گام‌به‌گام به سمت تعالی

همزمان با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، صنایعی در کشور پا گرفته‌اند که هم‌اکنون نه‌تنها نمادی از پیشرفت و توسعه کشور طی چهار دهه سپری‌شده از این رویداد بزرگ ملی هستند؛ بلکه خود به دانشگاه‌هایی تبدیل شده‌اند که در آن، عشق می‌روید و با تکنولوژی و انگیزه‌های مهندسان و کارگران توانمند در‌می‌آمیزد تا محصولی تولید شود که نه‌تنها نیازهای داخلی کشور را برآورده کند، بلکه محلی هم برای ارزآوری و تامین نیازهای ارزی کشور باشد. صنعت فولاد ایران طی سنوات گذشته با راهبری فولاد مبارکه توانسته تحولات عمیقی را تجربه کند که دامنه آن، از بومی‌سازی قطعات و تجهیزات مورد نیاز خطوط تولیدی گرفته تا مواد اولیه و فناوری‌های مورد نیاز برای تولید انواع ورق‌های فولادی کشیده شده است. یعنی ثمره این حرکت رو به رشد صنعت فولاد کشور طی سال‌های گذشته، جلوگیری از واردات و ارزبری برای تامین نیاز خطوط تولیدی و حتی ارزآوری برای تامین نیازهای ارزی دیگر تولیدکنندگان و کارخانه‌های تولیدی بوده است. مهدی شهیدی، رئیس بومی‌سازی مواد، قطعات و تجهیزات فولاد مبارکه از تحولات سنوات گذشته صنعت فولاد کشور و به خصوص شرکت فولاد مبارکه به عنوان یکی از شرکت‌های بزرگ و جریان‌ساز در صنعت فولاد کشور می‌گوید.

♦♦♦

  صنعت فولاد ایران طی سال‌های سپری‌شده از پیروزی انقلاب اسلامی با تحولات جدی و چشمگیری مواجه بوده است که ثمره آن را به خوبی می‌توان در چند سال گذشته که اوج اعمال سخت‌ترین تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران بوده است به خوبی مشاهده کرد. حالا اگر بخواهیم کمی به عقب‌تر برگردیم و مروری بر روند رو به رشد این صنعت طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشته باشیم، سوال اصلی که مطرح می‌شود آن است که به طور کلی صنعت فولاد ایران در دوران پس از انقلاب با چه تحولاتی مواجه بوده است؟ تاریخچه فعالیت فولاد مبارکه در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به چه نحوی رقم خورده است؟

شرکت فولاد مبارکه اصفهان که اکنون یکی از بزرگ‌ترین واحدهای صنعتی جمهوری اسلامی ایران است در زمینی به مساحت 35  کیلومتر‌مربع در نزدیکی شهر مبارکه و در 75‌کیلومتری جنوب‌غربی شهر اصفهان واقع شده است.

عملیات اجرایی این مجتمع در سال 1360 آغاز شد و در دوران جنگ تحمیلی و زیر حملات هوایی جنگنده‌های دشمن به‌دست توانای سربازان پر‌افتخار جبهه صنعت ادامه یافت. فعالیت‌های ساختمانی و فنی اجراشده در دوران ساخت این مجتمع در خاورمیانه کم‌نظیر بوده است.

اولین کوره قوس الکتریکی واحد فولادسازی این مجتمع در مهر‌ماه سال 1370 راه‌اندازی شد و در 23 دی‌ماه سال 1371 خطوط تولید این کارخانه بزرگ توسط رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد. با ورود محصولات فولادی این شرکت به بازار و افزایش تدریجی تولید تا سقف ظرفیت اسمی 2 /4 میلیون تن بخش عمده‌ای از نیاز کشور به این کالای استراتژیک بر‌طرف شد.

این شرکت در سال‌های پس از رسیدن به ظرفیت اسمی با کسب تجربه و توانمندی اقتصادی برای پاسخگویی به نیاز روز‌افزون بازار داخلی و خارجی و استفاده بهینه از تجهیزات و ماشین‌آلات تولیدی موجود اقدام به برنامه‌ریزی برای افزایش تولید در قالب طرح‌های توسعه کرد و با استفاده از منابع مالی حاصل از فروش داخلی و ارزی شرکت و استفاده از اعتبارات مالی، ریالی و ارزی  اولین مرحله طرح‌های توسعه را اجرا کرد.

