شانس بازار سهام
آیا می‌توان از بورس انتظار صعود داشت؟
بورس اوراق بهادار تهران را باید رکورددار دوره‌های طولانی و فرسایشی رشد و افت یکپارچه دانست. در این بازار وجود چهار مساله حجم مبنا، کمبود نقدینگی فعال و همچنین دامنه نوسان در کنار فقر قابل ملاحظه تحلیل موجب شده است روندهای رشد و افت شاخص در بورس ایران طولانی، کند و همچنین به صورت گروه سهمی یا کل بازار باشد که از نشانه‌های بارز نبود کارایی بالا در بازار سرمایه است. در مباحث مالی کارایی بازار به حالتی اطلاق می‌شود که قیمت سهام یا اوراق مالی بیان‌کننده ارزش واقعی آنها باشد. هر چه اوراق از ارزش واقعی خود بیشتر و طولانی‌مدت فاصله داشته باشد و قیمت بازتاب‌دهنده ارزش واقعی و اطلاعات باشد کارایی بازار کمتر است.
در بورس تهران به دلیل روندهای طولانی و فرسایشی که از قوانین معاملاتی حاصل می‌شود در دوره رشد شاهد رشد بیش از اندازه و در دوره افت شاهد افت گسترده‌تر از حد قابل قبول هستند. از دیدگاه دیگر بازار سهام ایران به ویژه به دلیل مساله حجم مبنا و تله ناشی از آن در دوره‌های رشد با تشکیل صف‌های خرید شاهد اینرسی رشدی بالا و در نتیجه ورود قیمت به محدوده‌ای بیش از انتظارات بنیادی است و در دوره‌های افت نیز قیمت سهام بهرغم ارزندگی‌های لازم با افت بیش از اندازه ناشی از ترس و ناامیدی صف‌های فروش مواجه می‌شوند امری که عموماً گروهی و به صورت گروهی در کل بازار نیز رخ می‌دهد یعنی بهرغم ارزندگی برخی از نمادها، با حرکت مثبت و منفی یک نماد بقیه نمادهای گروه نیز در همان جهت حرکت می‌کنند، از این‌رو ارزندگی به دلیل محدودیت‌های تحلیلی و نبود مراکز تحلیلی مستقل مدنظر قرار نگرفته و بازار بیش از هر چیز به صف خرید و فروش توجه می‌کند؛ موضوعی که سبب می‌شود بازار بیش از پیش در دام واکنش بیش از اندازه بیفتد.
در مقطع کنونی نیز بازار سرمایه دقیقاً در شرایط مشابهی قرار دارد. نزدیک به 20 ماه افت بازار که تنها در مقطع خردادماه تا 15 شهریورماه اندکی تغییر را شاهد بود سبب وارد آمدن سنگین‌ترین فشار روانی تاریخ بورس به سهامداران شده است. دوره افتی که در آن شاخص از نیمه مرداد 99 تا خردادماه امسال از رقم دو میلیون و 87 هزار واحد به کمتر از یک میلیون و صد هزار واحد رسید و عملاً نصف شده است. هر چند شاخص اینک با توجه به رشد دوماهه بعد از انتخابات به رقم 3 /1 میلیون واحد رسیده است اما از نیمه شهریورماه تا میانه دی‌ماه همچنان بازار در فاز اصلاحی قرار دارد و عملاً طولانی‌ترین دوره افت بازار را سرمایه‌گذاران پشت سر گذاشته‌اند. در این میان اما برخی از نشانه‌ها این امیدواری را ایجاد کرده است که بازار در پایان فاز اصلاحی قرار گرفته باشد.
در تشریح این مساله باید به چند مساله توجه کرد. نخستین مساله بحث حساسیت بالای دولت به موضوع بورس است. هیچ‌کس تردیدی ندارد که دولت به عنوان بزرگ‌ترین فعال اقتصادی کشور دارای امکانات گسترده‌ای در بازار سرمایه است که می‌تواند به سادگی با کنترل برخی از عوامل یا ایجاد گشایش در مورد موضوعات آزاردهنده بازار سرمایه، شرایط رشد بازار را فراهم کند. تصویب برنامه ده‌بندی دولت نشان داده است از نظر دولت بازار سرمایه در شرایط خاصی قرار دارد که همین مساله شانس کاهش بیشتر شاخص را کمتر کرده و احتمال رفع نگرانی‌های بازار را بیشتر می‌کند. در کنار حساسیت دولت باید توجه کرد که در اقتصاد بازدهی بازارها عموماً تابع دو مساله رشد اقتصادی و تورم است که در درازمدت موجب همگرایی بازدهی بازارها به سمت میانگین می‌شود. در این میان رشد شدید تورم در یک سال اخیر و همچنین عدم رشد بازار سرمایه در برابر بازدهی بازارهای موازی از جمله ارز، طلا و املاک و مستغلات موجب شده است به لحاظ همگرایی بازار سرمایه بهرغم رشد شدید ابتدای سال 99، در شرایط جبران عقب‌ماندگی قرار گیرد. رشد نقدینگی، تورم و افزایش ارزش جایگزینی شرکت‌ها و رشد فروش شرکت‌های صادرات‌محور که سال جاری رکوردهای تاریخی سودآوری را بعضاً لمس کرده‌اند موجب افزایش امیدواری‌ها شده است.
از نظر تکنیکالی نیز کارشناسان بازار معتقدند برخوردهای متعدد شاخص به سطح 3 /1 میلیون واحد از شهریورماه تاکنون موجب پایداری تکنیکالی این سطح حمایتی شده است. در واقع سطح کنونی شاخص را باید یک محدوده سخت برای جلوگیری از افت بازار و کف تکنیکالی بازار قلمداد کرد مگر آنکه یک شوک شدید به بازار وارد شود از این‌رو چون بازار در سطح تکنیکالی حمایتی قوی قرار گرفته است شانس رشد آماری بیشتر از کاهش ارزیابی می‌شود.
در همین حال بازار سرمایه از نظر کمی دو مشخصه را شاهد است؛ نخست آنکه میزان خروجی پول حقیقی با ورودی بازار قبل از ریزش تقریباً برابر شده است که خود می‌تواند نشانه‌ای از آرامش پیش‌رو باشد. در همین حال نسبت P /E بازار یعنی عکس میزان بازدهی بازار نیز به سطوح قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است. کاهش شدید نرخ P /E آینده‌نگر بازار موجب شده است در صورت کنترل نرخ بهره اوراق و نرخ بهره بین‌بانکی بازار در موقعیت ارزندگی بازدهی قرار گیرد؛ مساله‌ای که با توجه به نزدیکی زمان برگزاری مجامع می‌تواند انگیزه خریداران را برای خرید سهام ارزان‌شده کنونی افزایش دهد. در این شرایط باید منتظر ماند بازار سرمایه در ورای گذار از دو جریان بررسی لایحه بودجه و همچنین روند پرفراز و فرود مذاکرات وین چه سرنوشتی خواهد یافت.
