توصیه‌های بی‌اثر

هفته پیش تولیدکنندگان اصلی نفت در جهان توافق کردند که تولید نفت را کمی بالاتر ببرند تا قیمت نفت بیش از این بالا نرود و قیمت‌ها کنترل شوند. اما اعضای اوپک‌پلاس (که روسیه هم عضوی از آن است) برنامه‌ای برای افزایش عرضه نفت خام در سطح مورد تقاضای کشورهای وارد‌کننده نفت ندارند و به نظر می‌رسد تقاضاهای پیاپی کشورهای غربی برای افزایش تولید نفت خام از سوی این گروه بی‌پاسخ مانده است.

اوپک‌پلاس گروهی از کشورهای صادرکننده نفت است که هر ماه در وین برای برنامه‌ریزی در مورد وضعیت بازار نفت گرد‌هم جمع می‌شوند. در مرکز این گروه، 13 عضو اصلی اوپک قرار دارند که عموماً کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا هستند. این گروه در سال 1960 به عنوان یک کارتل تجاری برای مدیریت بازار نفت در جهان ایجاد شده است. امروزه حدود 30 درصد از عرضه نفت در جهان در اختیار کشورهای عضو اوپک است و روزانه بیش از 28 میلیون بشکه نفت از سوی این کشورها در بازار عرضه می‌شود. عربستان سعودی بزرگترین تولید‌کننده نفت در این گروه است که روزانه بیش از 10 میلیون بشکه نفت به بازار عرضه می‌کند.

در سال 2016 زمانی که قیمت نفت به‌طور قابل‌توجهی پایین بود، اوپک با 10 عضو غیراوپکی گروهی به عنوان اوپک‌پلاس را تشکیل داد. این اعضای جدید نیز از تولیدکنندگان عمده نفت در جهان بوده و یکی از آنها روسیه است که بیش از 10 میلیون بشکه در روز به بازار نفت، نفت خام عرضه می‌کند. با این حساب گروه اوپک‌پلاس مجموعاً بیش از 40 درصد از عرضه نفت در جهان را به خود اختصاص داده است.

به عقیده بسیاری از کارشناسان، این اوپک‌پلاس است که بازار عرضه و تقاضای نفت را مدیریت می‌کند و در زمان کاهش قیمت نفت، عرضه آن را کاهش می‌دهد تا بازار به تعادل برسد. علاوه بر این می‌تواند با افزایش عرضه نفت، قیمت این محصول را در بازار کاهش دهد، کاری که چند ماه است ایالات‌متحده و انگلستان به دنبال آن هستند اما به نظر می‌رسد کشورهای عضو اوپک‌پلاس روی خوشی به این خواسته نشان نداده‌اند.

چرا وضعیت بازار نفت به اینجا رسیده است؟

در بهار 2020، با گسترش کووید19 در سراسر جهان و قرنطینه شدن کشورها، قیمت نفت خام به دلیل کمبود خریدار سقوط شدیدی را تجربه کرد.

خانم دوریان کارشناس ارشد موسسه تحقیقات انرژی در این‌باره می‌گوید: «تولیدکنندگان به دیگران پول می‌دادند تا نفت را از آنها بگیرند، زیرا فضای کافی برای ذخیره‌سازی نداشتند.» پس از این، اعضای اوپک‌پلاس موافقت کردند که تولید خود را 10 میلیون بشکه در روز کاهش دهند تا به افزایش قیمت کمک کنند.

در ژوئن 2021، با شروع بهبود تقاضا برای نفت خام، اوپک‌پلاس شروع به افزایش تدریجی عرضه کرد و روزانه 400 هزار بشکه اضافی به بازارهای جهانی عرضه کرد. در ماه‌های جولای و آگوست نیز بیش از 600 هزار بشکه در روز به عرضه جهانی نفت اضافه کرد. با‌این‌حال، عرضه نفت خام همچنان حدود 5 /2 میلیون بشکه در روز کمتر از بهار 2020 است.

زمانی که روسیه به اوکراین حمله کرد، قیمت نفت خام به دلیل وحشت در بازارها به بیش از 100 دلار در هر بشکه رسید. این امر باعث افزایش چشمگیر قیمت بنزین در پمپ بنزین‌ها شده است.

به نظر دیوید فیفه تحلیلگر ارشد اقتصادی در موسسه آرگوس‌مدیا، تولید‌کنندگان اوپک‌پلاس در ماه می 2020 بیش از 10 میلیون بشکه در روز تولید خود را کاهش دادند و این کاهش تولید بیش از نیاز بازار بود. امروز هم آنان در حال افزایش تولید خود هستند اما این افزایش را با چنان سرعت پایینی انجام می‌دهند که بازار واکنش خاصی تاکنون به این افزایش قیمت نشان نداده است. این کشورها حتی نتوانسته‌اند تبعات افزایش قیمت پس از جنگ روسیه و اوکراین را خنثی کنند. به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا نیز مانند ایالات‌متحده، نفت روسیه را تحریم کند و این کار باعث افزایش تقاضای نفت غیرروسی در بازار می‌شود. هم‌اینک اتحادیه اروپا روزانه بیش از 5 /2 میلیون بشکه نفت از روسیه وارد می‌کند. اگر این اتفاق بیفتد باید آماده به‌هم‌ریختگی بیشتر بازار نفت خام جهانی باشیم.

