دروازه واردات

نگاهی گذرا به سابقه مناطق آزاد تجاری در سایر کشورها حاکی از آن است که ایجاد آنها تنها با اتکا به کمک به توسعه صادرات کشور از طریق جذب سرمایه‌های خارجی صورت گرفته، در حالی که در ایران این هدف‌گذاری کاملاً شکل معکوس پیدا کرده است. آمارها حاکی از آن است که از زمان ایجاد مناطق آزاد تا سال 83، صادرات از دو منطقه انزلی و ارس صفر بوده و منطقه آزاد اروند نیز با شکستن رکورد این دو منطقه تا یک سال بعد، رنگ هیچ صادراتی را به خود ندیده است. بررسی آمار صادرات و واردات از دروازه مناطق آزاد کشور نشان می‌دهد، هرچند در ابتدای تاسیس این مناطق تلاش‌های زیادی برای بهبود وضع اقتصادی آنها انجام شده بود، اما در سال‌های گذشته حجم واردات در مناطق آزاد حدود 9 برابر حجم صادرات این مناطق بوده است. همین موضوع به تنهایی گواهی بر آن است که این مناطق به اهداف خود نرسیده‌اند و بیشتر معبر واردات بوده‌اند.

واردات در منطقه کیش و قشم تا اندازه‌ای افزایش یافته بود که امام جمعه بندرعباس در خطبه‌های نخستین جمعه آبان‌ماه اعلام کرده بود مناطق آزاد به میدان چپاول کشور تبدیل شده است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که در فاصله سال‌های 89 تا 91، بیش از 1200 میلیون دلار واردات از جزیره کیش انجام شده که تنها بخشی از اتفاقات سال‌های گذشته در این منطقه است. روزنامه شرق در گزارشی درباره رانت‌هایی که در دولت‌ نهم و دهم در مناطق آزاد ایجاد شد، رفت و آمد مدیران متعدد را به منطقه کیش دلیلی برای واگذاری بی‌حساب و کتاب زمین‌های این منطقه به افراد معلوم‌الحال دانست. همچنین تسهیلات غیرقانونی توسط بانک‌های این منطقه آزاد در اختیار افراد مشخصی قرار گرفت. به طوری که حتی یکی از بانک‌های این منطقه تخلفش در جریان پرونده فساد مالی سه هزار میلیاردتومانی ثابت شد و رئیس بانک جزو مجرمان این پرونده محکوم شد. تخریب یک‌شبه باغ‌وحش کیش و بریدن درختان آن و واگذاری زمین‌ها به فردی که مبلغ کلانی را در این میان به جیب می‌زند، از دیگر اتفاقاتی است که در سال‌های گذشته انجام شد.

چه خبر از قشم؟

پس از مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم که در مهرماه امسال به افشاگری درباره اتفاقات سال‌های گذشته این منطقه پرداخت، آیت‌الله نعیم‌آبادی، امام جمعه بندرعباس هم در خطبه‌های نمازجمعه نخستین هفته آبان‌ماه حرف‌هایی زد که به جرات می‌توان گفت در تاریخ بی‌سابقه بود. او گفت: مناطق آزاد کشور تبدیل به میدان چپاول ‌چپاولگران شده است(خبرگزاری مهر، دوم آبان92). یک خبر ناراحت‌کننده از کیش و بدتر از آن در قشم این است که برخی مثل اختاپوس‌ها خود را با شکم منحوس‌شان انداخته‌اند روی این زمین‌ها، در حالی که علی روزی که پولدار می‌شد، فقرا خوشحال می‌شدند که در چنان روزی به نوایی خواهند رسید.

در گزارشی که مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم در شورای اداری این شهرستان ارائه کرد موضوعاتی را بیان کرد که خود او اصطلاح سوء‌جریان‌ها را برای این موارد مناسب دانست. او اعلام کرد افرادی با گرفتن موافقت اصولی و برگ مبایعه‌نامه مبادرت به اخذ تسهیلات کلان کرده‌اند و تاکنون افزون بر چهار گونی چک وصول‌نشده در این ارتباط کشف شده است.

