جنگ پرانتزها

  فرزین زندی: «در متن توافق، «پرانتزهایی» وجود دارد که نیاز به مذاکره و تصمیم‌گیری دارند.» این جمله رئیس دفتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور، چند هفته پیش و در خلال مذاکرات وین مطرح شد. تاکیدی که معنای آن را این روزها بیشتر می‌توان دریافت و نشان‌دهنده چیرگی «حاشیه» بر «متن» است. به عبارت دیگر، جزئیات این مذاکرات به قدری پیچیده و حل‌نشدنی است که متن توافق را با پرانتزهای متعددی همراه کرده است. پرانتزهایی که احتمالاً با توجه به وجود پیچیدگی مسائل، هریک نیازمند چندین صفحه شرح و تفصیل است؛ پیشرفت علمی و فنی ایران در حوزه دانش هسته‌ای، مساله‌ای است حل پیچیدگی‌های آن در مذاکرات، تاکنون ناممکن بوده است. ساخت سانتریفیوژهای نسل 9 یا IR-9 که قابلیت بسیار بالاتری برای غنی‌سازی اورانیوم نسبت به سانتریفیوژهای نسل یک دارد، جزو اساسی‌ترین چالش‌های مذاکرات است. در زمان نگارش توافق برجام در سال 2015، خبری از IR-9 در ایران نبود و بر همین اساس هیچ اشاره‌ای به چنین سانتریفیوژهایی در متن توافق صورت نگرفته بود اما اکنون که این توانایی نصیب ایران شده است و ایران اصرار دارد که به توافق اولیه برجام نه چیزی اضافه و نه چیزی از آن کم شود، مساله پیچیده‌تر از هر زمان دیگری است. از طرف دیگر، برخی موضوعات سیاسی نیز ظاهراً در دستور کار مجریه قرار گرفته است و با افزایش احتمال ریاست ابراهیم رئیسی بر قوه مقننه، تیم مذاکره‌کننده ایرانی در حال کوشش برای حل چالشی عجیب است. در ماه مارس ۲۰۱۱ نام رئیسی به دلیل برخی «مسائل حقوق بشری» در فهرست ۸۰ مقام ایرانیِ تحریم‌شده از سوی اتحادیه اروپا قرار گرفت. در آبان ۱۳۹۸ نیز وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا ۹ تن از چهره‌های برجسته کشور را تحریم کرد که یکی از آنها رئیسی بود. دلیل آمریکا برای تحریم این اشخاص، اعتراضات آبان و برخی پرونده‌های دیگر تاریخی اعلام شده است. با این حال، رئیسی در آخرین مناظره انتخاباتی، سیگنال قدرتمندی را به طرف‌های غربی ارسال کرد. او به صراحت اعلام کرد که «ما به برجام به‌عنوان قراردادی که مقام معظم رهبری آن را با 9 بند تایید کردند و به‌عنوان تعهدی که دولت‌ها باید به آن پایبند باشند، پایبند هستیم». او درباره FATF نیز تلویحاً اعلام کرد اگر منافع ملی با پیوستن به آن تامین شود، با پیوستن به این کنوانسیون مخالفتی ندارد. مجموعه این شواهد نشان می‌دهد که حصول توافق اساساً دیگر ارتباطی با تاریخ برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران یا اتمام ریاست‌جمهوری حسن روحانی و آغاز به‌کار دولت جدید پیدا نخواهد کرد. با این حال، عباس عراقچی مذاکره‌کننده ارشد ایران در وین، خطاب به طرف‌های مذاکره‌کننده گفته است که «آنها در نقطه‌ای هستند که باید تصمیمات خود را بگیرند چرا که ایران پیشتر تصمیم اصلی خود یعنی ماندن در برجام را گرفته و به آن پایبند بوده است». مجموعه این مباحث نشان می‌دهد که کار سختی در پیش است و مسائل سیاسی و فنی، توامان رسیدن به توافقی مطلوب برای همگان را با چالش‌های اساسی مواجه کرده است. کماکان، «انتظار» برای حصول توافق تنها چاره است؛ انتظاری شیرین برای تندروهایی که تا دیروز، برجام را در مجلس آتش می‌زدند و امروز برای چیدن میوه آن، لحظه‌شماری می‌کنند.