آرامش در بنادر

پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین نگرانی‌ها در مورد امنیت غذایی دنیا به شدت افزایش یافت. جنگ باعث شده بود عرضه از سوی روسیه و اوکراین که از سبدهای نان جهان محسوب می‌شوند و نزدیک به یک‌سوم عرضه جهانی غلات را به خود اختصاص می‌دهند، دچار اختلال شده و کمبود عرضه قیمت‌ها را با رشدی سرسام‌آور مواجه کرد. چند صباحی گذشت و با تداوم جنگ بحران ادامه پیدا کرد تا اینکه با وساطت سازمان ملل اقدامی در جهت کمک به تامین مواد خام اولیه مواد غذایی صورت گرفت.

 در 22 جولای سال 2022، نمایندگان روسیه، اوکراین، ترکیه و سازمان ملل توافقنامه‌ای را به امضا رساندند که بر اساس آن، یک کریدور حمل‌ونقل دریایی حفاظت‌شده، برای کاهش کمبود غذا در جهان، با مشتریان اوکراینی از جمله برخی از فقیرترین کشورهای جهان طراحی شود. این یک خبر بسیار خوب برای واردکنندگان جهانی بود چرا که با توسعه ظرفیت صادرات ذرت، غلات و گندم اوکراین فشار روی قیمت جهانی مواد غذایی کاهش می‌یافت. از زمان امضای قرارداد مسکو-کی‌یف در مورد صادرات غلات که با میانجیگری ترکیه و سازمان ملل در ماه گذشته امضا شد، قیمت‌ها به‌طور پیوسته در حال کاهش بوده است.

 مزایای این توافق برای اوکراین بسیار زیاد است. کمترین منفعت اوکراین این است که اقتصاد این کشور به واسطه جریان ورودی نقدینگی تحریک می‌شود. برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان اوکراینی، بازگشایی بنادری که تا به حال و به واسطه سرعت پایین صادرات بیکار بودند باعث می‌شود که سرعت ارسال و صادرات غلات به سراسر دنیا به شدت افزایش پیدا کند. سیلوهای غلات محدودی در اوکراین به سیستم‌های هوادهی برای ذخیره بلندمدت مجهز هستند، کشاورزان و صادرکنندگان در خطر از دست دادن سهم قابل توجه خود در بازار بوده و برای کشت سال بعد هم به سرمایه نیاز دارند. در حالی که خوش‌بینی محتاطانه‌ای نسبت به توافق وجود دارد، موانع متعددی هم بر سر راه این توافق است. ادامه درگیری‌ها در حوالی زیرساخت‌های بنادر، مین‌زدایی بنادر و مسیرها و همچنین هزینه بسیار بالای لجستیک مرتبط با نرخ بیمه و حمل‌ونقل بخشی از این موانع به‌شمار می‌روند.

صادرات غلات از اوکراین در گذشته به شدت فصلی بود و حجم بزرگی از این صادرات تنها اندکی بعد از برداشت انجام می‌شد. در ماه‌های جولای و سپتامبر صادرات جو از این کشور افزایش می‌یابد و صادرات گندم هم میان ماه‌های آگوست و نوامبر به بالاترین سطح خود می‌رسد. اوج حجم صادرات ذرت هم بین ماه‌های نوامبر تا می است. حمله روسیه به اوکراین صادرات غلات امسال این کشور را محدود کرد و باعث شد میزان غلاتی که در ذخایر و سیلوها نگهداری می‌شود بیشتر از حد طبیعی باشد. در حالی که صادرات از طریق مسیرهای زمینی به کاهش فشار بر ظرفیت ذخیره‌سازی کمک کرده است، انتظار می‌رود تولید محصولات فعلی گندم و جو و محصول آینده ذرت بسیار بیشتر از نیازهای مصرف داخلی در یک کشور به شدت وابسته به صادرات باشد.

