دیدار قهوه‌ای و سبز
انرژی پاک در کشورهای نفتی خلیج‌فارس
امارات متحده عربی از ذخایر فسیلی فراوانی برخوردار است. شرکت ملی نفت به نام ادنوک (ADNOC) یکی از تولیدکنندگان برتر هیدروکربن در جهان است. امارات دو ماه قبل میزبان حدود 140 هزارنفر از نمایندگان کشورها در بزرگ‌ترین همایش نفت و گاز بود. با وجود بدترین بحران انرژی در چند دهه اخیر می‌شد انتظار داشت که گفت‌وگوهای زیادی درباره کمک صادرکنندگان خلیج‌فارس به اجتناب از یک تکانه بزرگ‌تر صورت گیرد. اما سخنرانی کلیدی سلطان الجابر وزیر صنعت امارات بیش از همه توجهات را جلب کرد. او مکرراً بر اهمیت «سبز کردن قهوه‌ای‌ترین صنایع» کشور تاکید و بیان داشت که «ادنوک با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک فردا، انرژی‌های امروز را پاک‌تر می‌کند».
بزرگان صنعت انرژی خلیج‌فارس در گذشته منحصراً از سوخت‌های فسیلی حمایت می‌کردند. اکنون بسیاری از آنان از جمله آقای الجابر خود را به کربن‌زدایی متعهد می‌دانند. عربستان سعودی و کویت اهداف تصاعد صفر خالص گازهای گلخانه‌ای را تا سال 2060 اعلام کرده‌اند. امارات و عمان می‌گویند تا سال 2050 به چنین هدفی خواهند رسید. قطر هدف صفر خالص ندارد اما می‌گوید تا سال 2030 تصاعدها را تا یک‌چهارم کاهش می‌دهد. البته در این سناریو فرض می‌شود که کسب‌وکارها به همین شکل عادی به فعالیت ادامه دهند. تمام کشورهای خلیجی «تعهدنامه جهانی متان» را امضا کرده‌اند. این تعهدنامه آنها را ملزم می‌کند تصاعد این گاز گلخانه‌ای قدرتمند را کاهش دهند. امارات در سال 2023 میزبان اجلاس اقلیمی سالانه سازمان ملل خواهد بود. برخی با تردید می‌گویند اینها همه سبزشویی است و گفتمان‌های آرامش‌بخش و تعیین اهداف پس از سال‌ها انکار علم و مانع‌تراشی بر سر راه تلاش‌های مربوط به مقابله با گرمایش جهانی فقط نوعی ظاهرسازی به‌شمار می‌روند. از این دیدگاه، دولت‌های خلیجی به‌شدت به درآمدهای بنگاه‌های انرژی ملی خود وابسته‌اند و این درآمدها سهم بزرگی در بودجه آنها دارد، بنابراین نمی‌توانند درباره کربن‌زدایی با جدیت وارد عمل شوند. اما بررسی برنامه‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های پیشرو از شرط‌بندی واقعی و در برخی موارد بسیار بزرگ آنها بر فناوری‌های سبز خبر می‌دهد. بررسی این موضوع ارزش زیادی دارد چون بنگاه‌هایی که این تلاش‌ها را انجام می‌دهند اهمیتی فراتر از منطقه خود دارند. شرکت‌های ملی انرژی در دیگر نقاط جهان به شرکت‌های بزرگ خلیج‌فارس به‌ویژه ادنوک امارات و سعودی آرامکو عربستان نگاه می‌کنند و آنها را الگوهایی برای تقلید می‌دانند. وقتی دوتا از بزرگ‌ترین بنگاه‌های انرژی جهان تحولات فناوری و راهبردی را در پیش بگیرند همتایان دولتی آنها در دیگر نقاط همان مسیر را خواهند پیمود. رویکرد قهرمانان نفتی خلیج‌فارس بر دو رکن استوار است. اولین رویکرد کاملاً قهوه‌ای (کثیف) است و افزایش دوبرابری تولید نفت و گاز را دربر می‌گیرد. بنگاه‌های انرژی منطقه که به خاطر افزایش زیاد بهای نفت خام جان تازه‌ای گرفته‌اند سرمایه‌گذاری‌های سنگین برای افزایش تولید انجام می‌دهند. هزینه‌کرد سرمایه‌ای شرکت آرامکو در سال 2022 به 40 تا 50 میلیارد دلار می‌رسد و شرکت وعده می‌دهد در چند سال آینده حجم سرمایه‌گذاری‌ها را باز هم بالا ببرد و ظرفیت کنونی تولید خود یعنی 12 میلیون بشکه در روز را تا سال 2027 به 