دو پادشاه در یک اقلیم

  جواد حیدریان: جایزه نوبل اقتصاد سال 2018 به دلیل قائل شدن ارزش‌های اقتصادی برای حفاظت از طبیعت، یکی از منحصربه‌فردترین انتخاب‌های این آکادمی در طول تمام عمر این جایزه معتبر جهانی است. پل رومر و ویلیام نوردهاوس با پژوهش روی اینکه اقتصاد بازار چه اثر بلندمدتی بر طبیعت و دانش دارد، مشخصاً این نگرانی را که رشد و توسعه اقتصادی لزوماً نیازمند بهره‌کشی از منابع حیاتی نیست برجسته کرده‌اند. تصور اولیه و ناپایدار اقتصاد بر این استوار بوده که دولت‌ها با هزینه کردن منابع حیاتی و گاه تجدیدناپذیر سعی در ایجاد شغل، تولید و رشد اقتصادی داشته‌اند اما نتیجه چنین توهمی افزایش گازهای گلخانه‌ای، تغییرات شدید اقلیمی، بحران بی‌آبی و تخریب سرزمین در بسیاری از مناطق دنیاست. بحران‌های فزاینده‌ای که به طور کلی زندگی بر کره خاکی را با اما و اگرهایی مواجه کرده است. مساله حفاظت از طبیعت البته به عنوان یک اصل دارای ارزش بنیادین زیستی همیشه مورد کنکاش بوده است اما در همین روزهایی که نوبلیست‌ها به دلیل طراحی ابزارهایی برای تعامل حفاظت از محیط زیست و طبیعت با رشد اقتصادی، جایزه می‌گیرند افرادی در جهان مدیریت می‌کنند که اساس بحران تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی و افزایش گازهای گلخانه‌ای را انکار می‌کنند و از کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های حفاظت از طبیعت جهان خارج می‌شوند. دونالد ترامپ نمونه‌ای از متوهمان در موقعیت سیاسی است که فکر می‌کنند طبیعت باید در خدمت اقتصاد باشد و بهره‌کشی از منابع حیاتی تاثیری بر نابودی جهان ندارد. پیوند میان رشد پایدار بلندمدت در اقتصاد جهانی و رفاه مردم جهان با حفاظت از طبیعت، پیوند مطالعه‌شده ویلیام نوردهاوس و پل رومر است. تحقیقات نوردهاوس در دهه 1970 شروع شد، زمانی که دانشمندان نگران سوختن سوخت‌های فسیلی و اثرات آن بر گرم شدن جهان بودند و در مورد اینکه این تغییرات آب‌وهوایی چه اثرات زیانباری می‌تواند داشته باشد بحث می‌کردند. نوردهاوس وظیفه بررسی حلقه‌های بازخوردی دوسویه (bidirectional feedback loops) میان فعالیت بشر و آب و هوا را بر عهده گرفت و در این راه از نظریه‌های اساسی و نتایج تجربی از فیزیک، شیمی و علم اقتصاد بهره برد. بنابراین نوردهاوس نه‌تنها طبیعت را به عنوان محدودیتی روی فعالیت انسان در نظر گرفت، بلکه همچنین به طبیعت به عنوان چیزی که به شدت تحت تاثیر فعالیت اقتصادی قرار دارد نگریست. حالا نزدیک به 50 سال بعد از چنین نگرانی‌هایی، جهان در بدترین وضعیت خود در زمینه حفاظت از محیط ‌زیست است، منابع حیاتی در حال نابودی هستند و سوخت‌های فسیلی کره زمین را در مخاطره انواع آلاینده‌ها قرار داده است. کشورهایی مثل ایران که رشد اقتصادی بالایی ندارند و صنایع غول‌پیکری نیز در محدوده اقتصاد آنها فعالیت نمی‌کند چرا در راس کشورهایی قرار دارند که در حال زوال خاک و آب هستند؟ چرا ایران در خرج کردن منابع حیاتی خود و از بین بردن محیط‌زیست و طبیعت سرزمین دست بالا را در میان بسیاری از کشورهای دنیا دارد؟ کاهش منابع آبی، از بین رفتن جنگل‌ها، افزایش بیابان‌زایی و فرسایش شدید خاک در ایران و بسیاری بحران‌های محیط زیستی دیگر نمونه‌هایی از شرایط وخیم غلبه توسعه ناپایدار بر پهنه طبیعت در ایران است. آیا ابزارهای طراحی‌شده نوبلیست‌های 2018 می‌تواند نسخه آرام‌بخشی برای اقتصاد متکی به صرف منابع حیاتی در کشورهای دنیا باشد؟