همکاری در جهان چندپاره

تجارت، فناوری و مقابله با بحران اقلیمی و همچنین مساله اوکراین بخشی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در نشست داووس 2023 بودند.

پنجاه و سومین نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس و در رشته‌کوه‌های آلپ در حالی برگزار شد که جامعه جهانی با محدوده وسیع موضوعات و بحران مواجه است. در چنین شرایطی رهبران جهان تحت عنوان «همکاری در یک جهان چندپاره» با یکدیگر ملاقات کردند و «جهانی زدایی» (Deglobalization) و اتصال و تعامل میان کشورها (Connectivity) مباحثی بود که بارها در میزگردها و سخنرانی‌ها تکرار شد. شاید چکیده نگرانی رهبران جهانی را می‌توان در نطق اختتامیه بورگ برند، رئیس مجمع جهانی اقتصاد در روز آخر داووس مشاهده کرد که گفت:‌«در این زمان پرچالش و مملو از نااطمینانی، یک موضوع کاملاً واضح است. ما می‌توانیم یک آینده تاب‌آورتر، پایدارتر و عادلانه‌تر داشته باشیم اما تنها راه برای رسیدن به این هدف این است که با هم باشیم.»

درخواست اتحاد و همکاری

«هیچ راه‌حل کاملی در یک طوفان کامل وجود ندارد» این جمله‌ای بود که آنتونیو گوترش رئیس سازمان ملل در سخنرانی خود بر آن تاکید کرد و افزود «اما ما می‌توانیم برای کنترل آسیب‌ها و تصاحب فرصت‌ها تلاش کنیم. اکنون بیش از هر زمان دیگری، زمان آن فرا رسیده است که مسیرهای همکاری را در دنیای پراکنده خود ایجاد کنیم.»

مقیاس این چالش، نیاز به فوریت و اهمیت همکاری موضوعاتی بود که در اکثر بحث‌های داووس وجود داشت، و بحران اقلیمی، مساله اوکراین، زنجیره تامین، فناوری و نوآوری، سلامت، اقتصاد و موارد دیگر را به هم مرتبط کرد.

اولنا زلنسکا، بانوی اول اوکراین از رهبران جهان خواست تا از نفوذ خود برای پایان دادن به جنگ استفاده کنند. او همچنین بر تاثیر انسانی مداوم جنگ تاکید کرد. ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین هم که از طریق ارتباط تصویری مهمان داووس بود از رهبران جهان خواست تا اقدامی تعیین‌کننده در این راستا اتخاذ کنند. موضوعی که در این رابطه مشخص بود وجود حس اتحاد در میان رهبران جهان بود. از آلن برست گرفته تا سانا مارین و آندری دودا، همگی حمایت مستمر خود را از اوکراین ابراز کردند. اما، نیاز به همکاری فراتر از اوکراین، به بحران‌های به‌هم‌پیوسته‌ای ارتباط داشت که موضوع اصلی بحث بود. در مورد موضوعاتی از بحران اقلیمی تا تجارت، داووس 2023 به وضوح یک فراخوان برای همکاری در سطح جهانی بود.

تجارت برای تاب‌آوری، رشد و اقلیم

بحران‌های جهانی و به‌هم‌پیوسته نیازمند راه‌حل‌های جهانی و مرتبط با یکدیگر هستند. در داووس امسال، نقش تجارت، هم از نظر چالش‌هایی است که با آن مواجه است، مثلاً در نتیجه اختلال در زنجیره تامین، و به‌عنوان راه‌حلی برای مباحث آتی مطرح شد.

ائتلاف جدیدی از وزیران تجارت در مورد آب‌و‌هوا راه‌اندازی شد. ائتلافی که بیش از 50 کشور را گرد هم می‌آورد تا «همکاری بین‌المللی در زمینه تغییرات اقلیمی، تجارت و توسعه پایدار» را تقویت کند. همان‌طور که چهار وزیر تجارت توضیح دادند، «اتصال نقاط برای یافتن راه‌حل‌های جهانی منسجم حیاتی است».

