غبار بلاتکلیفی
آیا برجام کلید طلایی خروج از رکود است؟
بازارهای مالی داخلی تحت تاثیر نامشخص بودن سرانجام مذاکرات چشم‌انتظار هستند و در چنین شرایطی با توجه به اینکه طی روزهای آینده اخبار متعددی در حوزه سیاست به بازار مخابره خواهد شد و احتمالاً سرانجام مذاکرات برجام نیز مشخص شود به نظر می‌رسد روزهای متفاوتی در انتظار بازار سرمایه باشد. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد بازار ارز نیز تحت تاثیر نتایج مذاکرات و مشخص شدن سیاست درپیش‌گرفته‌شده توسط دولت احتمالاً سیاست تک‌نرخی کردن ارز یا حداقل کاهش شکاف میان دلار نیمایی و دلار آزاد را به‌کار گیرد. از طرفی سکه امامی نیز در ادامه روند نزولی خود روز چهارشنبه همراه با افت نرخ دلار آزاد، بالغ بر 430 هزار تومان ریزش داشت. همین امر باعث شد تا مسکوک یادشده روز گذشته در قیمت 13 میلیون 670 هزار تومان دادوستد شود. بر این اساس حباب این کالای باارزش به نزدیکی مرز 2 /1 میلیون تومان رسید.
سایه مذاکرات بر بازارها
به نظر می‌رسد حصول توافق در مذاکرات برجام می‌تواند محرک خوبی برای آغاز روند صعودی بازارها به‌ویژه بازار سرمایه باشد. البته باید این موضوع را در نظر گرفت برخلاف عده‌ای که معتقدند راه‌حل اصلی برای خروج بازار سرمایه از بحران کنونی برجام است، برخی معتقدند به‌‌رغم اینکه توافق هسته‌ای می‌تواند روند رو‌به رشدی را در بازار ایجاد کند این روند کوتاه‌مدت خواهد بود و نمی‌تواند راه‌حل موثر و کارایی باشد. به بیانی دیگر در چنین فضایی که بازار به استقبال برجام و بهبود شرایط سیاسی و اقتصادی رفته، برخی برجام را کلید طلایی برای خروج از رکود کنونی می‌دانند و در مقابل برخی دیگر آن را عاملی برای ریزش دوباره بازار و ورود اقتصاد به فاز رکودی می‌دانند. البته دیدگاه این دسته از تحلیلگران که نسبت به مذاکرات برجام بدبین هستند و آن را خطری برای بازار سرمایه و کلیت اقتصاد معرفی می‌کنند، پیشینه‌ای تلخ و به عبارتی ریشه در رفتار بازار در گذشته دارد. اگر بخواهیم مروری اجمالی بر تاثیر برجام در مقطع قبلی داشته باشیم، مشاهده می‌شود که تنها چند روز پس از حصول توافق در مذاکرات هسته‌ای بازار سرمایه به‌یکباره با افت جدی مواجه شد و به واسطه اتفاقات و رویدادهای حاصل‌شده روند نزولی بازار تا حد زیادی ادامه‌دار شد. البته در نگاهی دقیق‌تر مشخص می‌شود که بازار در آن مقطع با رویاپردازی رشد نامعقول و هیجانی در قیمت‌ها و شاخص‌ها به ثبت رساند. از طرفی رفتار دولت در آن مقطع اهمیت بسزایی در پیشبرد روند مذاکرات داشت و در حال حاضر نیز بازار و فعالان در انتظار اتخاذ تصمیمی درست از جانب دولت و مشخص شدن روند اصلی بازار سرمایه هستند. این زمینه فکری موجب شده تا تعدادی از افراد با داشتن چنین رویکردی از ورود جریان پول به بازار سهام مردد باشند و به این آسانی‌ها تن به روند نوسانی بورس و ریسک‌های موجود در آن ندهند. اما در نگاهی مقایسه‌ای مشخص می‌شود که