13 میلیون بشکه در روز برساند. ادنوک 150 میلیارد دلار تا سال 2027 به پروژه‌های سرمایه‌گذاری اختصاص می‌دهد تا ظرفیت تولید خود را از چهار به پنج میلیون بشکه در روز افزایش دهد. شرکت قطر انرژی 80 میلیارد دلار را بین سال‌های 2021 و 2025 برای توسعه تولید گاز مایع طبیعی صرف می‌کند و ظرفیت تولید را تا سال 2027 به میزان یک‌سوم افزایش می‌دهد. برای اکثر شرکت‌ها، دو برابرسازی ظرفیت تولید سوخت‌های فسیلی آن هم در دوران گذار به سمت جهانی با کربن کمتر از نظر مالی احمقانه به نظر می‌رسد. تمام شرکت‌های ملی نفت جهان می‌خواهند که «آخرین شرکت پابرجا» باشند اما طبیعتاً همه نمی‌توانند به چنین جایگاهی برسند. آقای پاتریک هلر از سازمان مردم‌نهاد «موسسه حاکمیتی منابع طبیعی» عقیده دارد شرکت‌های بزرگ خلیج‌فارس با ذخایر گسترده و هزینه‌های پایین محتمل‌ترین گزینه برای رسیدن به آن جایگاه هستند، بنابراین سرمایه‌گذاری‌های بزرگ آنها در ظرفیت تولیدی جدید به ثمر می‌نشیند حتی اگر تقاضای جهانی در سال‌های پیشرو به میزان چشمگیری کاهش یابد. شرط‌بندی مردان نفتی روی نفت امر تازه‌ای نیست. اما شرط‌بندی‌های اخیر غول‌های نفتی خلیج نشان می‌دهد آنها دیگر درباره آینده تقاضا برای نفت بی‌توجه نیستند. مریم الشما از بنگاه پژوهشی S&P Global می‌گوید آنها کاملاً آگاه هستند که بهترین مشتریانشان در جهان توسعه‌یافته قصد دارند تصاعد کربن را به حداقل رسانند. سیاست‌هایی مانند مالیات فرامرزی کربن در اتحادیه اروپا که جزئیات آن در 18 دسامبر به امضای اعضا رسید نشانه‌ای از چنین تحولاتی به‌شمار می‌رود. به گفته خانم الشما «اگر شرکتی بخواهد آخرین تولیدکننده پابرجا باشد به چیزی بیشتر از هزینه‌های پایین نیاز دارد». قهرمانان نفتی خلیج برای اطمینان از تداوم حیات خود می‌خواهند پاک‌ترین تولیدکنندگان سوخت‌های فسیلی باشند. آنها یک مزیت طبیعی دارند. فرآیند استخراج از ذخایر هیدروکربن آنها کمترین شدت تولید کربن را دارد. اماراتی‌ها و سعودی‌ها تلاش می‌کنند با افزایش کارایی عملیاتی و سوزاندن کمتر گاز میزان تولید کربن را باز هم کاهش دهند. ادنوک 6 /3 میلیارد دلار برای کابل‌های برق زیر دریا و دیگر تجهیزات هزینه می‌کند تا گاز طبیعی را که در تاسیسات داخل دریا سوزانده می‌شود با انرژی پاک انتقال‌یافته از خشکی جایگزین کند. این اقدام هم سبز و هم برای کسب‌وکار مفید است. خانم الشما می‌گوید نفت خامی که با تصاعد کمتر استخراج می‌شود در بازار با استقبال بیشتری روبه‌رو خواهد شد. این روند قبلاً در بازار گاز مایع طبیعی اتفاق افتاده بود. رکن دوم راهبرد کشورهای خلیج پیچیدگی بیشتری دارد. در این رکن بخشی از درآمدهای بادآورده سوخت‌های فسیلی در فناوری‌های انرژی پاک فردا پس‌انداز می‌شود. دولت‌های منطقه روی فرآیند جذب و انبارسازی کربن، انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن قمار می‌کنند. یکی از تحلیلگران با تحسین و افتخار می‌گوید: «موجی از پروژه‌های کربن پایین در خاورمیانه به راه افتاده است.» جیم کرین از دانشگاه رایس در تگزاس می‌گوید عربستان سعودی مزیت‌های بزرگ و خاصی در زمینه کربن‌زدایی دارد. او به سرزمین‌های پهناور خالی و آفتاب‌گیری اشاره می‌کند که از نظر زمین‌شناسی کاملاً مناسب ذخیره‌سازی کربنی هستند که در مناطق صنعتی همسایه آنها تولید می‌شود. آرامکو قصد دارد ظرفیت لازم برای جذب، انبارسازی و