یون سوک یول، رئیس‌جمهور کره جنوبی از راه‌حل ویژه خود برای تاکید بر ارزش تجارت آزاد رونمایی کرد.

«حتی در چشم‌انداز کنونی اقتصاد جهانی که مملو از پراکندگی است، سیستم تجارت آزاد به عنوان یک خیر عمومی که به رشد اقتصاد جهانی کمک کرده و آزادی بشر را تقویت کرده است، رهاشدنی نیست.» لئو هی، معاون نخست‌وزیر چین هم بر مخالفت کشورش با «یکجانبه‌گرایی و حمایت‌گرایی» تاکید کرد.

در میزگرد راه‌اندازی مجدد تجارت، رشد و سرمایه‌گذاری نیز در مورد خطرات اقتصادی ناشی از تجزیه و جدایی بحث شد. نگوزی اکنجو-ایوه‌آلا، مدیر کل سازمان تجارت جهانی، در مورد این خطرات صحبت کرد ولی بر این موضوع تاکید داشت که تجارت می‌تواند به عنوان راه‌حلی برای این خطرات مورد استفاده قرار گیرد.

چشم‌انداز اقتصاد جهانی همچنین به موضوع تجارت، به ویژه با توجه به قانون کاهش تورم ایالات متحده و یارانه‌ها، به عنوان بخشی از ابزار این مجمع برای مقابله با تغییرات اقلیمی پرداخته است. بورگه برند در سخنان پایانی خود اعلام کرد سیستم‌های تجارت جهانی «نقطه اصلی» رشد و انعطاف‌پذیری هستند.

چشم‌انداز اقتصاد جهانی

چشم‌انداز اقتصاد جهانی ارتباط نزدیکی با تجارت دارد. مجمع جهانی اقتصاد با انتشار چشم‌انداز اقتصاددانان ارشد در آغاز نشست به بررسی هزینه‌های بحران زندگی، توسعه مالی، رشد در اروپا، نابرابری جهانی و سیاست‌های پولی پرداخت. چشم‌انداز اقتصاددانان ارشد لحن محتاطانه‌ای داشت و دوسوم از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی انتظار یک رکود جهانی را در سال جاری داشتند.

با این حال، اوضاع در داووس کمی مثبت‌تر بود. به عنوان مثال، کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا، توضیح داد که اوضاع بهتر از چیزی است که از آن می‌ترسید. و کریستالینا جورجیوا، رئیس صندوق بین‌المللی پول هم با او هم‌عقیده بود. او گفت: «این بهتر از آن چیزی است که ما از آن می‌ترسیدیم. با این حال، این هنوز به معنای خوب بودن اوضاع نیست. 

واقع‌گرایی ضروری است، ما باید بیش از حد خوش‌بین یا بدبین نشویم، و او از رهبران خواست عمل‌گرا باشند، همکاری کنند، کار درست را انجام دهند و اقتصاد جهانی را به نفع همه یکپارچه نگه دارند»

در حالی که جهان در یک چشم‌انداز اقتصادی نامطمئن حرکت می‌کند، آینده کار نیز تحت تاثیر این نااطمینانی قرار گرفته است. درخواست‌های مستمری برای اهمیت مهارت‌های مجدد به منظور آماده‌سازی نیروی کار فعلی و آینده برای گذار سبز، انتقال دیجیتال و مشاغل آینده وجود خواهد داشت. انقلاب مهارت مجدد مجمع جهانی اقتصاد که در سال 2020 در داووس راه‌اندازی شد، اکنون با در نظر گرفتن این موضوع به 350 میلیون نفر رسیده است.

مقابله با بحران اقلیمی

اولاف شولتز و رهبران جهانی دیگر از اقدام فوری برای مقابله با بحران اقلیمی و از دست رفتن طبیعت سخن گفتند. آنها همچنین بر پیوندهایی که چالش‌ها، بحران‌ها و موضوعات را به هم مرتبط می‌سازد تاکید کردند. شاید بدیهی‌ترین این موارد مبحث انرژی باشد. فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی، در مورد نقش فزاینده امنیت انرژی در رشد انرژی‌های تجدیدپذیر توضیح داد.