چرا اوپک‌پلاس تولید را افزایش نمی‌دهد؟

پرزیدنت بایدن بارها از عربستان سعودی خواسته است که تولید نفت خود را افزایش دهد، اما این درخواست‌ها تاکنون بی‌نتیجه مانده‌اند. بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس نیز بارها از عربستان سعودی و امارات متحده‌عربی درخواست‌های مشابهی را مطرح کرده است، اما درخواست‌های او نیز بی‌پاسخ مانده‌اند.

کیت دوریان معتقد است عربستان سعودی و امارات متحده‌عربی هردو مقادیر قابل‌توجهی از ظرفیت خالی تولید دارند، اما تمایلی به افزایش عرضه ندارند، چرا که نمی‌خواهند این موضوع از سمت کشورهای غربی به آنها دیکته شود. این کشورها مکرراً اعلام می‌کنند که شکاف میان عرضه و تقاضا در بازار در حال کاهش است و نیازی به افزایش تولید نیست. قیمت بالای نفت نیز نشان از رفتارهای احساسی خریداران دارد و با به آرامش رسیدن بازار، قیمت‌ها نیز متعادل خواهند شد.

دیگر کشورهای عضو اوپک‌پلاس نیز در حال تلاش برای افزایش تولید هستند، اما به نظر نمی‌رسد که تاکنون به موفقیت چندانی رسیده باشند. تولید‌کنندگانی مثل نیجریه و آنگولا نیز در یک سال گذشته روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت کمتر از ظرفیت اسمی خود تولید کرده‌اند، اما در وضعیت کنونی نتوانسته‌اند افزایش تولید قابل‌توجهی داشته باشند.

به نظر می‌رسد دوران کاهش قیمت چشمگیر نفت باعث وضعیت کنونی شده باشد. سرمایه‌گذاری در این دوران با کاهش زیادی مواجه شد و در نتیجه، بسیاری از تجهیزات نوسازی و بازسازی نشده‌اند و به همین دلیل بسیاری از تولید‌کنندگان نفت نمی‌توانند ظرفیت تولید خود را به سرعت افزایش دهند.

روسیه چه می‌خواهد؟

به نظر می‌رسد که اوپک‌پلاس توجه زیادی به خواسته‌های روسیه دارد. روسیه هم‌اینک دومین تولیدکننده بزرگ نفت در این گروه است که می‌تواند حتی بیش از عربستان سعودی نفت تولید کند. روسیه هم به نظر می‌رسد که از افزایش قیمت نفت خام کاملاً راضی است و هیچ تمایلی به کاهش قیمت ندارد. به همین دلیل کشورهای عضو اوپک‌پلاس هم تمایلی جدی به افزایش عرضه و کاهش قیمت از خود نشان نمی‌دهند.

به نظر می‌رسد کشورهای عضو اوپک‌پلاس تمایل زیادی برای داشتن رابطه خوب با روسیه دارند و به همین دلیل از هر رفتاری که موجب ناخشنودی روسیه در وضعیت فعلی شود، پرهیز می‌کنند. به همین دلیل به نظر می‌رسد انتظاری بیش از افزایش تدریجی تولید نفت خام در آینده نزدیک حداقل تا ماه سپتامبر نباید داشته باشیم.

وضعیت دیگر کشورهای اوپک‌پلاس

روز پنجشنبه عربستان سعودی و امارات متحده‌عربی اعلام کردند که نخواهند توانست تولید نفت خود را با افزایش قابل‌توجهی مواجه کنند و کشورهای غربی برای جایگزینی نفت روسیه نیاز است راه‌های دیگری پیدا کنند. این اطلاعیه در واکنش به بیانیه کشورهای گروه G7 بود که اعلام کردند با حداکثر توان به دنبال جایگزین کردن نفت روسیه در بازارهای جهانی هستند. به همین دلیل است که حتی فرانسه اعلام کرده به دنبال منابع نفتی جایگزین است و شاید لازم باشد دیگر نقاط جهان را برای یافتن نفت کاوش کند.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، درآمد نفتی روسیه در ماه‌های اخیر افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده است، اما میزان صادرات این کشور به دلیل محدودیت‌های ایجاد‌شده پس از جنگ اوکراین و تحریم‌های تحمیلی پس از آن کاهش یافته است. عربستان سعودی و امارات متحده‌عربی دو کشور عضو اوپکی هستند که به نظر می‌رسد ظرفیت خالی تولید نفت دارند و انتظار می‌رفت که با افزایش تولید بازار را به تعادل برسانند. اما عملکرد ضعیف آنها، بسیاری از محاسبات را به هم ریخته است. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در حاشیه اجلاس G7 اعلام کرد که امارات متحده‌عربی هم‌اینک با حداکثر ظرفیت خود در حال تولید نفت است و عربستان سعودی نیز حداکثر می‌تواند تولید خود را 150 هزار بشکه در روز افزایش دهد که بسیار کمتر از کمبود بیش از دو میلیون‌بشکه‌ای موجود در بازار نفت خام جهانی است. سهیل‌المزروعی، وزیر انرژی امارات متحده‌عربی نیز روز چهارشنبه اعلام کرد که تولید نفت خام این کشور روزانه حدود 168 /3 میلیون بشکه است و هم‌اینک نزدیک به حداکثر ظرفیت خود تولید می‌کند. علاوه بر این وضعیت در برخی نقاط دیگر دنیا نیز چندان جالب نیست و ناآرامی‌ها در لیبی و اکوادور نیز باعث شده است عرضه نفت خام جهانی با مشکلاتی مواجه شود. شرکت ملی نفت لیبی روز دوشنبه اعلام کرد ممکن است ظرف سه روز آینده در منطقه خلیج سرت وضعیت اضطراری اعلام کند، مگر اینکه تولید و حمل‌و‌نقل در پایانه‌های نفتی آنجا از سرگرفته شود و نیازی به این امر نباشد.

