شواهد اولیه از اثر تحریم
تحریم‌ها، اقتصاد روسیه را به چه روزی انداخته است؟
ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا تحریم‌های مالی بی‌سابقه‌ای را علیه روسیه وضع کرده‌اند. با وجودی که زمان زیادی از اعمال تحریم‌ها نمی‌گذرد، مردم روسیه معتقدند رفاهشان کاهش یافته و چشم‌انداز کسب‌وکارهایشان تیره‌و‌تار شده است. شواهد اولیه نشان می‌دهد با افزایش قیمت محصولات اساسی در روسیه، کاهش امنیت شغلی برای مردم و برای برخی از آنها احساس انزوای فزاینده تازه شروع شده است.
قیمت‌های مصرف‌کننده در هفته اول تهاجم به اوکراین 2 /2 درصد جهش کرد و غذا شاهد یکی از بزرگ‌ترین افزایش‌ها بود. برخی مغازه‌ها فروش کالاهای اساسی را پس از اینکه مشخص شد بخش زیادی از این کشور به احتکار روی آورده‌اند، محدود کردند. فروش دارو مشمول تحریم نیست، اما شرکت‌های بزرگ کشتیرانی خدمات خود را متوقف کرده‌اند و به این صورت ممکن است منابع موجود دارو و تجهیزات پزشکی نیز ضربه‌های سنگینی بخورند.
ارزش روبل از زمان حمله روسیه به اوکراین به شدت کاهش یافته و باعث شده بسیاری از خرده‌فروشان قیمت‌های خود را افزایش دهند. داریا، که در مرکز مسکو زندگی می‌کند، می‌گوید که هنوز قفسه‌ها خالی نشده‌اند. او می‌گوید: «غذا ناپدید نمی‌شود، اما گران و گران‌تر می‌شود. من نمی‌توانم تصور کنم چقدر گران شده است، حتی از فکر کردن به آن می‌ترسم.»
جان، یک شهروند اتحادیه اروپاست که در مسکو زندگی و کار می‌کند. او می‌گوید: «در 20 فوریه خواربار به قیمت 5500 روبل (حدود 57 دلار؛ 44 پوند) سفارش دادم و اکنون همان سبد هشت هزار روبل قیمت دارد.» وی افزود: «قیمت شیر در دو هفته گذشته تقریباً دو برابر شده است.» قیمت شکر و غلات در فوریه امسال حدود 20 درصد بیشتر از یک سال پیش بود. خبرگزاری دولتی روسیه تاس گزارش داد که برخی از خرده‌فروشان توافق کرده‌اند افزایش قیمت برخی از کالاهای اصلی را تا پنج درصد محدود کنند. برخی دیگر از خرده‌فروشان نیز مقدار مایحتاج اولیه مانند آرد، شکر و روغن را که مشتریان می‌توانند خریداری کنند محدود می‌کنند.
داریا که ساکن مسکوست در حال انبار کردن مایحتاج اصلی است. او می‌گوید: «ما چهار کیلوگرم قهوه، چهار لیتر روغن آفتابگردان، چهار لیتر روغن زیتون و چهار بطری ویسکی خریدیم.» او همچنین داروی خود برای فشار خون بالا را برای مصرف سه‌ماهه سفارش داده است و می‌گوید که دستیابی به برخی داروها در حال حاضر سخت‌تر شده است.
آخرین آیفون‌ها و آخرین شانس برای خرید کالاهای خارجی
قیمت برخی از کالاهای مصرفی به شدت افزایش یافته است. قیمت گوشی‌های هوشمند و تلویزیون بیش از 10 درصد و میانگین هزینه سفر برای تعطیلات به ترکیه 29 درصد افزایش یافته است. برندهای بزرگ مانند اپل، ایکیا و نایک دیگر محصولات خود را در روسیه نمی‌فروشند. داریا در فکر خرید چند لپ‌تاپ جدید برای خانواده‌اش بود، و با مشاهده افزایش قیمت‌ها، با عجله شروع به خرید کرد. او می‌گوید: «در آغاز فوریه، این لپ‌تاپ‌ها حدود 70 هزار روبل (730 دلار؛ 560 پوند) قیمت داشتند، اما در پایان ماه به 100 هزار روبل رسیدند و ما مجبور شدیم با این قیمت خریداری کنیم. سپس قیمت آنها به 140 هزار روبل رسید و بعد از آن دیگر لپ‌تاپ مناسب برای خرید در مسکو پیدا نمی‌شد.»
