زیرساخت‌ها ضعیف‌ا ند

یکی از ابتکارات دنیای اقتصاد امروز که ریشه در مفاهیم جذابی همچون جهانی‌ شدن و بهره‌مندی از منافع آن دارد، ایجاد مناطق آزاد تجاری- صنعتی برای هموار شدن مسیر پیوند با بازارهای جهانی بوده است.

هدف عمده از تشکیل این مناطق دسترسی به رشد و توسعه اقتصادی و حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای در سایه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها به منظور ایجاد جذابیت برای سرمایه‌گذاران و تولید و صادرات کالاهای صنعتی است که اشتغال‌آفرینی، افزایش درآمد عمومی و ارتقای جایگاه بین‌المللی کشور را به بار خواهد آورد.

برای دسترسی به چنین جایگاهی لازم است که با افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف زمینه‌ای به وجود آورد تا کالاهای تولیدشده قدرت رقابت در بازارهای جهانی را داشته باشند. با در نظر گرفتن این واقعیت که صنعتی ‌شدن یک کشور ارتباط تنگاتنگی با انتقال تکنولوژی دارد، مناطق آزاد در این راستا می‌توانند از طریق حذف محدودیت‌ها و ایجاد مزیت در مناطق نقش مهمی در ورود سرمایه‌های خارجی، واردات ماشین‌آلات با فناوری بالا و دانش فنی داشته باشند.

در واقع مناطق آزاد در همه کشورهای توسعه‌یافته به عنوان منطقه‌ای برای کمک و یاری رساندن به سرزمین اصلی ایجاد شده است. بر اساس تجربه جهانی پیش از ایجاد مناطق آزاد در هر کشوری زیرساخت‌ها و بسترهای لازم آن مناطق ایجاد می‌شود، اما در کشور ما این تجربه به این شکل نبوده است و درواقع مناطق محروم به منظور اهداف توسعه‌ای تبدیل به مناطق آزاد شده‌اند. لذا لازم است تا در نخستین گام توسعه مناطق آزاد به زیرساخت‌های این مناطق توجه ویژه شود؛ چرا که بدون توجه به این زیرساخت‌ها رسیدن به اهداف مشخص شده در برنامه جامع مناطق آزاد غیرممکن خواهد بود.

منطقه آزاد ارس با آگاهی از نقش ویژه‌ای که در این خصوص می‌تواند داشته باشد و با در نظر گرفتن پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود اقدام به تدوین استراتژی‌های خود کرده است که در این میان استراتژی‌های ترانزیت و صادرات مجدد، صنعتی و معدنی، کشاورزی، گردشگری و آموزش عالی از اولویت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

استراتژی صنعتی و معدنی و توسعه فعالیت‌های معدنی و صنایع مرتبط با انرژی و سایر صنایع دارای مزیت و ایجاد خوشه‌های صنعتی در منطقه با اتکا به نزدیکی و همجواری با شهر تبریز، به عنوان یکی از قطب‌های اصلی صنعتی کشور و استفاده از مزیت دسترسی به انرژی فراوان و بهره‌مندی از امکانات نیروی انسانی از توجیه مناسب اقتصادی برخوردار است.

بر اساس مطالعات صورت‌گرفته و رعایت شاخص‌های پنج‌گانه تحت عناوین «توجه به مزیت‌های نسبی منطقه آزاد ارس»، «تقویت هم‌پیوندی اقتصاد ملی با قفقاز جنوبی»، «انواع طرح‌های صنعتی مورد مطالعه»، «انتخاب صنایع مناسب شرایط زیست‌محیطی منطقه»، «بسترسازی برای توسعه صادرات»، «دستیابی به حداکثر ارزش‌ افزوده» و «تکمیل زنجیره‌های تولید با توجه به مزیت‌های نسبی و خاص در منطقه» خوشه‌های ممکن در منطقه آزاد ارس در قالب چند گروه از صنایع تعریف شده است که خوشه نفت و پتروشیمی، خوشه صنایع ساختمانی، خوشه فناوری و صنایع نوین، خوشه صنایع تبدیلی و کشاورزی از مهم‌ترین آنها به حساب می‌آیند.

در حال حاضر حامل‌های انرژی شامل نفت و گاز در منطقه به اندازه کافی وجود دارند و مراحل احداث نیروگاه 500 مگاواتی توسط بخش خصوصی در حال اجراست. این نیروگاه تامین‌کننده نیازهای عمده سرمایه‌گذاران در منطقه خواهد بود.

همچنین دو پروژه مهم انرژی شامل سومین خط ولتاژ و نیروگاه برق آبی بر روی رود ارس افتتاح شده است که پروژه مشترک میان ایران و ارمنستان است که به صورت BOT توسط شرکت‌های ایرانی در مدت پنج سال ساخته می‌شود و پس از آن نیز 15 تا 18 سال در اجاره ایران خواهد بود.

