یکه‌تازی ریسک

طی دادوستدهای بازار سهام در هفته گذشته بازدهی بورس تهران با کاهش 64/0درصدی مواجه شد. این در حالی است که در اولین روز معاملاتی هفته نماگر اصلی تالار شیشه‌ای با کاهش دودرصدی در سطح یک میلیون و 328 هزار واحد قرار گرفت. به این ترتیب دماسنج اصلی بورس تهران در کمترین مقدار خود از 15 اسفند سال 1400 قرار گرفت. این در حالی است که مجموع ارزش معاملات خرد سهام (سهام+حق تقدم) در روز یادشده همچنان در سطحی کمتر از دو هزار میلیارد تومان باقی ماند و رقم هزار و 612 میلیارد تومان به ثبت رسید. از طرفی در این‌روز حدود 173 میلیارد تومان سرمایه حقیقی از بازار سهام خارج شد. اعداد و ارقام یادشده حکایت از معضل دیرینه بازار سرمایه دارد. چرا که بازار همچنان از نبود نقدینگی در جریان دادوستدهای خود رنج می‌برد و به واسطه این مشکل اختلالات متعددی در روند معاملات بازار یادشده به وجود آمده است. به‌طوری که سایه سنگین رکود بر سر بازار سهام سنگینی می‌کند و روند فرسایشی معاملات را ادامه‌دار کرده است. اما نکته مهم در معاملات این ‌روزها این است که نبود اخبار مثبت از عواملی نظیر برجام و متغیرهای اقتصادی در کنار وضعیت ناخوشایند اقتصاد کشور در شرایط کنونی بسیاری از سرمایه‌گذاران را نسبت به وضع موجود بی‌تفاوت کرده و آنها را در وضعیتی قرار داده تا برای حفظ امنیت دارایی خود در این بازار قید ریسک کردن را بزنند. این موضوع همان عامل اصلی است که بسیاری از فعالان بازار را ملزم کرده تا صرفاً تماشاچی باشند و در گردونه معاملات بازار سهام حضور نداشته باشند. البته در حال حاضر با حجم انبوه ابهامات و بلاتکلیفی‌ها در بازار سرمایه به نظر می‌رسد تماشاچی بودن بهترین استراتژی برای فعالیت در بازار است که هم جریان مالی را مصون داشته و هم به اطمینان خاطر سرمایه‌گذاران خدشه وارد نمی‌کند. در چنین شرایطی تعدادی از کارشناسان بازار اندک امیدواری به گزارش‌های نسبتاً خوب شهریور دارند. چرا که شاید این گزارش‌ها با مخابره اخبار مثبت به بازار بتوانند سرعت ریزش بازار را کاهش دهند. نکته قابل توجه دیگر که می‌تواند موج جدیدی از امیدواری را روانه بازار کند، بحث‌های تکنیکالی و آر‌اس‌‌آی بازار است که به محدوده‌ای رسیده که در پنج سال گذشته بی‌سابقه بوده و این خود فشار مضاعفی به بازار سرمایه و پورتفوی سهامداران وارد می‌کند. بر این اساس می‌توان گفت بررسی دادوستدهای روز شنبه حکایت از آن دارد که بورس تهران در نخستین روز کاری پاییز سال 1401 با آنچنان هیجانی در چرخه عرضه و تقاضا مواجه شده که نماگر اصلی این بازار تنها در یک روز کاهشی دودرصدی از خود به جا گذاشته است. از این‌رو نمی‌توان حال وخیم بازار سهام در روز شنبه را به گردن اعتراضات مردمی انداخت و آن را عاملی برای وحشت سرمایه‌گذاران از شرایط کنونی تلقی کرد. چرا که در وضعیت فعلی که دیگر خبر مثبتی از مذاکرات هسته‌ای مخابره نمی‌شود و بازارهای جهانی هم حال و روز خوبی ندارند؛ این احتمال تقویت می‌شود که در روزهای پیش‌رو نیز این هیجان فروش تا حد نسبتاً زیادی ادامه داشته باشد. در ادامه روند معاملاتی هفته گذشته شاخص کل بورس تهران در روز دوشنبه به مراتب وضعیت بهتری داشت و با افزایش 47/0درصدی تا سطح یک‌میلیون و 334 هزار واحد پیشروی کرد. نماگر هم‌وزن بورس نیز همگام با شاخص کل با افزایش 39/0درصدی همراه شد و در سطح 338 هزار واحد قرار گرفت. در ادامه بلاتکلیفی و سردرگمی سرمایه‌گذاران در روز دوشنبه حدود 99 میلیارد سرمایه حقیقی از بازار خارج شد. ضمن اینکه ارزش معاملات خرد سهام در این روز با افت بیش از 19درصدی در مقایسه با روز قبلی رقم هزار و 300 هزار واحد را به ثبت رساند. در چنین شرایطی که اعتماد اهالی بازار سرمایه طی یک سال گذشته تا حد زیادی کاهش پیدا کرده است، در کنار قانونگذاری و وضع مقررات و سیاست‌های برنامه‌ریزی‌نشده از سوی دولت مساله برجام بیش از همه چیز موجبات نگرانی و بی‌اعتمادی سهامداران را رقم زده است. چرا که در روزهایی که بازار سهام خبرمحور شده و بی‌هیچ قاعده و دستوری صرفاً بر اساس اخباری که به بازار مخابره می‌شود، سازوکار بازار سرمایه ثباتی ندارد. این بی‌ثباتی اعتماد سهامداران را خدشه‌دار می‌کند و بیش از همه چیز سرمایه سرمایه‌گذاران خرد را در تیررس ضرر و زیان قرار می‌دهد. روند کاهش اعتماد عمومی سهامداران در حالی پرشتاب طی می‌شود که هر روز اخبار جدید و بعضاً منفی از روند مذاکرات احیای برجام به بازار مخابره می‌شود و روند دادوستدهای بورس تهران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. آنچه این روزها بیش از پیش سرمایه‌گذاران را نگران کرده و معاملات بازار سهام را در ریلی نزولی قرار داده است، اخباری است که از بازارهای جهانی مخابره می‌شود. چرا که آینده بسیاری از سهام موجود در بورس تهران به سیاست‌های اتخاذشده فدرال‌رزرو و شرایط حاکم در بازارهای جهانی گره خورده است. به‌طوری که بر اساس سیاست‌های اتخاذشده فدرال‌رزرو انتظار می‌رود نرخ بهره آمریکا همچنان صعودی باشد. در چنین شرایطی هم‌اکنون روند معاملات کامودیتی‌ها در بازارهای جهانی تحت تاثیر چشم‌انداز رکودی در آینده در مداری نزولی نوسان دارند. به گونه‌ای که مجموع تحرکات بازار نشان می‌دهد که فشار نزولی بازار به مراتب بیشتر از تمایلات صعودی است. نهایتاً در آخرین روز معاملاتی هفته نیز شاخص کل بورس تهران با افزایش 99/0درصدی بر ریل صعودی باقی ماند و تا سطح یک میلیون و 346 هزار واحد پیشروی کرد. نماگر هم‌وزن بازار نیز همگام با شاخص کل با رشد 91/0درصدی در سطح 392 هزار واحد قرار گرفت. نبود جریان نقدینگی کافی در بازار سهام در کنار خروج ادامه‌دار سرمایه از بازار روند رکودی و فرسایشی بازار را پایدار کرده است. به‌طوری که در معاملات روز چهارشنبه نیز مجموع ارزش معاملات خرد سهام در سطحی پایین‌تر از دو هزار میلیارد تومان باقی ماند و با افزایش 6/7 درصد در مقایسه با روز گذشته رقم هزار و 400 میلیارد تومان را به ثبت رساند. این در حالی است که نهایتاً پس از 19 روز متوالی، بازار سهام با جذب نقدینگی همراه شد و بیشترین ورود پول از ابتدای شهریورماه سال جاری را به ثبت رساند. به‌طوری که در روز یادشده حدود 41 میلیارد تومان نقدینگی توسط سهامداران خرد وارد بازار شد. این شرایط در حالی ادامه یافت که در جریان روند فرسایشی بازار سرمایه در روز چهارشنبه گروه «خودرو و ساخت قطعات» حدود 17 میلیارد تومان و صنعت «حمل‌ونقل» با خروج پول بیش از 13 میلیاردتومانی بیشترین خروج سرمایه حقیقی در میان صنایع را داشتند. در مقابل گروه «محصولات شیمیایی» با جذب نقدینگی بیش از 25 میلیاردتومانی در صدر جدول ورود نقدینگی صنایع قرار گرفت.