داریا می‌گوید که متاسفانه نتوانسته است یک شارژر آیفون یدک خریداری کند. اپل روز 2 مارس اعلام کرد که فروش مستقیم همه محصولات خود در روسیه را به حالت تعلیق در خواهد آورد. به همین دلیل داریا می‌گوید: «باید یک شارژر می‌خریدم. امروز همه به شوخی به هم می‌گویند آخرین آیفونشان را در دست دارند و دیگر نخواهند توانست آیفون بخرند.»
او ادامه می‌دهد: «قیمت ماشین هم افزایش زیادی پیدا کرده است. قطعات آن هم معمولاً به سادگی پیدا نمی‌شود. به همین دلیل فیلترها و روغن ماشین را خریده‌ام تا زمانی که لازم شد بتوانم از آنها استفاده کنم. شانس آوردیم که توانستیم پیش از افزایش قیمت این قطعات را بخریم چون قیمت آنها پیش چشم ما و در مدت کوتاهی دو برابر شد.»
پاول، یک استاد دانشگاه است که با همسر و دو فرزندش زندگی می‌کند. او به دنبال خرید لوازم خانگی برای آپارتمان خود در مسکو بود. در روز شروع جنگ، شاهد افزایش حدود 30درصدی قیمت‌ها بود اما موفق شد یک یخچال، اجاق‌گاز، ماشین لباسشویی و یک کتری بخرد و یک تخت و یک کمد از ایکیا درست یک روز قبل از بسته شدن فروشگاه آن سفارش داد. او فکر نمی‌کند قیمت‌ها در ایکیا تغییر کند. پاول با ناراحتی به شوخی می‌گوید: «به نظر می‌رسد ایکیا هنوز فرصت نکرده بود قیمت‌ها را افزایش دهد.» با بسته شدن 847 رستوران مک‌دونالد، نماد آن برای روس‌ها از بین نرفته است. مک‌دونالد یکی از اولین شرکت‌های غربی بود که 30 سال پیش در اتحاد جماهیر شوروی افتتاح شد. در عرض چند ساعت پس از اعلام بسته شدن این رستوران‌ها، هزاران آگهی از طرف روس‌ها منتشر شد که غذاهای مک‌دونالد را تا 10 برابر قیمت معمولی می‌فروشند. یکی از پیام‌ها می‌گوید: «ناگت‌ها و پای‌هایی که درست قبل از بسته شدن رستوران‌های زنجیره‌ای خریداری شده‌اند. آخرین فرصت شما برای چشیدن سعادت خارجی.» اما ولادیمیر که در ساراتوف در جنوب غربی روسیه زندگی می‌کند، می‌گوید که هنوز تاثیر تحریم‌های غرب را احساس نکرده است و معتقد است: «واتنیکی‌ها (حامیان کرملین) تحت تاثیر سقوط ارزش روبل قرار نخواهند گرفت، زیرا آنها کالاهای خارجی گران‌قیمت نمی‌خرند.»
از دست دادن مشتریان و شاید هم خدمات آنلاین
بانک‌های روسیه از سیستم پرداخت بین‌المللی سوئیفت خارج شده‌اند. ویزا، مسترکارت، امریکن اکسپرس، اپل و گوگل پی خدمات خود را در روسیه محدود کرده‌اند. بانک مرکزی روسیه می‌گوید اقتصاد این کشور ممکن است تا هشت درصد کوچک شود.
ناتاشا که مربی بدنسازی است می‌گوید: «این وضعیت تاثیر زیادی بر کسب‌وکار ما داشته و تعداد مشتریان کاهش یافته است. مردم از ما می‌خواهند که هزینه عضویت در باشگاه را به آنها برگردانیم. و هزینه‌های ما برای اجاره، تجهیزات و نظافت همه در حال افزایش است. هزینه‌های ما از زمان اعمال تحریم‌ها به‌طور متوسط 30 درصد افزایش یافته است.» او پیش‌بینی می‌کند که بسیاری از کسب‌وکارها مانند او بسته شوند. علاوه بر این به نظر می‌رسد یافتن تجهیزات نیز برای او بسیار مشکل شده است. به همین دلیل شانسی برای جایگزینی تجهیزات خود ندارد و مجبور است تجهیزات روسی خریداری کند که کیفیت آنها نیز معلوم نیست در چه وضعیتی قرار خواهد داشت.
