دستاوردهای کاپ
آیا حضور ایران در نشست‌های سالانه محیط زیست موفق بوده است؟
اجلاس بین‌المللی تغییرات اقلیمی یا COP (کاپ) مهم‌ترین نشست جهانی در حوزه محیط زیست است که هر سال به میزبانی یک کشور و با حضور برخی از سران یا نمایندگان ارشد کشورهای عضو سازمان ملل متحد برگزار می‌شود. برگزاری این اجلاس پیرو تصویب کنوانسیون چهارچوب تغییر اقلیم در سازمان ملل (UNFCCC) در سال ۱۹۹۲ بوده است و از آن زمان تا اکنون، این همایش بین‌المللی ۲۹ بار تشکیل شده است. نشست COP 29 در شهر باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد که از ۲۱ آبان شروع شده و تا ۲ آذر ادامه داشت.
«کنفرانس اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل» سال پیش نیز در دوبی و امسال با عنوان کاپ 29 در کشور جمهوری آذربایجان و در شهر باکو برگزار شد. کشورهایی در همسایگی ایران میزبان مهم‌ترین اجلاس جهانی مبارزه با تغییر اقلیم بودند. اما به نظر نمی‌رسد به‌رغم اینکه تمام سرزمین ایران در معرض مخاطرات تغییر اقلیم و تنش‌های حاصل از آن است، تغییری در سیاست‌های توسعه‌ای کشور ایجاد شده باشد. حتی چشم‌انداز برنامه‌های دولت نیز چنین چیزی را نشان نمی‌دهد. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران که قرار بود در این اجلاس شرکت کند، به یکباره سفر خود را متوقف کرد و تنها شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست در کاپ 29 شرکت و سخنرانی کرد. البته در همه ادوار اجلاس تغییر اقلیم، نماینده ایران صرفاً به سخنرانی پرداخته و کمتر گروه‌های علمی، دانشگاهی، کارشناسی و... از ایران در اجلاس شرکت کرده و به تبادل داده و دادوستد کارشناسی پرداخته‌اند. اگر این اتفاق هم رخ داده به صورت مستقل و برای مثال در بخش خصوصی بوده است. امسال نیز چنین بوده و همزمان با افتتاحیه اجلاس جهانی کاپ (کنفرانس اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل) نمایندگان بخش خصوصی ایران با همت کمیسیون انرژی و کمیسیون استاندارد، محیط زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران در شهر باکو، جمهوری آذربایجان حضور یافتند.
تغییر پارادایم
ایران یکی از تاثیرپذیرترین کشورها از اثرات تغییر اقلیم است. با این حال واقعیت تغییر اقلیم در ذهن سیاست‌گذاران ایرانی جدی گرفته نشده است. شاید بتوان از این منظر هم به آن توجه کرد که ایران حتی در برنامه‌ریزی هم آماده مقابله با خسارات جدی تغییر اقلیم نیست. چرا که کشورهای جهان حتی ضعیف‌ترین کشورها، سیاست‌گذاری خود را عوض کرده و ریل توسعه اقتصاد خود را از زیرساخت منابع‌محور به سمت پایداری و سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی و اقلیمی تغییر داده‌اند. اما در ایران اساساً شاهد چنین تغییر پاردایمی نیستیم. مسئله فرونشست و کمبود آب و... طوفان‌های گردوغبار، خشکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها، کاهش شدید بارش برف و افزایش جدی دمای هوا در ایران و کل منطقه بسیار جدی است. با این حال نگرانی از بی‌تفاوتی دولت نگران‌کننده است. به نظر می‌رسد ایران دچار نوعی خشکسالی مدیریتی در ابعاد کلان ماجراست. درک این موضوع که سیاست‌ها باید متناسب با مباحث تغییر اقلیم باشد، در ساختار مدیریتی ایران لحاظ نمی‌شود. این یک مشکل داخلی و مدیریتی است. پدیده تغییر اقلیم خیلی از کشورهای دنیا را تحت تاثیر قرار داده است. بسیاری از سیاست‌ها در دولت‌ها به صورت خودبه‌خود، چه در کنفرانس شرکت کنند چه نکنند، تغییر خواهد کرد. تغییر اقلیم خود را بر ساختارهای مدیریتی تحمیل می‌کند، بنابراین به صورت خودبه‌خود باید سیاست‌های اجرایی کشورها با این شرایط جدید هماهنگ و منطبق باشد. در یکسری از کشورها که هوشمندانه مدیریت می‌کنند، این اتفاقات در حال رخ دادن است. در یکسری از کشورها این اتفاقات با یکسری تاخیر اجرا می‌شود. بعضی از کشورها ممکن است اجرا نکنند و بعد هزینه‌های سنگینی بپردازند. باید منتظر ماند و دید ایران در کدام دسته از کشورها قرار دارد. اینکه هنوز در ایران سیاست‌گذاری متناسب با تغییر اقلیم نیست، این را باید به خشکسالی مدیریتی در ایران مربوط دانست. باید با این دیدگاه به موضوع نگاه کرد.
