بازار اینستاگرام
گفت‌وگو با پشوتن پورپزشک درباره دلایل استقبال از فروش آنلاین در اینستاگرام
کسب‌وکارهای اینستاگرامی اکنون به واقعیتی غیرقابل انکار در فضای آنلاین کشور تبدیل شده‌اند. این پلت‌فرم با حدود ۳۰ میلیون کاربر ایرانی، بیش از ۴۵ میلیون اکانت ایرانی، یک میلیون شغل مستقیم و حجم فروش بالای 40 هزار میلیارد تومان به بستری برای خرده‌فروشی تبدیل شده است که می‌توان آن را بزرگ‌ترین بازار خرده‌فروشی آنلاین کشور نامید. هرچند محدودیت‌های مختلف برای فعالیت در شبکه‌های اجتماعی همواره چالشی جدی برای کسب‌وکارهای اینستاگرامی تلقی می‌شود اما نمی‌توان از فرصت‌های بی‌نظیر اقتصادی که این پلت‌فرم‌ها ایجاد می‌کنند به سادگی گذشت. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع به سراغ یکی از پلت‌فرم‌های هوشمند رفتیم. پشوتن پورپزشک، مدیرعامل «پادرو» که پلت‌فرمی برای پرداخت و ارسال سفارش فروشگاه‌های آنلاین است، اعتقاد دارد؛ لجستیک یکی از مهم‌ترین مقوله‌ها در کسب‌وکارهای اینستاگرامی است؛ به همین دلیل «پادرو» با بهره‌گیری از دو محصول «پادروپین» برای حوزه لجستیک و «پادروشاپ» به عنوان فروشگاه‌ساز کسب‌وکارهای اینستاگرامی به ارائه خدمات به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در فضای آنلاین می‌پردازد.
♦♦♦
اکنون که آمارها از رونق کسب‌وکارهای آنلاین در بستر اینستاگرام حکایت دارد، برای خیلی‌ها این پرسش مطرح است که این پلت‌فرم چگونه می‌تواند به بستری برای خرده‌فروشی کالا تبدیل شود؟
کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در بیشتر اقتصادهای دنیا تبدیل به راهبران اصلی اقتصاد برای نیل به توسعه شده‌اند. حتی در حوزه‌های بزرگی مانند نفت و گاز این SMها هستند که به عنوان موتورهای پیشران اقتصاد شناخته می‌شوند. طبق گزارش‌های بانک جهانی و منابع معتبر و تحقیقاتی دنیا، سهم SMEها از GDP بیش از ۴۰ درصد با در نظر گرفتن SMEهای رسمی (ثبت شده) و سهم آن قطعاً به مراتب بیشتر از این عدد و تا ۷۰ درصد با در نظر گرفتن کسب‌وکارهای غیررسمی (ثبت‌نشده) برآورد می‌شود. اگر با مقیاس کلان در اقتصاد بنگریم، کسب‌وکارهای خرد به مثابه حبه‌های انگور که تشکیل خوشه انگور می‌دهد اقتصاد را به حرکت درمی‌آورند. در واقع اگر کوتاه توصیف کنم، SMEها یک وجه غالب هستند؛ SMEها در انقلاب دیجیتال و حرکت به سمت بسترهای آنلاین و آفلاین آغازکننده کسبوکارها بوده‌اند.
در قیاس فضای آنلاین و سنتی هم، تاثیر فضای آنلاین بیش‌از سهمش از بازار است و همین اهمیت و دامنه تاثیرگذاری فضای آنلاین، رویه‌ای را شکل داده که بیشتر کسب‌وکارهای کوچک به آن تمایل دارند.
کسبوکارها درخصوص ورود به فضای آنلاین دو شیوه را ممکن است در پیش‌گیرند؛ یا منطبق با دنیا از تجربه و شیوه جهانی بهره گیرند یا از روش‌های کم‌هزینه برای کسبوکارها استفاده کنند که علاوه بر شرایط کسب‌وکار به شرایط اقتصادی هم بستگی دارد. در شیوه اول کسبوکارها همسو با ترند(رویه)های جهانی به دنبال بهره‌گیری از جدیدترین ابزارها با رویکرد هزینه-فایده اقدام می‌کنند. در شیوه دیگر، ممکن است اقتصاد کشوری که در آن فعال هستند (مانند ایران) شرایط مطلوبی نداشته باشد و صاحبان کسب‌وکار بدون هزینه اولیه یا با حداقل هزینه بخواهند با ابزارهایی، کسبوکارشان را آغاز کنند. اینستاگرام ابزاری است که جلوتر از بقیه ابزارها در توسعه کسبوکارها فعال بوده. هم قابلیت پیشرو بودن از منظر ترندهای جهانی را دارد هم زیرساخت اولیه را به‌صورت رایگان در اختیار متقاضی قرار می‌دهد. اینستاگرام با امکان اشتراک‌گذاری عکس، فضایی منحصر‌به‌فرد برای تعامل و کسب‌وکار فراهم کرده است که یکی از نیازهای ابتدایی آنها، نمایش کالا به مخاطب است.
