رهایی از خشکی

بیش از 80 کشور مختلف دنیا تولیدکننده گندم هستند و به این دلیل که این محصول وعده غذایی روزانه چندصد میلیون نفر از مردم سراسر جهان است، اهمیت بسیار زیادی در زنجیره تامین مواد غذایی دارد. بعد از برنج و ذرت،‌ گندم سومین غلات پرتولید جهان به حساب می‌آید و پس از برنج دومین غله‌ای است که توسط انسان مصرف می‌شود. به دلیل اهمیت گندم در سیستم غذایی جهان اثر هر عاملی روی تولیدکنندگان بزرگ نظیر خشکسالی، جنگ و رخدادهای دیگر می‌تواند بر کل جهان تاثیرگذار باشد. اما کدام کشورها بیشترین گندم جهان را تولید می‌کنند؟

در حالی که بیش از 80 کشور مختلف دنیا تولیدکننده گندم هستند اما بر اساس آمار سازمان کشاورزی و غذای سازمان ملل (فائو) اکثریت گندم تولیدشده جهان از چند کشور به اندازه انگشتان دو دست وارد بازار می‌شود. چین در دو دهه اخیر بیش از 4 /2 میلیارد تن گندم تولید کرده و از این نظر بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان است به‌طوری که در 20 سال اخیر تقریباً 17 درصد از کل گندم جهان از این کشور آمده است. اگرچه این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان است اما به دلیل جمعیت بالا اغلب این تولید صرف مصرف داخلی می‌شود. بر اساس آمار این کشور بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گندم جهان هم بوده و تقریباً 19 درصد از کل مصرف جهان را به خود اختصاص داده است.

دومین کشور تولیدکننده گندم جهان هند است که تقریباً 13 درصد از کل تولید جهان را به خود اختصاص داده است. همانند چین این کشور هم تقریباً تمام گندم تولیدشده خود را مصرف می‌کند. در رتبه سوم روسیه قرار دارد که بزرگ‌ترین صادرکننده جهان هم محسوب می‌شود. صادرات این کشور در سال 2021 بیش از هفت میلیارد دلار بوده که تقریباً 13 درصد از کل صادرات آن سال را به خود اختصاص داده بود. بر اساس گزارش فائو، آمریکا، فرانسه، کانادا، آلمان، پاکستان، استرالیا و اوکراین به ترتیب رتبه‌های چهارم تا دهم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گندم جهان را در اختیار دارند.

تولید گندم

بر اساس آخرین گزارش فائو تولید جهانی گندم به 8 /789 میلیون تن می‌رسد که 5 /1 میلیون تن نسبت به سال قبل افزایش داشته است. بیشترین افزایش مربوط به آرژانتین خواهد بود که پیش‌بینی می‌شود پس از خشکسالی در سال قبل، میزان تولیداتش بهبود یابد. برآوردها حاکی از آن است که تولید گندم هند شش درصد افزایش یافته و به رکورد 0 /110 میلیون تن رسیده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود تولید اتحادیه اروپا با آب‌وهوای مطلوب در سراسر منطقه به جز اسپانیا افزایش یابد. همچنین انتظار می‌رود که کانادا در حوزه توسعه‌یافته نزدیک به رکورد باشد. بازدهی تولید چین نیز افزایشی برآورد می‌شود. فائو همچنین معتقد است که سطح برداشت گندم زمستانه در ایالات متحده کمی افزایش یابد، و انتظار می‌رود کل تولید گندم تنها یک درصد افزایش یابد و به 2 /45 میلیون تن برسد.

این دستاوردها تا حدی با محصولات کمتر در جاهای دیگر جبران می‌شود. برآورد می‌شود روسیه 11 درصد کاهش تولید داشته باشد و سطح و عملکرد کاهش یابد. پیش‌بینی می‌شود استرالیا پس از سه رکورد متوالی محصولات زراعی، 26 درصد افت تولید را به دلیل عملکرد کمتر تجربه کند. همچنین پیش‌بینی می‌شود تولید گندم اوکراین بیش از 20 درصد نسبت به سال قبل کاهش یابد و به نصف سطحی که در سال 2022-2021 رسیده بود، برسد.

مصرف

بر اساس گزارش اخیر فائو مصرف جهانی گندم به 5 /789 میلیون تن می‌رسد که 9 /2 میلیون نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. انتظار می‌رود که رشد جهانی مصرف با افزایش جمعیت و بیشترین افزایش در چین و پاکستان افزایش یابد. با کاهش قیمت‌ها، انتظار می‌رود مصرف در برخی از کشورهایی که مصرف‌کنندگان اخیراً از محصولات گندم خودداری کرده‌اند مثل اندونزی و نیجریه به نفع سایر غلات غذایی مانند برنج، بازگردد. سال 2024-2023، انتظار می‌رود مصرف خوراک و باقی‌مانده آن ضعیف شود، زیرا ذرت برای خوراک در اکثر بازارها با توجه به تولید بیشتر ذرت در ایالات متحده و برزیل رقابتی‌تر خواهد بود. ویژگی «خوراک و باقی‌مانده» همچنین نشان‌دهنده انتظارات از دست دادن یا استفاده حساب‌نشده (جزء «باقی‌مانده») در مراحل مختلف زنجیره بازاریابی است.