وجود فازهای 1 و 2 صنعتی با مساحت‌های 135 و 260 هکتاری که تمام زیرساخت‌های آن آماده‌سازی‌ شده، سایت صنایع سنگین با مساحت 1400 هکتار که در دست آماده‌سازی است و انبارهایی با مساحت 93800 متر مربع که 43740 متر مربع از آنها به صورت سرپوشیده است از دیگر زیرساخت‌های موجود در مسیر توسعه صنعتی منطقه آزاد ارس به شمار می‌رود. همچنین منطقه آزاد ارس به منظور جهت‌دهی مناسب سرمایه‌گذاری و در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران، پیش‌امکان‌سنجی 85 طرح سرمایه‌گذاری را به صورت دو‌زبانه تهیه کرده است که این طرح‌ها در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنایع غذایی، صنایع نساجی، صنایع سلولزی، صنایع فلزی، صنایع غیرفلزی، صنایع شیمیایی، صنایع برق و الکترونیک، صنایع نوین، گردشگری و خدماتی و بر اساس مزیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در منطقه است. در کنار چنین زیرساخت‌های صنعتی بازار جهانی مناسبی نیز فراروی منطقه آزاد ارس قرار دارد که زمینه تحقق اهداف استراتژی ترانزیت و صادرات مجدد را فراهم کرده است.

از مهم‌ترین ویژگی‌های کالبدی منطقه آزاد ارس دسترسی به کریدورهای بین‌المللی و داخلی و قرارگیری در چهارراه ترانزیتی شرق و غرب است که به ویژه بعد از شکل‌گیری کشورهای تازه‌استقلا‌ل‌یافته و فرصت بالقوه‌ای که در آسیای میانه و قفقاز برای اقتصاد ایران به وجود آمده، اهمیت دوچندان یافته است. منطقه آزاد ارس با برخورداری از مرز مشترک با کشورهای آذربایجان، ارمنستان، جمهوری خودمختار نخجوان و وجود خطوط ارتباطی با منطقه قفقاز، ترکیه و حوزه مدیترانه دروازه ورودی کشورهای حوزه قفقاز به حساب می‌آید که لازم است چنین فرصتی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

در این خصوص با توجه به پیشینه اقتصادی قابل توجه در منطقه آزاد ارس و سابقه فعالیت آن به عنوان منطقه ویژه اقتصادی و سپس منطقه آزاد طی دو دهه اخیر، این منطقه دارای زیرساخت‌های مناسبی از جمله شبکه ریلی و خط آهن جلفا - تبریز که اولین (100 سال قبل) و تنها خط آهن برقی ایران به حساب می‌آید، شبکه جاده‌ای (محور تبریز- جلفا) که ارتباط مبادی ورود و خروج شهرستان را از طریق جلفا، نوردوز و خداآفرین با جمهوری خودمختار نخجوان و کشورهای ارمنستان و آذربایجان برقرار می‌کند و دسترسی آسان به فرودگاه‌های بین‌المللی تبریز و نخجوان در کنار سایر زیرساخت‌ها از جمله گمرک جلفا با قدمت یکصدساله که از اولین گمرکات کشور است، پایانه مرزی نوردوز و جلفا، بازارچه‌های مرزی نوردوز و جلفا، سایت حمل و نقل انبار نوردوز استعداد فعالیت بین‌المللی مناسبی را داراست.

علاوه بر موارد ذکر شده محدوده منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس به دلیل مجاورت بخشی از آن با رودخانه پرآب ارس، وجود تنوع طبیعی و گیاهی، قرار گرفتن دشت‌های گردیان و گلفرج در محدوده جلفا و احداث بزرگ‌ترین واحد گلخانه‌ای کشور در این منطقه با وسعت140 هکتار و در قالب کشت هیدروپنیک قابلیت‌های مناسبی برای توسعه کشاورزی خواهد داشت و پایانه تخصصی صادرات محصولات کشاورزی منطقه به مساحت 45 هکتار در جوار شهر جلفا که در حوزه کشاورزی و تولید محصولات باغی و ایجاد صنایع غذایی و تبدیلی طراحی شده است از زیرساخت‌های مهم ایجادشده در این زمینه به حساب می‌آید. همچنین وجود آثار تاریخی و طبیعت بکر این منطقه زمینه مناسبی برای توسعه گردشگری فراهم کرده است. بهره‌گیری از تمام این پتانسیل‌ها در کنار تربیت نیروی کار ماهر انسانی که با استقرار دانشگاه پیام نور، دانشگاه آزاد و پردیس‌های بین‌المللی دانشگاه‌های تبریز و تهران در مقطع تحصیلات تکمیلی تحقق می‌یابد نشان‌دهنده مکمل بودن استراتژی‌های این منطقه بر اساس نیازهای آن است.

سخن کوتاه: منطقه آزاد ارس در کنار سایر مناطق آزاد کشور در دولت تدبیر و امید می‌کوشند به هدف اصلی این مناطق که همانا «توسعه ایران 1404» است دست یابند.