اما تخلفات مالی مربوط به این جزیره مربوط به مدیرعامل خاصی نبوده و در طول هشت‌ سال به صورت گسترده انجام شده است. به گفته مدیرعامل جدید این جزیره تنها در دو‌ ماه آخر دولت گذشته تخلفات میلیاردی در این جزیره انجام شده که از جمله آن واگذاری یکی از زمین‌های این سازمان در منطقه مرفه‌نشین تهران به یک‌دهم بهای واقعی آن است. به گفته «مشیری» مدیرعامل جدید قشم، این زمین ۱۰ هزارمتری در ابتدا قرار بود برای ساخت مهمانسرای ویژه سازمان منطقه آزاد قشم مورد استفاده قرار گیرد، اما در نهایت به مبلغ ۶/۶ میلیارد تومان فروخته شد، در حالی که بهای واقعی آن بالغ بر ۶۰ میلیارد تومان بوده است. مشیری همچنین شیوه واگذاری زمین‌های منطقه آزاد قشم را با شرایط قرارداد ترکمانچای مقایسه کرده و گفته بود: «غالب تخلفات در حوزه خرید و فروش زمین‌های منطقه بوده است. بر این اساس، بخش وسیعی از اراضی این جزیره با زد و بند و بستن قراردادهای ترکمانچای به صورت تقسیطی به افرادی فروخته شده اما در ازای آن، پولی به حساب سازمان منطقه آزاد واریز نشده است.» به گفته او، افرادی هم با گرفتن موافقت اصولی و برگ مبایعه‌نامه، تسهیلات کلان دریافت کرده‌اند که در این‌باره تاکنون چهار گونی چک وصول‌نشده کشف شده است. شهریار مشیری همچنین به کشتی‌هایی که یک نفر برای خرید آن ۵۰ میلیون دلار از بانک‌های منطقه آزاد قشم تسهیلات گرفته بوده، اما در نهایت مدعی شده کشتی‌ها به سرقت رفته‌اند، اشاره کرده است. او گفته بود: «کارخانه‌های سازنده کشتی، سریال کشتی‌ها را دارند و در صورت سرقت یک کشتی، سریال آن اعلام می‌شود، ولی هیچ‌گونه گزارشی از سرقت این شش فروند کشتی وجود ندارد.» (روزنامه شرق، شماره1915)

ادامه تخلفات در جنوب شرقی کشور

هرچند تخلفات زیادی در مناطق آزاد ارس، اروند و انزلی در هشت سال گذشته انجام شده، اما یکی از عجیب‌ترین اتفاقاتی که در زمان رئیس سابق منطقه افتاد، اجاره 50 ساله زمین‌های چابهار به افغان‌ها بود که مورد اعتراض بسیاری از مردم منطقه و مسوولان کشوری قرار گرفت، اما این اقدام در حالی انجام شد که مردم منطقه که بیشترین میزان بیکاری را در کشور دارا هستند برای ثبت یک شرکت تا یک سال پشت بوروکراسی اداری سازمان گرفتار می‌شدند. از دیگر اقدام‌های غیرقانونی که در پرونده قضایی او ثبت شده می‌توان به انتصاب‌های فامیلی عجیب، از جمله حقوق چهارمیلیونی همسر او (بدون حضور در منطقه) یا حقوق هشت‌میلیونی دخترعمه‌اش و همچنین فروش زمین‌های ساحلی بدون واریز مبلغ آن به حساب دولت اشاره کرد.(همان منبع قبلی)

نکته قابل توجه اینجاست که اگر مناطق آزاد تنها به دروازه واردات کشور تبدیل شده بودند شاید تا این حد فاجعه‌بار نبود که آمار تخلف و رانت و زمین‌خواری این مناطق خبرساز شده‌اند. حالا دولت یازدهم مناطقی را در دست دارد که نه‌تنها باید به صادرات محصولات غیرنفتی از آنها رونق دهد، بلکه باید گذشته‌ها را نیز اصلاح کند.