نردبان کوتاه خوشبختی

  آیسان تنها : به موازات نزدیک شدن به ایام انتخابات، صدای پوپولیسم هم بلندتر می‌شود. گرچه بسیاری انتخابات پیش‌رو را انتخاباتی نه‌چندان پرشور پیش‌بینی می‌کنند ولی فحوای سخنان سیاسیون نشان می‌دهد این نوبت نیز پوپولیسم برای جلب آرای عمومی با قدرت جولان می‌دهد. اما چرا سیاسیون از به کار بستن این حربه ناامید نمی‌شوند؟ این سوالی است که برخی کارشناسان علوم اجتماعی به آن پاسخ داده‌اند. به گفته آنها نظام اجتماعی در ایران پوپولیسم‌پرور است. به عبارت دیگر، وعده‌های پوپولیست با وجود شکست‌های پیاپی هنوز هم خریدار دارد. بیشتر به آن جهت که بسیاری از گروه‌ها از موقعیت اقتصادی خود ناراضی بوده و خواهان تغییر وضعیت موجودند.  پوپولیست‌ها هم که نارضایتی گروه‌های مختلف را دریافته‌اند هربار با کوله‌باری از وعده‌ها به میدان می‌آیند. وعده‌هایی که هرچند برای بسیاری می‌تواند رهایی‌بخش تلقی شود ولی راه نجات نیست و کشور را در مسیری که پیشتر نیز آزموده و به شکست منتهی شده، پیش می‌برد. ایران کشوری نفت‌خیز است که ساکنان آن تصور ثروت افسانه‌ای از منابع آن دارند. ثروت به ظاهر لایزالی که اگر کمبودی هم هست حاصل سوءمدیریت و توزیع ناعادلانه درآمد برداشت می‌شود. بسیاری به نظام توزیع منابع نیز خوش‌بین نیستند و باور دارند که موقعیت‌های اجتماعی که مزایای اقتصادی نیز به همراه دارد، در یک سیستم مبتنی بر شایسته‌سالاری توزیع نمی‌شود. به عبارت دیگر آنچه موجبات ارتقای موقعیت اقتصادی افراد را رقم می‌زند نه با ضابطه و بر مبنای توانمندی بلکه بر مبنای رابطه است. طبق آمارها، رضایت از زندگی ایرانیان در وضعیت خوبی قرار ندارد. شاخص رضایت از زندگی سال 2020 نشان داد که ایران در میان 156 کشور دنیا، رتبه 118 را داراست که به مراتب پایین‌تر از بسیاری از کشورهای منطقه مانند ترکیه (رتبه 93)، و حتی عراق (رتبه 110) است. اما بررسی برخی شاخص‌های دیگر نشان می‌دهد که تا حد قابل توجهی این نارضایتی جدی و مبتنی بر واقعیت است. مثلاً آخرین آمارهای سازمان شفافیت بین‌الملل (2019) نشان می‌دهد رتبه ایران در شاخص ادراک فساد 146 از 180 کشور است. این یعنی ایرانیان می‌دانند در نظام اقتصادی و اداری کشور به میزان قابل توجهی فساد جریان دارد که می‌تواند راه‌های دسترسی عادلانه به منابع کشور را دچار انسداد کند. شاخص «پیشرفت اجتماعی» نیز وضعیت مناسبی ندارد. این شاخص بیانگر ظرفیت یک جامعه برای فراهم آوردن شرایطی است که همه افراد و گروه‌های اجتماعی بتوانند کیفیت زندگی‌شان را بهبود ببخشند و ظرفیت‌های خود را شکوفا کنند. هرچند رتبه‌بندی 2020 این شاخص نشان می‌دهد که ایران از میان ۱۶۳ کشور جهان رتبه ۹۳ را به خود اختصاص داده است و در این شاخص در حدود میانگین جهانی قرار دارد اما در گروه فرصت‌های این شاخص که شامل حقوق فردی، آزادی و حق انتخاب، فراگیری، و دسترسی به آموزش پیشرفته می‌شود، جایگاه ایران پایین‌تر از میانگین جهانی قرار دارد. در شاخص لگاتوم هم وضعیتی مشابه برقرار است. این شاخص که سطح رفاه کشورهای مختلف را می‌سنجد و نشان می‌دهد که کشورها چه اندازه برای حرکت جوامع خود از فقر به سمت رفاه تلاش کرده‌اند در سال 2020 از 167 کشور، به ایران رتبه 120 داده است. از بررسی وضعیت مجموع این شاخص‌ها می‌توان تا حدودی درک کرد که چرا ایرانیان به طناب صدای هر تغییری برای عبور از وضع موجود چنگ می‌زنند، ولو صدایی از جنس پوپولیسم.