شبکه‌های اجتماعی دیگر یا مثل فیس‌بوک و تلگرام فیلتر هستند یا جزو پیام‌رسان‌های داخلی‌اند که مورد اقبال مردم قرار نگرفته‌اند، در این وضعیت، کاربران ترجیح می‌دهند در یک پلت‌فرم رایگان، آسان و منطبق با نیاز حضور پیدا کنند.
اینستاگرام قابلیت شبکه‌ای اثرگذار بر کل کسبوکارها دارد و امروز با حجم فروش نزدیک به 40 هزار میلیارد تومان و تراکنش روزانه 750 هزا‌رعددی به مهم‌ترین پلت‌فرم فروش آنلاین کشور تبدیل شده است. شاید جالب باشد بدانید حجم فروش در شبکه‌های اجتماعی در ایران بیش از 2 تا 5 /2 برابر کسب‌وکارهای آنلاین است.
دلیل استقبال کاربران ایرانی از فضای اینستاگرام که در حساب‌های کاربری میلیونی مشاهده می‌شود، چیست؟
نخست اینکه، ابزارهای دیگری که در اختیار کاربران ایرانی قرار دارد بسیار محدود است. شما در میان شبکه‌های اجتماعی یا پیام‌رسان‌ها شاید کمتر شبکه و پلت‌فرمی را همچون اینستاگرام بیابید که همه نیازها را آن هم در شرایط بدون فیلتر با کمترین هزینه به کاربران ارائه دهد. براساس برخی پژوهش‌ها حدوداً ۴۴ میلیون حساب کاربری ایرانی در اینستاگرام تخمین زده شده است و براساس محاسباتی حدود 30 میلیون کاربر منحصر به فرد ایرانی در اینستاگرام ایرانی وجود دارند که این تعداد اکانت را ساخته‌اند (چون معمولاً افراد بیشتر از یک حساب کاربری دارند). به تایید پژوهش‌ها و مطالعات، در میان شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام پررشدترین و بانفوذترین شبکه اجتماعی در میان جامعه ایرانی بوده است. ارزش متوسط هر سبد خرید متوسط جهانی آن حدوداً ۱۲۰ دلار است (در کشورها و مناطق مختلف مقداری کمتر یا بیشتر می‌تواند باشد) و حدود متوسط ارزش سبد خرید سوشال کامرس که از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام اتفاق می‌افتد حدود ۶۰ دلار تخمین زده شده است. این عدد در ایران به مراتب کمتر است. در واقع اگرچه ما در تعداد تراکنش‌ها در اینستاگرام در ایران حجم بالا و چشمگیری داریم اما باتوجه به بسته بودن بازار ما از نظر ارزشی و میزان هر سبد خرید، سهم بزرگی از کل ۵۰۰ میلیارد دلار social commerce در سال ۲۰۲۱ دنیا نداریم. برآوردها سهم بازار ایران از این ۵۰۰ میلیارد دلار را حدود 4 /1 میلیارد دلار نشان می‌دهد.
قاعدتاً هرچه بتوانیم محدودیت‌های فروشندگان و کاربران را در حوزه خرید و فروش از این طریق کمتر کنیم، می‌توانیم توقع سبد فروش باارزش‌تر و بزرگ‌تری هم داشته باشیم. در زمینه محدودیت‌هایی که برای کاربران ایرانی در اینستاگرام وجود دارد؛ پادرو، به عنوان پلت‌فرم هوشمند در زمینه تسهیل فرآیند فروش و ارسال محصول‌ها در شبکه‌های اجتماعی، قابلیت‌هایی از جمله بهبود و تقویت بحث خرید، پرداخت، مدیریت سفارش و لجستیک برای بزرگ‌شدن سبد و ارزش خرید در اختیار کسبوکارها در اینستاگرام یا هر شبکه اجتماعی دیگر قرار می‌دهد.