بنابراین بر اساس برآیند معاملات بورس تهران طی روزهای اخیر می‌توان گفت با پایداری نوسانات در بازار سهام و همچنین کاهش اعتماد عمومی اهالی بازار سرمایه، فعالان بازار دیگر چندان رمقی برای تحرک در بازار سهام ندارند. این در حالی است که اغلب سهام موجود در بورس تهران در سطوح ارزنده قیمتی قرار دارند و برای سرمایه‌گذاری مناسب هستند اما روند فرسایشی و ادامه‌دار خروج نقدینگی از بازار مانع از آن می‌شود که سرمایه جدیدی در بازار جذب شود. در چنین شرایطی فارغ از ابهامات مذکور بازار سهام، امید سرمایه‌گذاران در روزهای پیش‌رو گزارش عملکرد ماهانه شرکت‌هاست. چرا که به نظر می‌رسد با انتشار این گزارش‌ها شاهد نوسان بازار در کوتاه‌مدت باشیم. البته ذکر این نکته لازم است که نزولی یا صعودی بودن این نوسانات بستگی به این دارد که گزارش‌های منتشرشده چه وضعیتی خواهند داشت. ضمن اینکه چشم‌انداز مبهم مذاکرات احیای برجام، سیاستگذاری‌ها و تصمیمات خلق‌الساعه، قیمت‌گذاری دستوری و همچنین روند تورمی پرشتاب از مهم‌ترین عواملی هستند که در مسیریابی نیمه دوم سال 1401 تاثیرگذار خواهند بود. بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه در این باره معتقدند که در شش ماه دوم سال 1401 تغییر چندانی در بازار سرمایه نخواهیم داشت و احتمالاً معاملات طبق روال گذشته ادامه داشته باشد.