  تحولات تولید در فولاد مبارکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی چطور بوده است؟

صنعت فولاد ایران تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی یک صنعت با محصولات محدود و وابسته به نیروی مهندسی و فنی خارجی بود. بعد از انقلاب، رویکرد به این سمت پیش رفت که علاوه بر توسعه این صنعت جهت تولید محصولات جدید و توسعه و افزایش کمی و کیفی سبد محصولات فولادی، به سمتی حرکت کنیم که در گام اول درحوزه بهره‌برداری و تعمیرات کارخانه‌های فولادی و در گام‌های بعدی در به‌روز‌آوری، طراحی و ساخت تجهیزات مورد نیاز این صنعت با استفاده از توانمندی‌های نیروی کار ایرانی خودکفا شویم. برای نیل به این مقصود باید حرکتی گروهی در کشور صورت می‌گرفت تا ضمن تمرکز و تجمیع امکانات موجود بتوان نقاط قوت و نقاط قابل بهبود در راه رسیدن به این فرآیند را شناسایی کرد. با توجه به اینکه در اوایل انقلاب صنعت فولاد در کشور صنعتی نوپا بود برای خودکفایی در طراحی، ساخت و تامین اقلام مورد نیاز خطوط باید زیر‌ساخت‌هایی در کشور تشکیل می‌شد. حرکت بومی‌سازی و ساخت داخل در کشور وظیفه ایجاد این زیر‌ساخت‌ها را بر‌عهده دارد. تداوم حرکت بومی‌سازی در صنعت باعث شد که اکتساب تکنولوژی و دانش فنی طراحی و ساخت اقلام مورد نیاز این صنعت در داخل کشور نهادینه شود و مجموعه‌های صنعتی در کشور قدم در مسیر طراحی و ساخت تجهیزات مورد نیاز این صنعت بگذارند.

  تحولات تکنولوژیک در صنعت فولاد به چه نحوی پیش رفته و فولاد مبارکه در این روند چه نقشی ایفا کرده است؟

برای پاسخ به این سوال می‌توان پیشرفت و ارتقای تکنولوژی در فولاد مبارکه را رصد کرده و تغییرات و پیشرفت آن را پایش کرد و نتایج حاصله را به کل صنعت فولاد کشور تعمیم داد. برای درک بهتر این روند به زنجیره تکامل فرآیند بومی‌سازی در فولاد مبارکه به صورت خلاصه اشاره می‌کنیم. در ابتدای راه‌اندازی فولاد مبارکه، اکثر قطعات مورد نیاز این صنعت از خارج تامین می‌شد، همزمان با راه‌اندازی و بهره‌برداری از خطوط تولیدی در فولاد مبارکه، این خطوط تولید نیاز به تامین قطعات و تجهیزات پیدا کردند تا بتوانند تولید خود را به صورت پایدار تداوم بخشند. در ابتدا، براساس نقشه‌های موجود، اقدام به سفارش ساخت قطعات مورد نیاز ساده و با تکنولوژی پایین در شرکت‌های سازنده شد و درصدی از نیاز قطعات یدکی کارخانه فولاد مبارکه مرتفع شد؛ با آغاز این حرکت، و با اعتمادی که مدیران فولاد مبارکه به بخش خصوصی کردند، بارقه امیدی در بدنه این بخش از صنعت درخشید و شرکت‌های سازنده در سطح کشور، اقدام به تجهیز کارگاه، جذب سرمایه‌گذار و نیروی انسانی متخصص کردند و مشارکت در ساخت قطعات مورد نیاز فولاد مبارکه سرعت گرفت. در ادامه این روند فولاد مبارکه با توجه به مزیت‌های کیفی، اقتصادی و تامین پایدار که ساخت داخل کردن قطعات برای آن ایجاد کرده بود، به این نتیجه رسید که حرکت ساخت داخل را به صورت نظام‌مند سرعت بخشد. بر این اساس مدیران وقت فولاد مبارکه تصمیم گرفتند ساختاری را در درون شرکت فولاد مبارکه به اسم مدیریت ساخت داخل ایجاد کنند. این فرآیند با تهیه نقشه‌های مهندسی معکوس و دفترچه‌های فنی ساخت، ارزیابی سازندگان توانمند و کنترل کیفی قطعات ساخت داخل توسط واحدهای مربوطه شروع به کار کرد. در این میان وقتی که شرکت‌های سازنده قطعات با این دفترچه‌های فنی مواجه شدند، به این نتیجه رسیدند که برای ادامه همکاری با فولاد مبارکه، باید دفاتر فنی را در داخل ساختار خود ایجاد کرده و توسعه دهند. بر این اساس اولین قدم در راستای استفاده از نیروی انسانی تحصیل‌کرده و دانشگاهی در این شرکت‌ها، به این نحو شکل گرفت و در عین حال، شرکت‌ها به سمت تولید قطعات تخصصی پیش رفتند و در اغلب مواقع این تولیدات به محصول روتین این شرکت‌ها مبدل شد. این روند تا سال 90 ادامه یافت و نتیجه حاصل‌شده در دوره ده‌ساله این حرکت، جهش عظیم سهم ساخت داخل اقلام مورد نیاز فولاد مبارکه و بلوغ ساختار مهندسی و ساخت شرکت فولاد مبارکه و همچنین شرکت‌های سازنده است.