با وجود موانع ذکرشده برای موفقیت کریدور غلات دریای سیاه، این دریچه تسکین بالقوه برای عرضه غلات اوکراین در زمان مناسبی به وجود می‌آید، زیرا صادرات از نظر تاریخی به‌طور قابل توجهی طی چند ماه آینده افزایش می‌یابد. در زمان نوشتن این مقاله، حدود 12 کشتی بنادر اوکراین را ترک کرده‌اند که عمدتاً با ذرت بارگیری شده‌اند. وزارت کشاورزی ایالات متحده پیش‌بینی‌های خود را در سال 2023-2022 برای صادرات ذرت اوکراین با رشدی 5 /3 میلیون‌تنی به 5 /12 میلیون تن و صادرات گندم اوکراین را با افزایشی 0 /1 میلیون‌تنی به 0 /11 میلیون تن در این ماه افزایش داد که تا حدی منعکس‌کننده انتظارات از بهبود فرصت‌های صادراتی ناشی از توافق است.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفته است که این توافق برای کشورهای در حال توسعه «در آستانه ورشکستگی و آسیب‌پذیرترین مردم در آستانه قحطی» آسودگی به همراه داشته است. با وجود این، این توافق از ابتدا مبتنی بر تسهیل حمل‌ونقل تجاری بود. تمرکز اولیه همچنین ناگزیر بر روی کشتی‌های متحرکی بود که ماه‌ها در بنادر اوکراین گیر کرده بودند، که بیشتر آنها با ذرت بارگیری شده بودند و توسط کشورهای توسعه‌یافته مانند اسپانیا رزرو شده بودند تا برای خوراک حیوانات یا سوخت‌های زیستی استفاده شوند.

بخش عمده‌ای از محصول گندم سال گذشته در اوکراین که زودتر از ذرت برداشت می‌شود، از قبل با ورود نیروهای روسی به کشور ارسال شده بود. کشورهای در حال توسعه مانند سومالی و اریتره به شدت به واردات گندم از روسیه و اوکراین متکی هستند. اما با این حال هنوز پرسش‌هایی در این زمینه وجود دارد.

چه چیزهایی صادر شده است؟

این پیمان یک کانال حمل‌ونقل ایمن برای صادرات از سه بندر در اوکراین ایجاد کرد و تمرکز اولیه این بود که کشتی‌هایی را که از زمان تهاجم روسیه در فوریه در این کشور جنگ‌زده به دام افتاده بودند، قادر می‌ساخت آنجا را ترک کنند.

تاکنون، حدود 07 /2 میلیون تن محصولات کشاورزی، عمدتاً ذرت، و همچنین مقادیری از سویا، روغن آفتابگردان، کنجاله آفتابگردان و جو ارسال شده است. محموله‌های گندم به بیش از 500 هزار تن رسیده است. این موضوع تا حدی منعکس‌کننده زمان حمله روسیه است زیرا بیشتر محصول گندم سال گذشته قبلاً در فوریه صادر شده بود، زیرا چندین ماه قبل از ذرت برداشت می‌شود و بنابراین تمایل دارد زودتر ارسال شود.

تخمین زده می‌شود که سه میلیون تن غلات در بنادر وجود دارد که باید هرچه زودتر جابه‌جا شود، این فرآیند احتمالاً تا اواخر سپتامبر طول بکشد. وزیر کشاورزی اوکراین، میکولا سولسکی، اعلام کرده که صادرات محصولات کشاورزی ممکن است به 6 تا 5 /6 میلیون تن در ماه اکتبر افزایش یابد که دو برابر حجمی است که در ماه جولای مشاهده شد. با این حال، هنوز تعداد کشتی‌های بزرگ باربری که وارد بنادر می‌شوند به قدری نیست که برای حمل حجم موجود غلات در بنادر کافی باشد. حذف میکولایف دومین ترمینال بزرگ غلات اوکراین نیز موجب شده فشار بیشتری بر بنادر برای صادرات تحمیل شود.

آیا بحران مواد غذایی تسکین پیدا می‌کند؟

در عصری که گرسنگی در جهان رو به افزایش است، کاهش عرضه مواد غذایی از اوکراین موجب افزایش شدید قیمت‌ها شد. از سوی دیگر همه‌گیری کووید19 و شوک‌های آب‌و‌هوایی نیز به تورم قیمت مواد غذایی کمک کرده است. با این حال، هنوز باید حجم بسیار بیشتری از طریق کریدور حمل شود تا تاثیر قابل‌توجهی بر عرضه جهانی داشته باشد.

