نادیده گرفتن انتظارات

  آرین فلاح: پس از آنکه رئیس دولت سیزدهم اعلام کرد «اقتصاد کشور را به مذاکره گره نمی‌زنیم» تحلیلگران اصول‌گرا در حال تئوریزه کردن این دیدگاه رئیس‌جمهور هستند، تا آنجا که عده‌ای به مذاکره‌کنندگان توصیه می‌کنند؛ «باید مراقبت کرد که مذاکرات به دستور کار اصلی دولت و دغدغه محوری ملت تبدیل نشود».

این اظهارات و دامن زدن به آن به معنی نادیده گرفتن انتظارات در چارچوب فکری تصمیم‌گیرندگان اقتصادی است. انتظارات در اقتصاد یعنی پیش‌بینی و تخمین متغیرهایی مثل قیمت کالاها از جمله کالاهای سرمایه‌ای، وضعیت بازارها، درآمد و هزینه کسب‌وکارها و... .  فعالان اقتصادی در تصمیم‌گیری‌های خود با درک شرایط موجود و تجربه‌های گذشته، آینده‌نگری می‌کنند و به عبارتی دیگر انتظارات خود از آینده تغییرات وضعیت متغیرهای اقتصادی را در تصمیم‌گیری امروز خود لحاظ می‌کنند. انتظارات عقلانی عوامل اقتصادی قابل پیش‌بینی را توضیح می‌دهد و اثرات را در متغیرهایی مثل نرخ بهره، تورم، قیمت ارز و... می‌توان مشاهده کرد.

این بحث در دهه ۳۰ میلادی و توسط «جان مینارد کینز» با عنوان خوش‌بینی و بدبینی مردم شکل گرفت و او سعی کرد با این تعابیر برخی تصمیمات مردم را توجیه کند؛ همچنین این مفهوم نقش اساسی و بسیار مهمی در چرخه تجاری ایفا کرد. در ادامه تاریخ علم اقتصاد و در دهه ۷۰ میلادی، این مفهوم دوباره و این‌بار با همین عنوان «انتظارات عقلانی» بر سر زبان‌ها افتاد؛ اقتصاد کلان و متغیرهای آن ارتباط تنگاتنگی با انتظارات برقرار کردند و درهای جدیدی برای حوزه‌هایی مثل اقتصاد رفتاری، اقتصاد سیاسی و سیاست‌های پولی گشودند.

با این تفاسیر نه‌تنها «انتظارات» مفهوم قابل انکاری نیست بلکه امروزه برای سیاستگذاران مفهومی حساس و بسیار شکننده است؛ سیاستگذار به سادگی می‌تواند با مدیریت انتظارات عمیق‌ترین سیاست‌های اصلاحی را با اقناع آحاد اقتصادی به مرحله اجرا برساند. اما همین سادگی می‌تواند باعث ایجاد مشکلات زیادی شود و به همین دلیل مسوولیت او در برابر جامعه تاثیرگذارتر از قبل می‌شود.

 اما باید دید که تصمیم دولت برای حل این تعارض چه خواهد بود؟ آیا دولت با نادیده گرفتن این مفهوم اقتصادی می‌تواند به راحتی سیاست‌های خود را اجرا کند؟ در شرایط فعلی که نیاز به اصلاحاتی مانند ارز ۴۲۰۰، اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و تراز بودجه از هر زمانی بیشتر در کشور احساس می‌شود، تصمیم دولت چه تبعاتی خواهد داشت؟ در این پرونده تلاش می‌کنیم با مفهوم انتظارات آشنا شده و به این پرسش پاسخ دهیم که جدا کردن اقتصاد از مذاکرات هسته‌ای به عنوان یکی از موثرترین عوامل اثرگذار بر انتظارات چقدر امکان‌پذیر است؟