فناوری

فناوری تنها به عنوان یک راهکار برای تغییرات اقلیمی موضوع بحث متخصصان نبود. اینکه هوش مصنوعی چگونه می‌تواند دسترسی به خدمات دولتی را در هند تقویت کند یا مردم را از طریق دهکده همکاری جهانی مجمع جهانی اقتصاد، که نمونه اولیه آن در این نشست راه‌اندازی شد، گرد هم بیاورد، به عنوان بخشی از پتانسیل‌های فناوری مطرح شد.

اما، همان‌طور که گزارش چشم‌انداز امنیت سایبری جهانی روشن کرده است، خطراتی نیز وجود دارد. بر اساس این گزارش، تنها چهار درصد از کارشناسان در سراسر جهان «اطمینان» دارند که دستگاه‌های متصل به درستی ایمن هستند. یورگن استاک، دبیرکل سازمان بین‌المللی پلیس جنایی (اینترپل) در داووس گفت: «این یک تهدید جهانی است و نیاز به واکنش جهانی و اقدامات هماهنگ و تقویت‌شده دارد.»

نقش نوآوری، از افراد معروف در حوزه‌هایی مانند متاورس، و همچنین از کسانی که تازه شروع به‌کار کرده‌اند، بارها و بارها تکرار شد. چه از آپ‌لینک و چه از انجمن جهانی نوآوران مجمع جهانی اقتصاد، افراد مختلف از قدرت خلاقیت و کارآفرینی برای کمک به مقابله با چالش‌هایی که اقتصاد جهانی با آن روبه‌رو است،‌ سخن گفتند.

 لری سامرز وزیر خزانه‌داری ایالات متحده در نشست چشم‌انداز اقتصادی جهانی گفت: «من هرگز تحت تاثیر پتانسیل فناوری قرار نگرفته بودم،‌ اما این فناوری به بنیادهای سیاسی و مالی درست نیاز دارد.»

دیجیتالی شدن

به نظر می‌رسد جهان در شرایطی قرار دارد که کشورها از نظر میزان دیجیتالی شدن اقتصاد و جامعه دسته‌بندی خواهند شد و چین، هند، آمریکا،‌ آسیای شرقی،‌ اروپا و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس احتمالاً برترین مناطق جهان باشند و سایر کشورها با شتاب کمتری در این مسیر گام بردارند.

عصر امروز عصر دیتاست. تکنولوژی جدید ماشین‌ها را با هم تعامل داده است و ترویج محاسبات کوانتومی در علوم مختلف نظیر پزشکی،کشاورزی، بازارهای مالی و... به سرعتی شگرف در حال افزایش است. دیجیتالی شدن جهان به حدی جدی است که بسیاری در داووس معتقد بودند نقش ردیابی اطلاعات در سرنوشت جنگ اوکراین کمتر از معادله تسلیحاتی نخواهد بود. همین‌طور در داووس مطرح شد که اگر طی چند دهه گذشته به واسطه کارگر ارزان، کالاها و خدمات چینی به موجب جهانی شدن در اختیار همه قرار نگرفته بود، مصرف‌کنندگان در جهان امروز با تورم بسیار بالاتری روبه‌رو بودند. آمریکا از طریق قانون تراشه، محدودیت‌هایی را برای برخی تعاملات فناوری به ویژه در تولید تراشه برای شهروندان خود اعمال کرده است.

امنیت انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر

پول برای سرمایه‌گذاری به وفور یافت می‌شود، اما در شمال آمریکا، غرب اروپا و شرق آسیا دسترسی به پول بسیار راحت‌تر است تا در کشورهای جهان سوم؛ به‌طوری که نرخ بهره بانک‌های غربی برای بسیاری از کشورهای جنوب تا هفت برابر افزایش می‌یابد.