اوکراین در سراسر کشور حدود 20 میلیون تن غلات باقی‌مانده از محصول سال گذشته انباشته کرده و این در حالی است که با توجه به آمار برآورد می‌شود برداشت گندم امسال نیز حدود 20 میلیون تن باشد. سه بندر درگیر در این توافق -اودسا، چورنومورسک و پیودنی- مجموعاً ظرفیت حمل حدود سه میلیون تن در ماه را دارند و برخی انتظار دارند این سطح از صادرات به‌طور بالقوه در ماه اکتبر محقق شود. با این حال، برای حمل چنین حجم زیادی از غلات به تعداد زیادی کشتی نیاز خواهد بود و برخی از مالکان کشتی ممکن است به دلیل خطرات ناشی از مین‌های دریایی و هزینه بالای بیمه برای ورود به یک منطقه جنگی محتاطانه عمل کنند.

آیا قیمت جهانی گندم کاهش پیدا می‌کند؟

قیمت گندم در معاملات شیکاگو بلافاصله بعد از تهاجم روسیه به اوکراین رشد چشمگیری داشت اما در اوایل جولای و چند هفته قبل از توافق کریدور دریایی به سطوح قبل از تهاجم بازگشت. عوامل کلیدی کاهش قیمت گندم رکوردشکنی برداشت گندم در روسیه، دلار قدرتمند و چشم‌انداز ناامیدکننده اقتصاد جهانی بوده است.

از نظر تحلیلگران احتمال افزایش صادرات از سوی اوکراین به عنوان یک عامل نزولی برای بازار در نظر گرفته شده است. اوکراین از طریق کریدور دریایی تنها 500 هزار تن گندم صادر کرده در حالی که ظرفیت صادرات اوکراین در این فصول 18 میلیون تن در سال بوده است.

مین‌های دریایی چه می‌شوند؟

روسیه و اوکراین یکدیگر را به کار گذاشتن مین‌های دریایی شناور در دریای سیاه متهم می‌کنند. مین‌ها تهدید مهمی برای کشتی‌های باربری برای ورود به بنادر اوکراین هستند. با این حال تلاش‌ها برای مین‌زدایی آب‌های آن حوالی ادامه دارد. مین‌ها از سواحل اوکراین دور شده‌اند و تیم‌های غواصی ارتش رومانی، بلغارستان و ترکیه در حال پاکسازی مین‌هایی هستند که در آب‌های آنها خنثی شده است. و با توجه به اینکه زمان کافی برای انجام این کار قبل از اجرایی شدن پیمان غلات وجود نداشت،‌ پاکسازی آنها ممکن است ماه‌ها طول بکشد.

نقش بیمه چیست؟‌

مرکز هماهنگی مشترک مستقر در استانبول که بر این توافق نظارت کرده و متشکل از مقامات ترکیه، روسیه، اوکراین و سازمان ملل است، ماه گذشته رویه‌های مورد انتظار در کانال حمل‌ونقل را منتشر کرده که هدف آن کاهش نگرانی‌های بیمه‌گذاران و مالکان کشتی است.

پیش از این شرکت‌های بیمه اعلام کرده بودند که تنها در صورت وجود تمهیداتی برای اسکورت نیروی دریایی بین‌المللی و استراتژی روشنی برای مقابله با مین‌های دریایی، مایل به ارائه پوشش هستند.

در یکی از اولین گام‌ها پس از توافق 22 جولای، شرکت بیمه لویدز لندن، اسکوت و کارگزاری بیمه مارش، یک بیمه محموله دریایی و جنگ برای غلات و محصولات غذایی که از بنادر دریای سیاه اوکراین خارج می‌شوند با پوشش 50 میلیون‌دلاری راه‌اندازی کردند.

با این حال، هزینه بیمه کلی کشتی‌هایی که به بنادر اوکراین می‌روند -که شامل بخش‌های جداگانه‌ای از پوشش است- احتمالاً بسیار بالا خواهد بود.

