مسوولیت مشترک اما متفاوت»، کشورهای توسعه‌یافته را متعهد به ارائه کمک به کشورهای در حال توسعه کرده است.
در همین حال، اگرچه محیط زیست هیچ‌گاه در دایره تحریم‌های مستقیم قرار نمی‌گیرد اما تحریم‌های مستقیم اقتصادی، بانکی و مالی بر محیط زیست کشور تاثیر گذاشته است. از این‌رو، خطر آثار منفی تحریم، جهانی نیز شده و دود آن به چشم همه کشورها می‌رود.
کاهش سطح تعاملات بین‌المللی در کنار ایجاد محدودیت در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، با مسدود کردن مسیر برخی کمک‌ها و تسهیلات از سوی نهادهای بین‌المللی، عدم به‌روزرسانی تجهیزات زیست‌محیطی، کمبود تجهیزات و دستگاه‌های مرتبط با حفاظت از محیط زیست و عدم ورود کارشناسان خارجی برای آموزش نیروهای داخلی، محیط زیست را قربانی کرده است؛ قربانی‌ای که در جریان برشمردن آثار و تبعات تحریم، کمتر نیز مورد توجه قرار گرفته است.
حالا اما با تشدید تحریم‌ها، تاکید مقامات ایران بر این است که با توجه به اینکه ایران تحت تاثیر تغییر اقلیم است، موانع برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ارتقای واحدهای صنعتی به استانداردهای زیست‌محیطی جهانی، باید برداشته شود.
در این پرونده می‌خواهیم اثر تحریم بر آلودگی صنعتی ایران را بررسی کنیم و به این پرسش پاسخ می‌دهیم که توقف سرمایه‌گذاری و تحریم چگونه باعث تشدید آلودگی در ایران شده است.