اکاترینا چندین آموزشگاه زبان را اداره می‌کند و می‌گوید که تحریم‌ها مشکلات زیادی برای او ایجاد کرده است. او می‌گوید: «ما معلمانی در کشورهای دیگر داریم که نمی‌توانیم حق‌الزحمه آنها را پرداخت کنیم، زیرا تمام شبکه‌های نقل و انتقالات مالی مسدود شده‌اند. همچنین دانش‌آموزانی در ایالات متحده، آلمان و لتونی داریم که نمی‌توانند هزینه‌های خود را به حساب‌های ما واریز کنند. ما راه‌هایی برای حل این مشکلات پیدا کرده‌ایم، اما در حال حاضر هر روز با یک بحران جدید مواجه می‌شویم.» اکاترینا نگران است که در صورت مسدود شدن پلت‌فرم زوم چگونه درس‌های گروه بین‌المللی خود را مدیریت خواهند کرد و می‌گوید که به دلیل اینکه پلت‌فرم‌های آنلاین او توسط یک شرکت در اوکراین مدیریت می‌شد، مشکلات دیگری نیز ایجاد شده است. او ادامه می‌دهد: «همه چیز ناگهان متوقف شد، هرچند ما سال‌ها بود که با آنها کار می‌کردیم و از آنها بسیار راضی بودیم. کیفیت کار آنها درجه یک بود. اتفاقات موجود هم برای ما و هم برای آنها مشکلات زیادی ایجاد کرده و بسیار متاسفیم که وضعیت به اینجا رسیده است.» ناتاشا به سختی می‌تواند با تغییرات کنار بیاید. او می‌گوید: «این یک نوع کاملاً جدید از بحران است که باعث می‌شود همه ما نه فقط در کسب‌وکار، بلکه در زندگی شخصی خودمان احساس گمراهی و سردرگمی کنیم. درآمد اکثر ما کاهش یافته است. مجبور به کنار گذاشتن روش زندگی خود شده‌ایم. ارتباطات ما کاهش یافته و در رسانه‌های اجتماعی نیز با مشکل مواجه شده‌ایم. دیگر نمی‌توانیم برای دیدار خانواده یا دوستان خود به خارج سفر کنیم. چیزهای زیادی را از دست داده‌ایم و هنوز مانده تا درک کنیم وضعیت ما به چه صورتی درآمده است.»
داریا می‌گوید شنیدن خبر از دست دادن شغل به دلیل خروج شرکت‌های بزرگ بین‌المللی از روسیه او را نگران می‌کند. او می‌گوید: «تاکنون در پروژه‌هایی که با بودجه دولت کار می‌کنم هیچ کاهشی وجود نداشته است، اما بسیار می‌ترسم که شغلم را از دست بدهم.»
تعطیلی رسانه‌ها و خاطرات جنگ سرد
قانون جدید تهدید به زندانی کردن هر کسی می‌کند که گمان می‌رود اخبار «جعلی» در مورد تهاجم به اوکراین منتشر کرده باشد. رسانه‌های مستقل و بین‌المللی با محدودیت‌های شدیدی روبه‌رو شده‌اند. بیش از 13 هزار نفر در تظاهرات ضدجنگ دستگیر شده‌اند.
داریا، رئیس‌جمهور پوتین را مسوول تحریم‌ها می‌داند، اما بیشتر روس‌ها اخبار خود را از رسانه‌های دولتی که حامل تبلیغات ضداوکراینی کرملین هستند، دریافت می‌کنند. بسیاری از مردم از رئیس‌جمهور حمایت می‌کنند و ممکن است در نهایت غرب را مقصر تحریم‌ها بدانند. مردم بسیار زیادی جنگ را تایید نمی‌کنند، اما مجبور به سکوت هستند. برای روس‌ها خطرناک است که از رهبر خود انتقاد کنند. دولت‌های غربی امیدوارند که تحریم‌های گسترده علیه روس‌ها به اندازه کافی به این کشور صدمه بزند که باعث شود در راس قدرت تغییراتی ایجاد شود، اما ممکن است این فرآیند بسیار زمان‌بر باشد.
این دیدگاه که فقط روس‌هایی که وضعیت بهتری دارند درد تحریم‌ها را احساس می‌کنند قابل بحث است. هیچ‌کس کاملاً مطمئن نیست که در آینده چه اتفاقی می‌افتد، اما انتظار می‌رود پیامدهای اقتصادی شدید و طولانی‌مدت باشد. بانک مرکزی روسیه اعلام کرد که از زمان تهاجم، یک تغییر اقتصادی «بسیار گسترده» در این کشور رخ داده است.