رفع تحریم و تغییرات اقلیمی
شینا انصاری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که برای شرکت در اجلاس کاپ۲۹ به جمهوری آذربایجان سفر کرده بود، گزارشی از این اجلاس ارائه کرد و از طرح موضوعات زیست‌محیطی دریای خزر و آلودگی رود ارس با الهام علی‌اف خبر داد. انصاری در یادداشتی نوشت: در روز اول و در حاشیه اجلاس، با روسای جمهور عراق، ترکیه و نپال، رئیس دولت امارات متحده عربی، ولیعهد کویت، نخست‌وزیر پاکستان، رئیس اقلیم کردستان، رئیس دولت بنگلادش و خانم شریف شهردار کوالالامپور و معاون سابق سازمان ملل صحبت کردم. همچنین با وزیر خارجه ترکیه و وزرای محیط زیست و تغییر اقلیم آذربایجان و پاکستان هم ملاقات کردم. در روز دوم اولین سخنران مراسم بودم. با توجه به زمان محدود سه دقیقه تعیین‌شده، در سخنانم تلاش کردم به این واقعیت اشاره کنم که کشورها برای رشد اقتصاد نیاز به انرژی دارند که لازمه آن دسترسی به انرژی‌های تجدیدپذیر، پاک و هسته‌ای است. استفاده از این نوع انرژی‌ها نیازمند دو مولفه مهم فناوری و منابع مالی است و برای تحقق مقابله با تغییر اقلیم، کشورهای جنوب حتماً باید حمایت شوند. به جنگ خونین رژیم اشغالگر صهیونیستی در غزه و لبنان و استانداردهای دوگانه‌ای که اگر برطرف نشود، باعث ایجاد مشکلات در روند تحقق اهداف کنوانسیون تغییر اقلیم خواهد شد؛ اشاره کردم. مطرح کردم که یکی از گام‌های مهم برای مقابله با تغییر اقلیم، لغو تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی علیه کشورهاست و این تحریم‌ها، نه‌تنها مانع از تحقق توسعه پایدار می‌شوند، بلکه همکاری‌های بین‌المللی در زمینه محیط زیست را نیز تضعیف می‌کنند. در دو روز دیگر اجلاس هم جلسات بسیار خوبی داشتیم. در روز دوم همچنین در جلسه مهمی با موضوع «تغییر اقلیم و عوارض آن بر دریاها» درباره مشکلات محیط زیستی که دریای خزر با آن مواجه است؛ از جمله کاهش سطح تراز آب و تهدیدهای اکولوژیک آن و ضرورت همکاری کشورهای عضو کنوانسیون تهران صحبت کردم. وزرای محیط زیست آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان هم در این جلسه حضور داشتند و قرار شد برای کاپ ۷ مرتبط با کنوانسیون تهران (خزر) که سال آینده در تهران برگزار می‌شود؛ همکاری کنند. مایلم به ملاقاتم در ظهر روز دوم با آقای سایمون استیل، دبیر کنوانسیون تغییر اقلیم اشاره کنم. ایشان بعد از توضیحات من درباره آثار تحریم‌ها بر دسترسی به حمایت‌های مالی، انتقال و توسعه فناوری‌های پاک و سایر موضوعات مرتبط، به من اطمینان دادند که تمام تلاششان را خواهند کرد که در این زمینه کمک و پشتیبانی کنند. با خانم رتنو مرسودی، سفیر ویژه دبیرکل سازمان ملل در تغییرات آب‌وهوایی هم گفت‌وگوی خوبی داشتم. نشست‌های دوجانبه با وزرای محیط زیست قطر، عراق و چین و دبیرکل اکو نیز از دیگر برنامه‌ها بود. دیدار با هیات اعزامی اتاق بازرگانی ایران هم یکی دیگر از برنامه‌های این روز بود. همکارانم هم در جلسات و پنل‌های تخصصی حضور فعالی داشتند. حضور خانم دکتر ترابی، معاون سازمان در نشست انرژی و ارائه گزارش اقدامات انجام‌شده و برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های پیش‌رو، شرکت ایشان در نشست امنیت غذایی و تغییر اقلیم و اقتصاد سبز و ملاقات با مدیر تغییر اقلیم، تنوع زیستی و محیط زیست فائو، جلسه با مسئول تیم تامین مالی اقلیم سبز و گفت‌وگو درباره تسهیل دریافت اعتبارات و ملاقات با مدیر جدید تامین مالی «اقتصاد سبز برای کشورهای آسیب‌پذیر از تغییر اقلیم» از مهم‌ترین این مذاکره‌ها بود.