ذخایر

انتظار می‌رود که ذخایر جهانی گندم سال‌به‌سال کاهش یابد که عمدتاً به دلیل کاهش شدید ذخایر چندین صادرکننده بزرگ است. بیشترین کاهش مربوط به روسیه است که به نظر می‌رسد تولید در آن نسبت به رکورد سال گذشته کاهش چشمگیری داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود صادرات روسیه به دلیل کاهش عرضه‌های صادراتی از اوکراین، قوی باقی بماند. همچنین برآوردها حاکی از آن است که ذخایر گندم اتحادیه اروپا 9 درصد نسبت به سال قبل کاهش پیدا کند. برآورد می‌شود که ذخایر آمریکا هفت درصد کاهش پیدا کند و به 1 /15 میلیون تن برسد که پایین‌ترین سطح از سال 2008-2007 است. در همین حال، پیش‌بینی می‌شود که ذخایر چین بسیار بالاتر باشد و بیش از نیمی از سهام جهانی را تشکیل دهد. گفته می‌شود با افزایش تولید و ادامه ممنوعیت صادرات، ذخایر هند افزایش یابد.

واردات

آمارها می‌گوید تجارت جهانی با کاهش واردات در شرق آسیا و اروپا اندکی کاهش می‌یابد. برآورد می‌شود که مصر بزرگ‌ترین واردکننده جهانی در سال‌های 2023و2024 باشد و واردات آن به 0 /12 میلیون تن افزایش یابد زیرا کمبود ارز و تورم این کشور بهبود می‌یابد. انتظار می‌رود با توجه به افزایش مهاجرت از کشورهای مجاور از جمله سودان در سال آینده، استفاده از مواد غذایی افزایش یابد. شرایط خشکسالی نیاز به واردات بیشتر در سراسر آفریقای شمالی از جمله الجزایر، مراکش و تونس خواهد داشت.

مصرف و واردات گندم جنوب شرقی آسیا با افزایش جمعیت و تغییر رژیم غذایی افزایش می‌یابد. اندونزی، بزرگ‌ترین واردکننده در منطقه با 0 /11 میلیون تن، واردات خود را با افزایش مصرف خوراک گندم و مواد غذایی افزایش خواهد داد. واردات فیلیپین نیز برای بازیابی استفاده از مواد غذایی افزایش یافته است.

به نظر می‌رسد که واردات چین به میزان 5 /10 میلیون تن باقی بماند، هرچند نسبت به سال قبل به دلیل تولید داخلی بیشتر کاهش یافته است. استفاده از مواد غذایی همچنان در حال گسترش است، اما با رقابتی شدن قیمت ذرت، مصرف گندم خوراکی کاهش می‌یابد.

برآوردها نشان می‌دهد واردات ترکیه با تولید داخلی بیشتر، با اندکی کاهش به 10 میلیون تن برسد. با وجود این، این کشور هم برای مصرف داخلی و هم برای صادرات مجدد به عنوان آرد گندم و محصولات ماکارونی به بازارهای خارجی یک صادرکننده بزرگ باقی خواهد ماند. اتحادیه اروپا بیشترین کاهش سال‌به‌سال واردات را خواهد داشت -با کاهش 5 /3 میلیون‌تنی به 0 /7 میلیون- که این موضوع ناشی از تحولات اوکراین به عنوان یک تامین‌کننده بزرگ در طول سال 2023-2022 خواهد بود. انتظار می‌رود با عرضه بیشتر گندم و ذرت در داخل، نیاز به واردات این اتحادیه کمتر شود، اگرچه واردات دوروم همچنان قوی خواهد بود.

پیش‌بینی می‌شود واردات نیمکره غربی با عرضه‌های قابل صادرات فراوان از کانادا و آرژانتین دوباره افزایش یابد. برزیل بزرگ‌ترین واردکننده در منطقه است و برای تکمیل محصول کوچک‌تر و صادرات رو به رشد خود به منابع بین‌المللی نیاز دارد. مکزیک حجم بی‌سابقه گندم وارد می‌کند که عمدتاً از ایالات متحده است.