بهره‌برداری از 11 میلیون تن دی‌اکسید کربن در سال را ایجاد و تا سال 2035، 12 گیگاوات برق بادی و خورشیدی تولید کند. در مجموع، عربستان سعودی بر آن است که 54 گیگاوات ظرفیت برق تجدیدپذیر را تا سال 2032 محقق کند. امارات که نمی‌خواهد از قافله عقب بماند چشم‌انداز 100 گیگاوات ظرفیت برق تجدیدپذیر تا سال 2030 را در داخل و خارج کشور پیشرو می‌بیند. مجموع سرمایه‌گذاری‌های امارات در این زمینه در سال 2021 برای 15 گیگاوات انرژی بود. در صورت اجرای این طرح‌ها، شرکت مصدر (Masdar) که یک بنگاه دولتی انرژی پاک است و بخشی از سهام آن به ادنوک تعلق دارد به دومین تولیدکننده انرژی پاک در جهان تبدیل خواهد شد. این شرکت به‌تازگی یک بنگاه بریتانیایی را خریداری کرد که فناوری‌های ذخیره‌سازی انرژی پاک ارائه می‌دهد. بزرگ‌ترین تحرکات سبز خلیج‌فارس به هیدروژن مربوط می‌شود. اگر برخلاف گاز طبیعی بتوان هیدروژن را با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید کرد آنگاه این ماده یک سوخت پاک خواهد بود. سرمایه‌گذاری‌های لازم برای زیرساختارهای این کار در سرتاسر جهان، از گجرات تا تگزاس در حال توسعه هستند. امارات در سال 2021 اولین تاسیسات هیدروژن سبز را افتتاح کرد. شرکت سعودی برق اکوا (ACWA) فرآیند تامین مالی یک پروژه پنج میلیارددلاری هیدروژن سبز را به پایان رسانده است. عمان که ذخایر نفت کمتر و با هزینه استخراج بالاتری نسبت به همسایگان دارد از 30 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در آنچه بزرگ‌ترین تاسیسات هیدروژنی جهان خواهد بود صحبت می‌کند. این کشور یک سازمان دولتی برای صنعت هیدروژن تاسیس کرد که وظیفه اعطای امتیاز پروژه‌های هیدروژن سبز در مناطق اقتصادی ویژه را بر عهده دارد. سعودی‌ها و اماراتی‌ها نیم‌نگاهی هم به خارج از کشور دارند. شرکت مصدر در یک پروژه 10 میلیارددلاری هیدروژن در مصر سرمایه‌گذاری می‌کند؛ پروژه‌های چهارگیگاواتی هیدروژن سبز و برق تجدیدپذیر را در آذربایجان اجرا می‌کند و در بنگاهی سرمایه‌گذاری کرده است که در شمال انگلستان روی هیدروژن سبز کار می‌کند. شرکت آکوا به پروژه‌های چند میلیارددلاری هیدروژن سبز در مصر، آفریقای جنوبی و تایلند چشم دوخته است. هر دو کشور امارات و عربستان قصد دارند تا سال 2030 کنترل یک‌چهارم یا بیشتر از بازار جهانی صادرات هیدروژن پاک را در دست گیرند. بن کاهیل از اندیشکده «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌الملل» شاهد آن است که در کشور با شدت روی هیدروژن و آمونیاک کار می‌کنند. آنها می‌خواهند با تنظیم قراردادهایی با خریداران آسیایی و اروپایی، جایگاه پیشرو و اول را از آن خود کنند. قطر بیش از یک میلیارد دلار برای تاسیسات تولید آمونیاک سبز از گاز طبیعی هزینه می‌کند. قرار است این تاسیسات در سال 2026 افتتاح شود. طبق برآوردهای شرکت مشاورتی رولند برگر، اگر اقتصاد هیدروژن جا پای خود را باز کند می‌‌تواند تا سال 2050 بین 120 تا 200 میلیارد دلار برای کشورهای خلیجی درآمد بیافریند. آن درآمد بسیار کمتر از درآمدی است که این کشورها هم‌اکنون از فروش نفت و گاز به دست می‌آورند. شرکت آرامکو به‌تنهایی در نیمه اول سال 2022 بیش از 300 میلیارد دلار فروش داشته است. اما آن درآمد اهمیت زیادی دارد. با توجه به این خطر که جشنواره نفتی روزی به پایان می‌رسد دولت‌های خلیج باید تلاش‌های سبز را جدی بگیرند.