از دریچه اخبار

دو رویداد توافق ۲۲بندی در حمایت از تولید و شرکت‌ها و صنایع بورسی و نامه رئیس سازمان بورس به محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور از مهم‌ترین اتفاقاتی بودند که بازار سهام را طی هفته گذشته تحت تاثیر خود قرار دادند. اما در این میان نکته قابل توجه این است که تامین مالی بنگاه‌ها و اتفاقاتی از این دست، اتفاق چندان مثبت و تاثیرگذاری برای بازار سرمایه تلقی نمی‌شود. از طرفی دیگر مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، در نامه‌ای رسمی خطاب به محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور به واکاوی شرایط کنونی بازار سرمایه در ایران پرداخته است. در این نامه با بررسی شرایط کنونی بازار سهام هشت چالش عمده و شش پیشنهاد برای مدیریت نااطمینانی‌ها اعلام شده است. «روند افزایشی نرخ سود بانکی و تاثیر آن بر خروج نقدینگی از بازار»، «کاهش حاشیه سود شرکت‌ها ناشی از افزایش نرخ خوراک و حامل‌های انرژی»، «قیمت‌گذاری دستوری محصولات صنایع از قبیل خودرو، شوینده، لاستیک و...»، «انجام معاملات شرکت پالایش و پخش در بورس انرژی»، «نوسان در نرخ ارز و تاثیر آن در افزایش نااطمینانی‌های صنایع برای توسعه فعالیت»، «واگذاری سهام در شرکت‌های خودروسازی»، «اتخاذ تصمیمات برای شرکت‌های صادرات‌محور بدون درنظرگرفتن منافع کلان اقتصادی» و «قطعی برق در تابستان و گاز در زمستان و آثار منفی آن بر تولید و بهای تمام‌شده» از مهم‌ترین چالش‌ها و عوامل ایجادکننده نگرانی‌های بازار سهام در محورهای هشت‌گانه را شامل می‌شود. ضمن اینکه در پایان این نامه هفت‌صفحه‌ای پیشنهادهایی برای مدیریت نااطمینانی‌ها در بازار سهام نیز در شش محور با عنوان «تثبیت نرخ سود بین‌بانکی در کانال از پیش تعیین‌شده»، «حذف نرخ هاب اروپایی از فرمول قیمت‌گذاری نرخ خوراک و سوخت گاز»، «حذف قیمت‌گذاری دستوری»، «شفاف شدن روابط مالی فیمابین دولت و بنگاه‌های اقتصادی»، «تعیین تکلیف واگذاری سهام خودروها» و «واریز مابقی تعهدات صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت بازار» ارائه شده است. بر این اساس بسیاری از کارشناسان معتقدند اگر چالش‌ها و موارد مطرح‌شده در این نامه به درستی در دستور کار قرار بگیرد، فضای سرمایه‌گذاری در بازار سهام می‌تواند بهتر پیش برود چراکه موارد یادشده در نامه به درستی چالش‌ها و نقاط ضعف بازار را بیان کرده است. از این‌رو به نظر می‌رسد اگر قصد کمک واقعی به بازار وجود داشته باشد مسیر آن مشخص است و می‌تواند بسترساز حرکت و همراهی بیشتر دولت با بازار شود و به بازگشت اعتماد فعالان بازار کمک چشمگیری می‌کند.