مروری بر بازارهای جهانی

شاخص قیمت غلات فائو در ماه آگوست به‌طور متوسط 2 /145 واحد بود که 0 /2 واحد (4 /1 درصد) نسبت به جولای کاهش داشت، اما همچنان 8 /14 واحد (4 /11 درصد) بالاتر از ارزش آگوست 2021 بود. در ماه آگوست، قیمت بین‌المللی گندم 1 /5‌درصد کاهش یافت و سومین کاهش متوالی ماهانه را نشان داد که ناشی از بهبود چشم‌انداز تولید، به‌ویژه در کانادا، ایالات متحده آمریکا و روسیه، و دردسترس بودن فصلی بالاتر با ادامه برداشت در نیمکره شمالی بود. همچنین ازسرگیری صادرات از بنادر دریای سیاه در اوکراین برای اولین‌بار در بیش از پنج ماه وقفه نیز یکی دیگر از دلایل این افت قیمت بود.  با وجود این، قیمت جهانی گندم در ماه آگوست سال گذشته 6 /10 درصد بالاتر از ارزش خود باقی ماند. قیمت‌های بین‌المللی دانه‌های درشت در ماه آگوست به‌طور جزئی (2 /0 درصد) افزایش یافت که به‌طور متوسط 4 /12 درصد بالاتر از ارزش خود در سال گذشته بود. قیمت جهانی ذرت 5 /1 درصد افزایش یافت که عمدتاً تحت تاثیر چشم‌انداز کاهش تولید در اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا به دلیل شرایط گرم و خشک بود، در حالی که ازسرگیری صادرات از اوکراین مانع از افزایش بیشتر قیمت‌ها شد. در مقابل، قیمت جهانی جو 8 /3 درصد کاهش یافت. شاخص قیمت برنج فائو در ماه آگوست ثابت ماند، زیرا کاهش جزئی قیمت‌ها در قیمت‌های پرمعامله‌ترین گونه‌های ایندیکا، افزایش قیمت ملایم را در سایر بخش‌های بازار برنج جبران کرد.

گندم: پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی گندم در این ماه عمدتاً در روسیه، چین، استرالیا و کانادا افزایش یابد و میزان افزایش به حدی باشد که بتواند کاهش تولید هند، اتحادیه اروپا و آرژانتین را جبران کند. مصرف جهانی هم در این ماه افزایش یافته که به دلیل استفاده بیشتر کشورهای روسیه و استرالیا بوده است. به نظر می‌رسد در این ماه هم واردات و هم صادرات افزایش پیدا کند. قیمت متوسط گندم در مزرعه در این ماه با افتی 25 /1دلاری به 25 /9 دلار به ازای هر بوشل (معادل 37 /36 لیتر) رسیده است.

برنج: پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی برنج در این ماه کمتر از رکورد سال گذشته باشد که این موضوع ناشی از کاهش تولید هند و بنگلادش است. مصرف جهانی با افزایش تقاضا از سوی اتحادیه اروپا و فیلیپین کمی بالاتر خواهد بود. انتظار می‌رود ذخایر جهانی عمدتاً به دلیل کاهش در هند با افت مواجه شود. پیش‌بینی می‌شود که واردات با تقاضای کمتر از سوی نپال و اندونزی کاهش یابد و تنها تا حدی با افزایش واردات بنگلادش و اتحادیه اروپا جبران شود.

غلات دانه‌درشت: برآورد می‌شود تولید جهانی ذرت به دلیل کاهش تولید در اتحادیه اروپا، صربستان و آمریکا با افت مواجه خواهد شد و رشد تولید اوکراین، ترکیه، روسیه و مالاوی نمی‌تواند این افت را جبران کند. واردات جهانی نیز به دلایل پیش‌بینی رشد تقاضا در اتحادیه اروپا افزایش خواهد یافت. در سمت صادرات،‌ انتظار می‌رود اوکراین،‌ روسیه و صربستان میزان صادرات خود را افزایش دهند تا کاهش صادرات آمریکا و اتحادیه اروپا را جبران کنند. در پایان سال 2022 قیمت هر بوشل ذرت در مزارع آمریکا بدون تغییر با قیمت فعلی 65 /6 دلار برآورد می‌شود.