نگرانی‌ها در این دور از مذاکرات هسته‌ای تا حد زیادی بی‌دلیل است چراکه بازار سرمایه در مقایسه با قبل شرایط بهتری دارد و به نظر می‌رسد رفتار فعالان تا حد زیادی محتاطانه و به‌دور از هیجان باشد. اما با همه این عوامل باید این موضوع را در نظر گرفت که عامل موثر بر روند بازار چه در صورت حصول توافق و چه در صورت نافرجام بودن آن رویکرد اقتصادی دولت در آن مقطع است که اهمیت بسیاری دارد و سرنوشت بازارها را مشخص می‌کند. اگر بازار سرمایه در آن روزها تجربه بدی را پشت سر گذاشت و نزول چشمگیری را تجربه کرد تا حد زیادی تحت تاثیر مسائلی نظیر کاهش یافتن انتظارات تورمی در اقتصاد، وارد شدن بازارها به فاز رکودی، رسیدن نرخ بهره به 20 درصد و همچنین دسترسی به منابعی ارزی بود که در پی آن میزان ارز موجود در اقتصاد افزایش چشمگیری داشت. در آن روزها رویکرد دولت به گونه‌ای بود که با افزایش نرخ سود بانکی بازارها وارد فاز رکودی شده و سرکوب شدند. از طرفی نرخ دلار نیز تا حد زیادی سرکوب شد، به‌طوری که در ادامه سیر نزولی این اسکناس آمریکایی قیمت‌های بسیار غیرمنطقی را تجربه کرد. اما به‌طور کلی باید این نکته را در نظر گرفت که حصول توافق به‌تنهایی نمی‌تواند منجی بازارهای مالی و بالطبع بازار سرمایه باشد. شاید در چنین شرایطی بازار سرمایه در کوتاه‌مدت و میان‌مدت تحت تاثیر واکنش‌های منطقی و جو مثبت شکل‌گرفته در بازار روند رو‌به‌رشدی داشته باشد اما در مجموع روند کلی بازار به‌شدت تحت تاثیر رفتار دولت با مولفه‌های اقتصادی خواهد بود.
برزخ بورس
طی هفته‌ای که گذشت دادوستدهای بورسی تحت تاثیر اخبار مثبتی که از مذاکرات احیای برجام به بازار مخابره شد، در ریلی صعودی نوسان کرد و تا حد زیادی با اقبال مجدد سهامداران همراه شد. بورس اوراق بهادار تهران در هفته مذکور با بازدهی 2 /0درصدی در نماگر اصلی خود همراه شد و تا حدی روند معاملاتی خود را حفظ کرد. به‌طوری که در روز شنبه بازار سهام تحت تاثیر عملکرد مطلوب بانکی‌ها و خودرویی‌ها معاملات خوبی را به ثبت رساند. چنان که تشکیل صفوف خرید در خودرویی و بعد در بانکی‌ها اغلب سهامداران را شگفت‌زده کرد و با سرایت این روند به سایر شرکت‌ها نماگر اصلی تالار شیشه‌ای نهایتاً با رشد 29 /1درصدی معاملات خود را به پایان رساند. این روند معاملاتی موج جدیدی از امید و خوش‌بینی را میان فعالان بازار به وجود آورد که انتظار می‌رفت تا مشخص شدن سرانجام مذاکرات ادامه داشته باشد اما بازار سهام در روز بعدی برخلاف انتظارها رفتار کرد. در دومین روز معاملاتی هفته بازار سهام، روند صعودی و امیدبخش روز شنبه را تکرار نکرد و با افت اندک 24 /0درصدی مواجه شد. در این روز معاملاتی به‌‌رغم اینکه حجم معاملات در مقایسه با روز گذشته حدود هشت درصد رشد داشت، شاخص کل نتوانست آن‌طور که باید عمل کند و روند صعودی خود را حفظ نکرد. البته تحلیلگران بسیاری معتقد بودند بورس یکشنبه به واسطه رشد چندین‌روزه بازار و فرصت نوسان‌گیران