کمک توسعه‌یافته‌ها به در حال توسعه‌ها
سایت دیده‌بان ایران در گزارشی نوشته است؛ مهم‌ترین محور این دوره از اجلاس بین‌المللی تغییرات اقلیمی، مجاب کردن کشورهای توسعه‌یافته به پرداخت کمک‌های مالی به کشورهای در حال توسعه است. نخستین‌بار در سال ۲۰۰۹ میلادی در اجلاس کپنهاگ توافق شد که کشورهای توسعه‌یافته از سال ۲۰۲۰ به بعد، سالانه به میزان ۱۰۰ میلیارد دلار برای ایجاد زیرساخت‌های لازم به منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با تبعات تغییر اقلیم، به کشورهای در حال توسعه کمک کنند؛ زیرا در طول تاریخ، این کشورهای توسعه‌یافته بوده‌اند که با انتشار گازهای گلخانه‌ای، به تشدید گرمایش جهانی در طول چند دهه و حتی چند قرن دامن زده‌اند و افزایش متوسط دمای هوای کره زمین موجب بروز تغییرات اقلیمی مخرب در سراسر جهان شده است. اما در حالی که به جز یک مرتبه در سال ۲۰۲۲ که حدود ۱۱۶ میلیارد دلار برای کمک به کشورهای در حال توسعه فراهم شد، هیچ‌گاه هدف جمع‌آوری سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار کمک مالی از کشورهای توسعه‌یافته محقق نشده است، در اجلاس کاپ۲۹، ایده لزوم جمع‌آوری یک تریلیون دلار پول مطرح شده است، زیرا کشورهای در حال توسعه به‌ویژه کشورهای آفریقایی اعلام کرده‌اند که به کمک‌های مالی بسیار بیشتری نسبت به سال‌های قبل نیاز دارند تا بتوانند با روند بین‌المللی مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی همراه شوند. آرمان خورسند، رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این سوال که آیا ایران هم در راستای منافع ملی خود به دنبال دریافت کمک‌های بین‌المللی برای تقویت زیرساخت‌های مورد نیاز به‌منظور کاهش تبعات تغییر اقلیم است یا خیر، اظهار داشت: موضع ما این است که جمهوری اسلامی ایران نیز جزو کشورهای در حال توسعه‌ای محسوب می‌شود که آسیب‌های زیادی را از تغییرات اقلیمی متحمل شده و باید سهمی از کمک‌های مالی کشورهای توسعه‌یافته که در طول دو قرن باعث ایجاد گرمایش جهانی شده‌اند، در راستای مبارزه با تغییرات اقلیمی دریافت کند؛ ولی متاسفانه سنگ‌های تحریمی به عاملی تبدیل شده است که این کمک‌ها به ایران نرسد.
حضور اتاق بازرگانی ایران در کاپ29
رضا پدیدار، رئیس هیات اعزامی اتاق ایران به کاپ۲۹ درباره اهمیت حضور بخش خصوصی در این اجلاس گفت: با توجه به تلاش‌ها و هدف‌گذاری‌های بین‌المللی که در کاپ ۲۸ انجام گرفت، ایران گام‌های زیادی برای این اهداف برداشت. پدیدار تاکید کرد: کاپ۲۹ بر دو ستون اصلی و اجرایی سیاست‌گذاری شده که بخش خصوصی افتخار دارد در راستای این هدف‌گذاری دو ماموریت و رکن اساسی را به‌طور موازی دنبال کند: ۱- برای تقویت ایده‌آل‌گرایی، عناصر کلیدی را مشخص و ترکیب کرده تا اطمینان حاصل شود که طرف‌های داخل کشور به برنامه‌های بلندپروازانه و ملی و شفافیت متعهد باشند. ۲- برای فعال کردن اقدام اقلیمی نقش حیاتی مالی را مشخص کند. این امر یکی از ابزارهای کلیدی برای تبدیل جاه‌طلبی به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، انطباق با تغییرات آب‌وهوا و رسیدگی به ضرر و زیان‌های احتمالی است.