مباحث مربوط به انرژی، امنیت آن و تجدیدپذیرها نزدیک به یک‌سوم از میزگردهای داووس 2023 را به خود اختصاص داده بود. در این حوزه آلمانی‌ها مثل همیشه عزمی راسخ از خود نشان دادند به‌طوری که در کمتر از یک سال، چندین ترمینال LNG را که معمولاً چندین سال طول می‌کشد، تکمیل کرده‌اند. آلمان تا سال 2030، 400 میلیارد یورو در انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری خواهد کرد به‌طوری که 80 درصد برق مورد نیاز خود را از این طریق تولید خواهد کرد. به موجب قطع گاز روسیه به اروپا و فوریت تامین انرژی برای صنعت آلمان، تنها در سه سال آینده 180 میلیارد یورو در انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری خواهد شد. دولت بایدن موفق شد با تصویب لایحه کاهش تورم (Inflation Reduction Act) در کنگره آمریکا، 360 میلیارد دلار به تخفیف‌های مالیاتی و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید‌پذیر اختصاص دهد. تحول گسترده‌ای در جهان برای تولید باتری در حال شکل‌گیری است.

چینی‌ها از 10 سال پیش متوجه این موضوع شدند و هم‌اکنون در 50 درصد از فلزات مورد نیاز تولید باتری سرمایه‌گذاری کرده و انحصار ایجاد کرده‌اند. جهان به شدت به کره جنوبی و چین در صنعت باتری وابسته است. در عین حال با مشخص شدن سقف 2035 برای کربن‌زدایی (Decarbonization) در خودروهای اروپایی، چینی‌ها از چند سال پیش سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را در مجارستان برای تولید باتری شروع کرده‌اند تا بازار اروپا را طی دهه آینده در دست بگیرند.

با گستردگی مصرف باتری در خودروها و کامیون‌ها، تقاضای قابل توجهی بر استخراج فلزات مورد نیاز در آفریقا و استرالیا شروع خواهد شد و هر دو منطقه طرح‌های وسیعی را با شرکت‌های به‌خصوص چینی و اروپایی استخراج معادن آغاز کرده‌اند. سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی به‌طور وسیعی در جهان در حال گسترش است و پیش‌بینی می‌شود برخلاف گذشته که سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار بالا بود، به تدریج کاهش یابد، به‌طوری که اگرچه در گذشته نه‌چندان دور، هزینه یک کیلوگرم پنل خورشیدی تا صد دلار بود، هم‌اکنون به زیر 10 دلار رسیده است.

سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای و هیدروژن نیز در آسیا، اروپا و شمال آمریکا به صورت تصاعدی در حال افزایش است. غربی‌ها سال 2050 و چینی‌ها سال 2060 را زمانِ تحققِ کربن‌زدایی تعیین کرده‌اند. در این چارچوب، قرار است یک تریلیون درخت در جهان کاشته شود که 65 میلیارد آن در چین خواهد بود، زیرا 30 درصد اکسید کربن در اتمسفر را چین، 11 درصد را آمریکا، و هفت درصد را اروپا تولید می‌کنند.

آفریقا در مجموع کمتر از سه درصد اکسید کربن کره خاکی را تولید می‌کند، ولی با توجه به افزایش جمعیت آن از 3 /1 میلیارد نفر فعلی به دو میلیارد نفر تا سال 2050، پیش‌بینی می‌شود این درصد به شدت رشد کند. پیش‌بینی می‌شود جمعیت نیجریه تا 30 سال آینده به بالای 500 میلیون نفر برسد. از این‌رو، آمریکا 10 میلیارد دلار برای انتقال از مصرف زغال‌سنگ به انرژی‌های تجدیدپذیر و گاز طبیعی در اختیار کشورهای آفریقایی قرار خواهد داد. 

بخش‌هایی از این گزارش برگرفته از مقاله «در داووس 2023 چه گذشت؟» نوشته محمود سریع‌القلم است.