برای شناسایی سود، عرضه‌های بیشتری داشته باشد و این طبیعی بود که حجم معاملات یکشنبه نسبت به روزهای قبل افزایش پیدا کند و شرایط به شکل دیگری رقم بخورد. در سومین روز معاملاتی هفته دادوستدهای بورسی شرایط متفاوتی را تجربه کرد. به‌گونه‌ای که در نیمه ابتدایی معاملات و پیش از صحبت‌های ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه کشور، معاملات بازار در سیری فرسایشی قرار داشت و به‌یکباره پس از صحبت‌های کنعانی و در فاز دوم معاملات بازار با موجی از امید و سرخوشی همراه شد. نهایتاً نماگر اصلی بازار در روز دوشنبه با رشد 45 /0درصدی به استقبال روز بعدی رفت. بورس تهران در روز سه‌شنبه با موجی از ابهامات معاملات خود را آغاز کرد و در ادامه سردرگمی‌ها وارد فازی منفی شد. در روز معاملاتی سه‌شنبه با وجود مثبت بودن گروه خودرو در زمان شروع معاملات، با افزایش در عرضه قیمت معامله این گروه به زیر قیمت پایانی افت کرد. در نتیجه دادوستدها در این روز، شاخص کل با تغییر بیش از چهار هزار واحد به سطح یک میلیون و 459 هزار واحد کاهش یافت. بورس تهران در آخرین روز معاملاتی هفته نیز در حالی پایان رسید که نماگر اصلی بازار با کاهش 56 /0درصدی به سطح یک میلیون و 451 هزار واحد عقب‌نشینی کرد. در مقابل نیز شاخص هم‌وزن روند معکوسی طی کرد و رشد 11 /0درصدی داشت (نمودار 1).
به‌طور کلی بازار در انتظار مشخص شدن نتایج مذاکرات هسته‌ای است و با توجه به اینکه طی روزهای آینده با روزهای پرخبری در حوزه سیاست روبه‌رو هستیم، به نظر می‌رسد با مشخص شدن سرانجام مذاکرات روزهای متفاوتی در انتظار بازار سرمایه باشد. اما در نگاهی دقیق‌تر و با در نظر گرفتن انرژی مثبت ناشی از تحولات برجامی طی روزهای گذشته دو سناریو پیش روی بازار و فعالان قرار می‌گیرد. در سناریوی ابتدایی با فرض پایداری جو مثبت در بازار و حصول توافق در مذاکرات هسته‌ای بازار سرمایه با شوک مثبتی همراه خواهد شد. در این روند فرض می‌شود ابتدا سهام برجامی در سودآوری پیشرو باشند و احتمالاً در کوتاه‌مدت صنایعی که تحت تاثیر برجام قرار دارند بازدهی معقولی خواهند داشت. البته در فاز بعدی که احتمالاً در میان‌مدت شاهد آن خواهیم بود و وابسته به سیاست‌های اتخاذی دولت در مواجهه با مولفه‌های اقتصادی است، عملکرد بنیادی صنایع تحت تاثیر قرار می‌گیرد که اتفاقاً موجی پایدارتر در بازار
خواهد داشت. به‌طوری که به نظر می‌رسد با مشخص شدن سیاست‌های ارزی دولت و همچنین با احتمال عدم افت جدی دلار نیمایی و افت دلار بازار آزاد شرکت‌های صادراتی نقطه عطف بازار سرمایه باشند و روند معاملات را تحت تاثیر قرار دهند. در مقابل اگر مذاکرات احیای برجام با شکست مواجه شود، به نظر می‌رسد بازار سهام در کوتاه‌مدت و حتی در میان‌مدت با موجی از هیجانات منفی همراه شود و احتمالاً با افزایش نااطمینانی در بازار فضای سرمایه‌گذاری در بورس بیش از پیش از نبود امنیت در معاملات مورد تهدید قرار بگیرد.