شما از محدودیت‌ها سخن به میان آوردید، می‌شود اندکی بیشتر درباره محدودیت کاربران اینستاگرام و در مجموع کسبوکارها و فروشگاه‌های اینستاگرامی توضیح دهید؟
مهم‌ترین مساله در هر کسب‌وکاری، پایداری اقتصادی است. در اقتصاد ما بسیاری از کالاها وابسته به نرخ ارز هستند؛ بسیاری از کسبوکارها و بنگاه‌ها فارغ از اندازه کسب‌وکار و سن کسبوکارشان، یا مستقیم یا غیرمستقیم در حیطه تامین مواد اولیه وابسته به نرخ ارز هستند و این می‌تواند باعث تاثیر گرفتن آنها از تغییرات نرخ ارز شود. بسیاری از فروشگاه‌های اینستاگرامی، شغل دوم صاحبان کسب‌وکارهاست. آنان در واقع با استفاده از پادرو موبایل و به طریقی صفحه اینستاگرام را به کسبوکارشان تبدیل می‌کنند. پلت‌فرم پادرو و زنجیره‌های آن همچون Podroshop (پادروشاپ، پلت‌فرمِ مدیریت فروش و ارسال سفارش‌ها برای فروشگاه‌های اینستاگرامی) و Podropin (پادروپین، مارکت‌پلیسِ سرویس‌های پستی برای فروشگاه‌های اینترنتی) با بهره‌گیری از زیرساخت‌های پرداخت، ارسال و مدیریت فروش در همین شرایط ناپایداری اقتصاد، به دنبال پوشش ضعف‌ها و تقویت و توسعه کسب‌وکارهاست.
در مجموع چالش‌ها و محدودیت‌ها در این عرصه اقتصاد شامل ناپایداری اقتصاد، ضعف ابزارها و زیرساخت‌ها، تحریم‌ها (خودتحریمی‌ها و تحریم‌های بین‌الملل) و مقوله فیلترینگ هستند که هم ضریب ریسک را بالا برده و هم وضعیت بازار را ناپایدار کرده است. همسو با این چالش‌ها، کسبوکارها قدرت خرید را از دست می‌دهند و به موازات آن بسیاری از سفارش‌ها هم حذف می‌شود.
درباره بحث لجستیک و زیرساخت‌ها در کسب‌وکارهای اینستاگرامی شما به عنوان یک پلت‌فرم هوشمند چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
پادرو به عنوان پلت‌فرم هوشمند در زمینه ایجاد و تقویت زیرساخت‌ها چاره‌اندیشی کرده و برای کسب‌وکارهای کوچک چه در شبکه‌های اجتماعی و چه در فضای آنلاین اقدام‌های جدی به عمل آورده است. اگر در نظر بگیریم که به طور متوسط حدود 350 هزار فروشگاه اینستاگرامی در ایران فعال باشند، پادرو برای آنان در مقوله لجستیک نیز با ایجاد و تقویت زیرساخت‌ها در سه بخش جمع‌آوری سفارش‌ها، توزیع بین شهرها و در نهایت تحویل کالا یا محصول به مشتری، به کسبوکارها خدمات ارائه داده است. در این مسیر پادرو تجربه‌های متعددی را از سر گذرانده و به واسطه شکل دادن به زنجیره‌هایی همچون پادروشاپ و پادروپین سعی کرده در یک وضعیت رقابتی حاشیه امنی برای کسبوکارها شکل دهد.
اگر بخواهیم به صورت دقیق بدانیم چند شغل به واسطه کسب‌وکارهای اینستاگرامی ایجاد شدند، می‌توانیم عدد ارائه بدهیم؟
ببینید بیش از یک میلیون شغل مستقیم به واسطه کسب‌وکارهای اینستاگرام ایجاد شده است. البته اگر زنجیره‌های پیوسته به کسب‌وکارهای اینستاگرامی را هم در نظر بگیرید، نشان می‌دهد با وجود محدودیت‌ها، پتانسیل بسیار بالایی در این عرصه وجود دارد که به طور غیرمستقیم نفرات بسیاری را درگیر می‌کند.
با این محدودیت‌ها همچون مقوله احتمالی فیلترینگ و قابلیت‌های اینستاگرام، دورنما و چشم‌انداز را چطور می‌بینید؟
ببینید وقتی ۳۰ میلیون کاربر در این فضا فعال هستند شما نمی‌توانید به راحتی حذف یا محدودیت ایجاد کنید؛ باید اعتماد آن کاربران را جلب کنید زیرا کاربر را نمی‌توانید به راحتی به جای دیگری انتقال بدهید یا در نهایت اینکه سیاستگذار باید اقدام به فیلترینگ و حذف فضا کند که باید پیامدهای حذف یک میلیون شغل مستقیم را هم مدنظر داشته باشد. به همین دلیل نخستین اقدام سیاستگذار باید جلب اعتماد کاربران باشد؛ در همان زمان فیلترینگ تلگرام، سیاستی حاکمیت داشت که آن کاربران به پلت‌فرم‌های داخلی مهاجرت کنند اما در عمل به اینستاگرام و واتس‌اپ کوچ کردند. به باورم تصور فیلترینگ و حذف این فضا در قالب شوخی هم می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
در اهمیت و موقعیت شبکه‌های اجتماعی همین بس که نرخ رشد سالانه آنها در دنیا بیش از 30 درصد برآورد می‌شود، درحالی که برای فضای آنلاین این نرخ نصف آن، یعنی 15 درصد است. در بازار شبکه‌های اجتماعی با ارزش 500 میلیارد دلار همین کافی است که این رشد نه در ایران بلکه در جهان می‌تواند به حدی باشد که پیش‌بینی شده تا سال 2030 میلادی (چه بسا قبل‌تر از آن) ارزش آن به بالای 5 /6تریلیون دلار برسد.