با توجه به توانمندی ایجاد‌شده در کشور جهت بهره‌مندی از این توانمندی، فولاد مبارکه در سال 1390 اقدام به طراحی و ایجاد ساختار بومی‌سازی در بدنه سازمان خود کرد و عزم خود را برای جلوگیری از خرید خارج قطعات با تکنولوژی بالا و پیچیده جزم کرد. این مهم تنها با کار گروهی و مشترک امکان‌پذیر بود. دانش بهره‌برداری، تعمیرات و طراحی همکاران فولاد و همچنین مدارک فنی و مستندات دانشی فولاد مبارکه در کنار دانش، تجهیزات و تجربیات نیروی انسانی شرکت‌های سازنده و دانش‌بنیان موتورهای محرک این حرکت شدند؛ سیاست مجریان این ساختار بر این اساس است که علاوه بر بومی‌سازی اقلام مورد نیاز فولاد، سازندگان در زمینه‌های فعالیت تخصصی خود به درجه‌ای از توانمندی دست یابند که محصولات ایشان از نظر کیفیت قابل رقابت با نمونه‌های خارجی باشد و همچنین سبد محصولات خود را در زمینه تخصصی مربوطه تکمیل کنند. به‌طور مثال در بسیاری از زمینه‌های فعالیت مورد نیاز فولادی نظیر پمپ‌ها و شیرهای سیالاتی، مبدل‌ها، قطعات تخصصی خطوط فولاد و... نیاز کشور به خارج مرتفع شده و این قابلیت در کشور ایجاد‌شده که طراحی خطوط جدید بر مبنای محصولات ایرانی صورت پذیرد. نتیجه این کار گروهی باعث شد که از سال 90 تا به حال، بیش از 7400 تجهیزات پیچیده و با تکنولوژی بالا برای اولین بار در داخل کشور طراحی و ساخته شود و در اختیار خطوط تولیدی فولاد مبارکه قرار گیرد.

برای درک بهتر توانمندی‌های موجود در کشور ذکر این نکته خالی از لطف نیست. پس از نیاز ناحیه نورد سرد به توسعه 16 عدد پایه آنیلینگ هیدروژنی و استنکاف شرکت سازنده این خط از مشارکت در این طرح توسعه به علت تحریم‌های اعمال‌شده به کشور عزیزمان، مجموعه مدیریت ناحیه نورد سرد تصمیم به اجرای این طرح توسعه با استفاده از توانمندی‌های موجود در فولاد مبارکه و شرکت‌های سازنده و دانش‌بنیان گرفت. خوشبختانه تجهیزات این طرح به‌صورت صد‌در‌صد در داخل کشور بومی‌سازی شد و با اهتمام کارشناسان توانمند فولاد مبارکه و همکاری شرکت‌های پیمانکار نصب و راه‌اندازی شده و هم‌اکنون در کنار خط توسعه‌یافته توسط شرکت‌های خارجی با کیفیت و عملکرد مشابه در حال تولید است. با توجه به نهادینه شدن دانش بهره‌برداری و تعمیرات خطوط تولیدی در فولاد مبارکه و امکان اکتساب دانش طراحی و به‌روز‌آوری فرآیندهای مختلف در داخل کشور و همچنین وجود سازندگان توانمند قطعات و تجهیزات و سیستم‌های مورد نیاز ادامه، توسعه و تعمیم این روند به بومی‌سازی فرآیندهای مورد نیاز تولید فولاد ممکن است.