سرگردانی دلار در مرز 30 هزار تومان
همان‌طور که انتظار می‌رفت بازار معاملاتی ارز در روند نزولی قرار گرفت و تا حد زیادی با فشار عرضه‌ها همراه شد. به‌طوری که طی هفته‌ای که گذشت این اسکناس آمریکایی با نوسان در کانال 30 هزار تومان تا چهارشنبه گذشته بازدهی منفی 5 /4درصدی را به ثبت رساند و نهایتاً در چهارشنبه گذشته مجدداً به زیر کانال 30 هزار تومان عقب‌نشینی کرد. به این ترتیب ارز یادشده در قیمت 29 هزار و 700 تومان مورد معامله قرار گرفت. دلار نیمایی نیز سه‌شنبه گذشته به قیمت 26 هزار و 524 تومان نرخ‌گذاری شد. در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان معتقدند با توجه به افت چشمگیر نرخ دلار آزاد و قرار گرفتن آن در پایین‌ترین سطح خود از 20 اردیبهشت‌ماه سال جاری، کف قیمتی برای این اسکناس آمریکایی نرخ دلار نیمایی متصور می‌شود و احتمالاً بیش از این افت نداشته باشد (نمودار 2).
نکته‌ای که در این میان باید در نظر گرفت این است که بررسی‌ها نشان می‌دهد احتمالاً پس از مشخص شدن سرانجام برجام دولت سیاست تک‌نرخی کردن ارز یا حداقل کاهش شکاف میان دلار نیمایی و دلار آزاد را در پیش بگیرد. در این صورت به‌‌رغم اینکه بازار ارز احتمالاً در کوتاه‌مدت با هیجان همراه شود و افت‌وخیزهایی داشته باشد، در بلندمدت تحت تاثیر کاهش فاصله میان دلار نیمایی و دلار بازار آزاد مسیری هموار و مملو از پیامدهای مطلوب در پیش خواهد داشت که امکان شرح مفصل آنها در این گزارش وجود ندارد.
جهش به عقب
سکه طلا تحت تاثیر تغییرات بهای طلای جهانی و به‌خصوص افت‌وخیز نرخ دلار آزاد بازدهی منفی 4 /8درصدی را طی هفته‌ای که گذشت به ثبت رساند و تا چهارشنبه گذشته جایگاه خود را در کانال 13 میلیون تومان تثبیت کرد. سکه امامی در ادامه روند نزولی چهارشنبه گذشته همراه با افت نرخ دلار آزاد، بالغ بر 430 هزار تومان ریزش داشت. همین امر باعث شد تا مسکوک یادشده روز گذشته در قیمت 13 میلیون و 670 هزار تومان دادوستد شود. بر این اساس حباب این کالای باارزش به نزدیکی مرز 2 /1 میلیون تومان رسید. گفتنی است با توجه به افت‌وخیزهای متوالی قیمت‌ها و برخی بی‌ثباتی‌های اقتصادی و غیراقتصادی بسیاری از سکه‌فروشان تمایلی به انجام معالات با حجم بالا ندارند و عمدتاً اقدام به تک‌فروشی می‌کنند. طلای جهانی نیز در ادامه روند نوسانی خود و تحت تاثیر انتظارات برای ادامه افزایش نرخ بهره توسط فدرال‌رزرو چهارشنبه گذشته با افت بیش از 4 دلار (تا ساعت 16) در قیمت 1771 دلار معامله شد. در چنین شرایطی بازار در کنار آمارهای اقتصادی ایالات متحده و سیاست‌های فدرال‌رزرو برای مهار تورم، تحت تاثیر اطلاعات ناامیدکننده‌ای که از چین منتشر شده قرار دارد و روزهای رکودی را تجربه می‌کند (نمودار 3).
در مجموع با در نظر گرفتن همه این موارد به نظر می‌رسد چشم همه فعالان بازار به مذاکرات برجام و ابهامات و تردیدهای موجود در بازار است که به معضل اصلی آن بدل شده و سدی جدی برای رهایی از رکود فعلی است. این در حالی است که به نظر می‌رسد اگر بازار بخواهد تغییر روند دهد به عرضه‌ها و حجم‌ها در معاملات احتیاج دارد و به زبانی دیگر بازار به‌شدت در این نقاط به دست‌به‌دست شدن سهم‌ها و افزایش حجم و افزایش جریان پول در بازار نیاز دارد و باید به شرایطی دست یابد تا افزایش جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در آن با ورود سرمایه همراه شود.