محدودیت‌های تولید جدی هستند

به نظر می‌رسد عربستان سعودی و امارات متحده‌عربی توان تولید نفت بیشتری را ندارند. نیجریه و آنگولا هم با مشکلات تولیدی زیادی رو‌به‌رو هستند و نیاز به بازسازی و نوسازی تجهیزات دارند و معلوم نیست چه زمانی بتوانند دوباره ظرفیت تولید نفت خود را افزایش دهند. این دو کشور حتی نتوانسته‌اند از سهمیه‌های رو‌به رشد خود استفاده کنند و مجموعاً همچنان بیش از یک میلیون بشکه در روز، کمتر از سهمیه خود، تولید می‌کنند. این کشورها مشکل جذب سرمایه‌گذار نیز دارند و معلوم نیست چه زمانی بتوانند به ظرفیت تولید حداکثری خود بازگردند. ظرفیت تولید آنگولا در فوریه امسال، 42 /1 میلیون بشکه در روز بود ولی طبق برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، حداکثر توانسته است روزانه 19 /1 میلیون بشکه نفت تولید کند. در حال حاضر این شکاف تولید بدتر هم شده چون سهمیه تولید آنگولا به 53 /1 میلیون بشکه در روز رسیده که طبیعتاً توان تکمیل آن را ندارد. درباره نیجریه نیز وضعیت همین است. سهمیه تولید نفت این کشور 7 /1 میلیون بشکه در روز بوده، اما درنهایت می‌تواند 54 /1 میلیون بشکه در روز تولید کند، هرچند که از اواسط سال 2020 نیجریه حتی نتوانسته براساس حداکثر توان خود نفت تولید کند.

ونزوئلا شاید، ایران بعید است

یکی از مقامات فرانسه روز گذشته اعلام کرد که کشورهای غربی باید همه گزینه‌ها از جمله بازگشت نفت ایران و ونزوئلا به بازار را برای کاهش فشار روسیه به بازار انرژی در نظر بگیرند.

ونزوئلا از سال 2019 تحت فشار تحریم‌های ایالات‌متحده قرار دارد و اگر این تحریم‌ها برداشته شوند، به سرعت نفت خام ونزوئلا وارد بازار می‌شود. مذاکرات هسته‌ای با ایران هم در جریان است هرچند دو طرف یکدیگر را به عدم داشتن انگیزه متهم می‌کنند و آینده خیلی روشنی برای این مذاکرات وجود ندارد. به نظر می‌رسد مشکلات مذاکرات به مسائلی مربوط است که دیگر چندان ماهیت هسته‌ای ندارند و به همین دلیل به نظر نمی‌رسد در آینده نزدیک دو کشور به توافق پایداری دست پیدا کنند.

از سوی دیگر ایران در طول زمان تحریم تمام تلاش خود را برای فروش نفت به چین با تخفیف‌های زیاد به کار بسته است، اما امروز روسیه به دلیل قرار گرفتن زیر تحریم‌ها، نفت خود را با تخفیف بسیار زیاد به چین عرضه کرده و عملاً جای ایران را در بازار نفت چین گرفته است. گزارش شرکت کپلر که تانکرهای نفت جهانی را رهگیری می‌کند نشان می‌دهد تولید نفت ایران که در ماه مارچ به بیش از 908 هزار بشکه در روز رسیده بود، در ماه می به 400هزار بشکه در روز کاهش یافته و بازار نفت شرق آسیا که مدت‌ها در اختیار ایران بود، به دلیل تخفیف‌های گسترده، در اختیار روسیه قرار گرفته است. حتی برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که حدود 40 میلیون بشکه نفت ایران روی نفتکش‌ها و روی دریا در شرق آسیا معطل و بی‌مشتری مانده است و روسیه به دلیل اینکه روی هر بشکه نفت 30 دلار تخفیف می‌دهد، توانسته جای نفت ایران را که با 20 دلار تخفیف به فروش می‌رود، بگیرد.