تنوع شرکت‌کنندگان ایرانی
مجید شفیع‌پور‌مطلق، کارشناس مسائل بین‌المللی تغییرات اقلیم و توسعه پایدار و عضو گروه مشاوران دبیرکل سازمان ملل متحد در گذار انرژی که در دهه‌های گذشته بارها نمایندگی ایران در اجلاس‌های جهانی را بر عهده داشته است، در تحلیلی پیرامون حضور ایران در کاپ۲۹ به تجارت فردا می‌گوید: حضور هیات‌های متنوع اعزامی از جمهوری اسلامی ایران به بیست‌و‌نهمین کنفرانس متعهدین به تغییرات آب‌وهوا موسوم به کاپ29 امسال در مقایسه با سال‌های گذشته از یک ویژگی خاص برخوردار بود، آن هم تنوع افراد برای حضور آنها بود. بخشی از افراد در قالب هیات رسمی دولتی با ریاست معاون محترم رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان محیط زیست سرکار خانم دکتر انصاری بود که در این ترکیب افرادی از وزارت امور خارجه به عنوان مذاکره‌کننده حضور داشتند. رئیس سازمان محیط زیست از فرصت سه‌دقیقه‌ای خود استفاده کرد و بحث تحریم‌ها و عدم امکان دسترسی ایران به فناوری‌های سازگار با اقلیم و... مواردی را مطرح کردند. باید در نظر گرفت که کنفرانس‌های تغییر اقلیم صرفاً اجلاس‌های محیط زیستی نیستند. چرا که موضوع تغییر اقلیم موضوعی چندوجهی و چندبعدی است و دارای ابعاد بسیار گسترده اقتصادی، فناوری، آموزشی، مالی، پولی، بانکی و... است و به موضوعات خرد دیگری مثل راه‌سازی، انرژی، غذا، کشاورزی، جنگل، آب، منابع طبیعی و... نیز دسته‌بندی می‌شود. از سویی در این اجلاس‌ها تلاش می‌شود فناوری‌های سازگار با اقلیم مورد توجه قرار گیرد و در نهایت اثر همه اینها بر محیط زیست را مورد بررسی قرار می‌دهند. عمده حاضران در سطوح مختلف چه در قسمت سران که در دو روز ابتدایی اجلاس بود و چه در قسمت انتهایی اجلاس که بخش وزراست، از طیف گسترده‌ای از تخصص‌ها استفاده می‌شود. ویژگی که امسال کاپ29 برای ایران داشت و مورد توجه بود اینکه شاید برای نخستین‌بار از پارلمان بخش خصوصی یا اتاق بازرگانی ایران افرادی با تخصص‌ها و زمینه‌های فعالیت بنگاه‌های اقتصادی ایران در این اجلاس شرکت کردند. در اثر محقق شدن امکان حضور این افراد در کنفرانس زمینه برای تبادل تجربه و گسترش همکاری‌ها و ارتقای وضعیت صنایع مرتبط ایران و همچنین ایجاد فرصت‌های شغلی و فعالیت‌های انتفاعی فراهم شد. آن‌طور که من شاهد بودم حضور هیات بخش خصوصی و اتاق بازرگانی ایران در این اجلاس بسیار حضور مفید و موثری بود. این گروه زمینه‌های مورد علاقه بخش خصوصی را که همواره دنبال می‌کنند، دنبال می‌کردند و در این اجلاس از جمله فناوری، تکنولوژی و... مورد توجه بود و استقبال خوبی از سوی دیگر کشورها به آنها صورت گرفت. گروهی نیز از انجمن‌های غیردولتی و بعضاً از دانشگاه‌های کشور در این اجلاس با همراهی هیات اعزامی از ایران شرکت کردند. ایران در این اجلاس تلاش دارد با چانه‌زنی و مذاکره به بحث توسعه و انتقال فناوری به ایران کمک کند و با همین رویه هم به مقابله با تحریم بپردازد و هم با تقویت تکنولوژیک خود، مسیر مقابله با تغییر اقلیم را جلو ببرد و فشار تحریم را متوقف کند.