   صنعت فولاد ایران تا چه اندازه توانسته در حوزه بومی‌سازی موثر بوده و چقدر از این بومی‌سازی در صنعت فولاد، سهم فولاد مبارکه بوده است؟

به زبان ساده و بنا به اذعان همه صاحب‌نظران این حرفه، فولاد مبارکه موتور محرکه و پیشران صنعت فولاد در امر بومی‌سازی است و اولین واحد بومی‌سازی در صنایع فولادی کشور، در فولاد مبارکه راه‌اندازی شد و بعد از آن از سوی این شرکت، این دانش بین بسیاری از شرکت‌های فولادسازی و سایر صنایع کشور به اشتراک گذاشته شد. علاوه بر صنعت فولاد کشور سایر صنایع کشور نیز از برکات این فرآیند منتفع می‌شوند و نیروی جوان و تحصیل‌کرده کشور به این خودباوری رسیده است که با تکیه بر توان داخلی می‌توان علاوه بر رفع نیازهای موجود، قدم در طراحی، به‌روز‌آوری و توسعه صنعت در زمینه‌های مختلف گذاشت.

  فولاد مبارکه در حال حاضر چند درصد از قطعات مورد نیاز خود را داخلی‌سازی کرده است؟

بومی‌سازی اقلام مورد نیاز چه از بعد کمی و چه از بعد کیفی حرکتی رو به تعالی داشته و طبق هدف‌گذاری‌های انجام‌شده این حرکت همواره در مسیر بهبود و پیشرفت بوده است. در سال 1400 توفیق یافتیم حدود 90 درصد از نیازهای قطعات یدکی، تجهیزات و مواد مصرفی خود را از داخل کشور تامین ‌کنیم. و در حال حاضر مشغول توسعه فرآیند بومی‌سازی هستیم.

  این امر چقدر به کاهش ارزبری کمک کرده است؟

در سال 1400 از خروج حدود 279 میلیون دلار ارز از کشور با استفاده از فرآیند بومی‌سازی و ساخت داخل جلوگیری شده است.

  برنامه‌ای برای افزایش سطح جلوگیری از خروج ارز خطوط تولیدی خود دارید؟

بنا به سیاستی که مدیرعامل محترم فولاد مبارکه تدوین کرده است، قصد داریم فرآیند بومی‌سازی را در سطح همه اقلام مورد نیاز در گروه فولاد مبارکه گسترش دهیم و با استفاده از تجمیع نیازهای گروه فولاد مبارکه بتوانیم سهم بیشتری در بومی‌سازی اقلام مورد نیاز و همچنین تولید تجاری این اقلام در سطح کشور ایفا کنیم. علاوه بر این موضوع با سیاستگذاری کلان که در سطح ایمیدرو و انجمن تولید‌کنندگان آهن و فولاد انجام گرفته زنجیره اتصال شرکت‌های فولاد‌سازی در سطح کشور با تمرکز بر روی بومی‌سازی شکل گرفته است، این شرکت‌ها طی جلسات مشترک و برگزاری نمایشگاه‌های سالانه نسبت به اشتراک‌گذاری تجربیات خود اقدام می‌کنند. طی هم‌افزایی تجربیات و تبادل نظر در جلسات مشترک نیاز به طراحی و پیاده‌سازی سیستم اعلام نیاز شرکت‌های فولادسازی و اعلام توانمندی شرکت‌های سازنده با رویکرد تخصصی مطرح شد که خوشبختانه به طراحی نرم افزار کارلینک توسط شرکت ایریسا منتج شد.

 نتیجه این کار گروهی در سطح ملی و استفاده از ابزارهای نوین تکنولوژی نظیر همین نرم‌افزار باعث نهادینه شدن این حرکت در سطح ملی و یکسو شدن سیاست‌های حاکمیتی حول توان داخلی خواهد شد و ان‌شاء‌الله به سمت خودکفایی هرچه بیشتر کشور و استفاده حداکثری از سرمایه و دانش ایرانی پیش خواهیم رفت.