تله رکود

اما از وضعیت داخلی بازار سهام که بگذریم توجه به این نکته ضروری است که فعلاً به واسطه افزایش تقریباً پیوسته نرخ بهره در بانک‌های مرکزی در اقتصادهای عمده جهان، بهای کامودیتی‌ها همچنان رو به کاهش است و در نخستین واکنش‌ها به این موضوع قیمت فلزات اساسی در بازارهای جهانی تحت فشار قرار گرفته و عمده قیمت‌ها به سطح دو سال اخیر خود رسیده است. به‌طوری که بانک مرکزی آمریکا موسوم به فدرال‌رزرو چهارشنبه‌شب ۳۰ شهریور با افزایش 75/0درصدی نرخ بهره را به 25/3 درصد رساند که موجب تقویت محسوس شاخص جهانی دلار شد. از این‌رو شاخص جهانی دلار (DXY) که برابری دلار آمریکا در مقابل شش ارز معتبر جهانی را نشان می‌دهد با جهش محسوس بالای مرز ۱۱۰واحدی قرار گرفته که بیشترین سطح تاریخی خود است. در چنین شرایطی تحلیلگران بر این باور هستند که در صورت تداوم این شرایط که وقوع آن نیز در حد زیادی محتمل است، تشدید رکود در اقتصاد جهانی غیرمنتظره نخواهد بود. در روزهای اخیر مقایسه نرخ‌های بهره اوراق 10ساله و دوساله خزانه‌داری ایالات متحده حکایت از این امر دارد که با افزایش بهره در اوراق دوساله و پیشی گرفتن آن از اوراق 10ساله ورود به مرحله رکود امری کاملاً محتمل است؛ چرا که تحلیلگران اقتصادی این مساله را با توجه به همسویی تاریخی این عامل با دوره‌های رکود این کشور امری کاملاً محتمل می‌دانند. در عین حال، موجودی انبارهای فلز مس در حدود ۵۵ درصد کمتر از متوسط پنج‌ساله است. همچنین موجودی انبارهای فلز آلومینیوم ۵۰ درصد و فلز روی ۴۰ درصد کمتر از متوسط پنج‌ساله هستند. از این‌رو به نظر می‌رسد تداوم روند کاهشی موجودی انبارها موجب عدم امکان عرضه و از عوامل مهم در جلوگیری از افت بیشتر قیمت‌هاست.

تمایلات صعودی

برآیند معاملات هفتگی بازار ارز نشان می‌دهد که اسکناس یادشده طی هفته اخیر تا لحظه نگارش گزارش حدود 54/0 درصد افزایش داشته است. دلار در روز ابتدایی هفته در قیمت 31 هزار و 670 تومان مورد معامله قرار گرفت و نهایتاً با نرخ 31 هزار و 740 تومان در روز چهارشنبه به معاملات خود پایان داد. این بازار با تاثیرپذیری از عوامل متعدد سیاسی و اقتصادی نه‌تنها همواره روندی نوسانی دارد بلکه با تاثیرگذاری بر سایر بازارهای موازی روند معاملات آنها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. از این‌رو سرمایه‌گذاران با مشخص نبودن میزان تورم، نرخ دلار و شرایط رکودی در اقتصاد جهانی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی صحیح بازمانده‌اند. اسکناس یادشده پس از 45 روز معاملاتی به نزدیکی کانال 32 هزار تومان بازگشته است. به‌طوری که قیمت دلار در بازار آزاد به سطوح قیمتی در روزهای ابتدایی مردادماه صعود کرده است. از این‌رو به نظر می‌رسد با وجود کاهش سرعت در افزایش نرخ دلار و ادامه‌دار بودن وقفه در مذاکرات، معاملات این ارز کمی محتاطانه‌تر نسبت به گذشته به نظر می‌رسد.

نوسانات سکه امامی

بازدهی هفتگی سکه طلا تا لحظه نگارش این گزارش نشان می‌دهد که مسکوک یادشده با پیشروی از کانال قیمتی 14 میلیون تومان و تثبیت جایگاه خود در کانال یادشده، عملکرد هفتگی مثبت 7/1درصدی را به ثبت رساند. سکه امامی توانست کاهش‌های ثبت‌شده در روزهای اول پاییز را جبران کند و مجدداً به سطح قیمتی روز آخر تابستان بازگردد. نهایتاً نرخ مسکوک یادشده در روز پایانی هفته با افزایشی معادل 89/0 درصد به سطح یک میلیون و 390 هزار تومان رسید. از این‌رو حباب مسکوک یادشده در محدوده دو میلیون تومان قرار گرفت.

امید بربادرفته

خوش‌بینی واهی که انتظار می‌رفت در فصل زمستان شاهد باشیم با کاهش قیمت نفت طی روزهای گذشته بر باد رفت. از این‌رو بر اساس نوسانات قیمت نفت طی روزهای گذشته می‌توان گفت ترس از کاهش تقاضای کوتاه‌مدت، کمبود بالقوه عرضه ناشی از کاهش تولید اوپک و طوفان در خلیج مکزیک را جبران کرده است. از طرفی قیمت‌ها نزدیک به پایین‌ترین سطح هشت‌ماهه خود باقی مانده‌اند، زیرا افزایش نرخ‌های بهره و نگرانی‌های فزاینده از رکود اقتصادی، انتظارات از تقاضای کوتاه‌مدت را کاهش داد.