به نظر می‌رسد که واردات برای بنگلادش با توجه به عرضه‌های جهانی فراوان و قیمت‌های پایین‌تر دوباره بهبود یابد. بنگلادش عمدتاً گندم را از هند و دریای سیاه وارد می‌کند و احتمالاً به دلیل ادامه ممنوعیت صادرات هند، بیشتر به دریای سیاه متکی خواهد بود. در همین حال، پیش‌بینی می‌شود که پاکستان با رشد قوی مصرف مواد غذایی، واردات بیشتر و تنها رشد جزئی تولید داشته باشد. واردات گندم برای کشورهای جنوب صحرای آفریقا پیش‌بینی می‌شود. قابل ذکر است که با کاهش کمبود ارز و بهبود شرایط اقتصادی، واردات نیجریه تا 0 /6 میلیون تن برآورد می‌شود.

صادرات

فائو معتقد است، تجارت جهانی با اندکی کاهش نسبت به رکورد سال گذشته به 5 /212 میلیون تن با تغییراتی در میان تامین‌کنندگان اصلی می‌رسد. همچنین روسیه برای چهارمین سال متوالی بزرگ‌ترین صادرکننده خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود اتحادیه اروپا دومین صادرکننده بزرگ باقی بماند. همچنین برآوردها حاکی از آن است که تولید به ویژه در فرانسه و رومانی افزایش یابد. انتظار می‌رود با افزایش صادرات به 0 /38 میلیون تن، ذخایری که با واردات از اوکراین در سال 2023-2022 افزایش یافت، کاهش یابد. انتظار می‌رود اتحادیه اروپا با کاهش صادرات اوکراین، سهم بازار جهانی را به دست آورد.

پیش‌بینی می‌شود که کانادا بر اساس محصول بیشتر و کاهش رقابت در آسیا از استرالیا، صادرات بیشتری داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود صادرات به 5 /27 میلیون تن برسد و استرالیا با کاهش یک‌چهارم تولید، صادرات خود را کاهش دهد. با توجه به کاهش عرضه و تنها اندکی استفاده داخلی کمتر، صادرات استرالیا کاهش یافته است. بر اساس گزارش فائو تولیدات استرالیا با 0 /8 میلیون تن کاهش به 5 /24 میلیون خواهد رسید و استرالیا بیشتر به شرق و جنوب شرق آسیا محصولات خود را صادر خواهد کرد.

گزارش فائو همچنین تاکید دارد که صادرات ایالات متحده به 0 /20 میلیون تن کاهش یابد. با وجود تولید کمی بیشتر، ادامه قیمت‌های غیررقابتی فرصت‌های صادراتی را محدود می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که موجودی ذخایر گندم این کشور کاهش بیشتری پیدا کند و به پایین‌ترین سطح از سال 2007 برسد. همچنین آمارها حاکی از آن است که می‌شود صادرات آرژانتین پس از کاهش خشکسالی محصول سال قبل، به 5 /12 میلیون تن افزایش یابد. انتظار می‌رود آرژانتین سهم بازار برخی از گندم‌های سنتی استرالیا را به دست آورد؛ بازارهایی از جمله اندونزی، تایلند و ویتنام.

برآورد می‌شود صادرات اوکراین 0 /5 میلیون تن کاهش یابد و به 0 /10 میلیون تن برسد، زیرا محصول کمتر و ذخایر اولیه محدودتر است. در طول سال‌های 2022و2023، اوکراین گندم را از طریق کامیون و راه‌آهن به کشورهای همسایه و از طریق دریا تحت ابتکار غلات دریای سیاه حمل کرده است. پیش‌بینی می‌شود که قزاقستان به 5 /9 میلیون تن با عرضه کمتر با کاهش تولید کاهش یابد. با وجود این، انتظار می‌رود که این کشور به عنوان تامین‌کننده کلیدی گندم و آرد گندم برای منطقه آسیای مرکزی باقی بماند.

چشم‌انداز جهانی گندم

آینده بازار جهانی گندم وعده تولید و مصرف بیشتر این ماده غذایی را می‌دهد و این چشم‌انداز در حالی است که برآورد می‌شود تجارت و ذخایر گندم روندی نزولی خواهد داشت. به نظر می‌آید برداشت محصول در آرژانتین، کانادا، چین، اتحادیه اروپا، هند و ترکیه به حدی باشد که کاهش تولید در استرالیا، قزاقستان، روسیه و اوکراین را جبران کند. معاملات جهانی نیز به دلیل کاهش واردات چین افت خواهد کرد. کاهش صادرات استرالیا، هند،‌ اوکراین و ایالات متحده بیشتر از افزایش صادرات آرژانتین، اتحادیه اروپا و کانادا خواهد بود. همچنین برآورد می‌شود مصرف جهانی نیز رشد پیدا کند که ناشی از استفاده بیشتر گندم به عنوان ماده خوراکی و استفاده صنعتی آن خواهد بود.