داریا می‌گوید: «در ظاهر ممکن است متوجه نشوید که در مسکو چه خبر است. کافه‌ها و رستوران‌های شهر پر است، مترو کار می‌کند، ترافیک شدید همچنان در مرکز شهر وجود دارد. اگر اعتراضات، جست‌وجوها و خروج افراد خلاق را نبینید که سروصدای زیادی از رفتن به راه می‌اندازند، احتمالاً چیز خاصی را حس نخواهید کرد. احتمالاً بسیاری از افراد دیگر نیز بی‌سروصدا دارند می‌روند. این به من این احساس را می‌دهد که هوای ما در حال تمام شدن است.» وقایع امروز یادآور خاطرات دهه 1990 است، زمانی که اقتصاد روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سقوط کرد. داریا می‌گوید: «صحبت کردن با افراد 30ساله درباره آن زمان‌ها و جیره‌بندی‌هایی که برای غذا داشتیم جالب بود. ما کوپن‌ها و ژتون‌هایی برای خرید شکر، کره و ودکا داشتیم. من صف‌های طولانی خرید سوسیس را به خاطر دارم. معمولاً دعواهای شدیدی نیز بین مردم جریان داشت و مردم دعوا می‌کردند که نباید کالا به مردمی که اهل شهر نیستند فروخته شود. این اتفاقات واقعاً شرم‌آور بودند و امیدوارم کار ما دوباره به آنجا نرسد. می‌ترسم که به دلیل افزایش ناگهانی فقر و از دست دادن شغل‌های گسترده، دزدی، فساد و رشوه‌خواری بازهم بیشتر شود.» جان می‌گوید که متوجه تغییر شدید شرایط زندگی نشده و قصد ندارد مسکو را ترک کند. او ادامه می‌دهد: «خانواده و کار من اینجا هستند. شروع دوباره زندگی در مکانی جدید بسیار سخت است.»
تاثیر بر اقتصاد روسیه
کالاهای مصرفی 10 درصد از تولید ناخالص داخلی روسیه، نزدیک به 70 درصد از صادرات کالاها و بیش از 20 درصد از درآمد دولت این کشور را تشکیل می‌دهند. بنابراین، اگرچه روسیه از قیمت‌های بالاتر کالاها سود خواهد برد، اما احتمالاً اقتصاد این کشور به دلیل تحریم‌های مالی آسیب خواهد دید. نرخ بهره بسیار بالا تاثیر منفی بر فعالیت بازارهای اعتباری خواهد داشت. تلاش‌های مردم برای فسخ سپرده‌های بانکی و تبدیل پول نقد به ارزهای خارجی، توانایی بانک‌ها را برای ارائه خدمات واسطه‌گری مالی قوی به اقتصاد تضعیف می‌کند. تحریم‌های بانک‌های روسی باعث می‌شود برخی از شرکت‌های جهانی به دلیل ترس از مخالفت با تحریم‌های پیچیده اعمال‌شده توسط رژیم‌های مختلف، از معامله با شرکت‌های روسی رویگردان شوند. اگرچه هیچ محدودیت مستقیمی برای تجارت نفت وجود ندارد، گزارش شده است که پالایشگاه‌ها، بانک‌ها و شرکت‌های کشتیرانی احتمالاً برای جلوگیری از خطرات قانونی و اعتباری مرتبط با تجارت با روسیه، از بازار نفت این کشور دوری می‌کنند. افزایش هزینه‌های بیمه حمل‌ونقل نیز به هزینه‌های بالاتر کسب‌وکار در روسیه کمک کرده است. برخی از شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل، حمل‌ونقل به روسیه و از روسیه را متوقف کرده‌اند. شرکت‌های دیگر یا فعالیت‌های خود در روسیه را واگذار می‌کنند یا به تجارت با روسیه بدون توجه به تحریم‌های اعمال‌شده پایان می‌دهند. اگر بسیاری از شرکت‌های جهانی از تجارت با روسیه امتناع کنند، می‌تواند باعث کمبود کالاهای مصرفی و همچنین واردات کلیدی مورد استفاده در تولید روسیه شود. مهم‌تر از همه، کاهش صادرات کالاهای روسیه احتمالاً به افزایش قیمت جهانی کالاها منجر می‌شود و در نتیجه بر اقتصاد جهانی تاثیر می‌گذارد. این در حالی است که احتمال می‌رود روسیه از دو جهت مهم تحت تاثیر رویدادهای اخیر قرار گیرد. اول، کاهش شدید ارزش روبل و دوم، کمبود احتمالی کالاهای وارداتی که احتمالاً باعث شتاب قابل توجهی در تورم روسیه خواهد شد. علاوه بر این، ارز ضعیف‌تر، با افزایش قیمت کالاهای وارداتی، قدرت خرید واقعی مصرف‌کنندگان روس را کاهش می‌دهد. این به نوبه خود احتمالاً به کاهش شدید تولید ناخالص داخلی واقعی منجر خواهد شد.