رشد و توسعه کسبوکارها در شبکه‌های اجتماعی ناگزیر است و دورنمای مطلوبی دارد. البته اگر تصمیم‌های خلق‌الساعه گرفته شود، علاوه بر اینکه امنیت روانی کسبوکارها به هم می‌خورد، امنیت اقتصادی هم ممکن است از دست برود و این را باید قبول کنیم که این فضا با حجم فروش بالای 40 هزار میلیارد تومان به اژدهای خفته فروش آنلاین در ایران تبدیل می‌شود.
کدام فروشگاه‌های اینستاگرامی توانستند فروش مطلوبی داشته باشند؟ عملکرد را در این خصوص چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سهم صنعت مد و پوشاک در این حوزه بسیار زیاد است. چیزی کمتر از نصف سفارش‌ها در اینستاگرام مربوط به صنعت مد و پوشاک است. علت آن هم لجستیک راحت، غیرشکستنی بودن، سبک و کم‌حجم بودن این محصولات است. بعد از آن اکسسوری در دو حوزه مد و دیجیتال، جزو صنایع پرفروش و قابل توجه کسب‌وکارهای اینستاگرامی هستند. البته کالاهایی با عنوان کالاهای شاخص همچون گوشی همراه یا لپ‌تاپ که معمولاً برای کاربران جذاب هستند نیز همیشه سهمی از این بازار دارند.
حاشیه سود برای چه صنایع و فروشگاه‌هایی بالاست و اساساً میزان حاشیه سودها در کسب‌وکارهای اینستاگرامی چگونه ارزیابی می‌شود؟
شما با فروش در اینستاگرام در هر وجه آن، سود بالایی کسب می‌کنید. فروش از طریق شبکه‌های اجتماعی به‌طور مثال فروش‌های اینستاگرامی عمل و رفتاری احساسی است. در واقع کاربر با الهام و احساس یا به صورت رفتارهای وفادارانه نسبت به کسب‌وکار (به عنوان مثال طرفدار فلان محصول یا فلان شرکت) در یک موقعیت مقایسه‌ای، اقدام به خرید می‌کند. در فضای اینستاگرام برخلاف سایر فضاهای سنتی یا آنلاین که باید هزینه اجاره یا نگهداری، قرارداد یا مشارکت یا مقوله‌هایی همچون جریمه یا عوارض و مالیات پرداخت شود، کاربران بدون دادن هزینه‌های پنهان و آشکار تنها با شبکه ارتباطاتی که در اختیار دارند و هزینه ناچیز بازاریابی می‌توانند اقدام به ایجاد و راه‌اندازی کسب‌وکار کنند. ابزارهای جدید تکنولوژی درواقع به بهره‌وری و افزایش میزان فروش کمک می‌کند و در نهایت هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
در پایان می‌خواهم بپرسم چرا مجموعه شما از حوزه لجستیک آغاز به فعالیت کرده است؟
پادرو با سرمایه‌گذاری شرکت فناپ و با هدف اصلاح فرآیندها در حوزه فروش و لجستیک راه‌اندازی شد. ببینید در فروش غیرحضوری، مهم‌ترین مساله، مقوله لجستیک و ارسال کالا یا محصول است. اگر لجستیک نباشد، نمی‌توانید بفروشید. لجستیک در مقام فونداسیون (زیرساخت) به ارائه خدمات کمک می‌کند. در پادروپین بیشتر به نیاز کسب‌وکارهای بزرگ و متوسط در حوزه لجستیک برای جمع‌آوری سفارش‌ها به دلیل توزیع‌شدگی مراکز فروش، هزینه‌بر بودن و تمایل بنگاه‌ها توجه شده است. در اینجا با شکل‌دهی به زیرساخت‌ها ابتدا بهره‌وری را بالا میبریم، بعد حجم سفارش‌ها را بیشتر می‌کنیم و در نهایت هزینه‌ها را کاهش می‌دهیم.
