اثر جنگ روسیه و اوکراین بر بازارها

در پی نگرانی‌ها از حمله قریب‌الوقوع روسیه به اوکراین، تب تند فروش سهام در برخی کشورها ایجاد شده است و وضع بازارهای مالی اصلاً جالب نیست. در پی افزایش احتمال حمله روسیه به اوکراین، 42 میلیارد پوند از ارزش 350 شرکت برتر بورسی در بورس لندن از بین رفت.

دیگر بازارهای سهام در جهان نیز با همین وضعیت روبه‌رو هستند و بازارهای آسیایی نیز با کاهش شدید شاخص روبه‌رو بوده‌اند. علاوه بر این، تنش‌های ژئوپولیتیک باعث افزایش بهای نفت خام شده‌اند و قیمت این کالا را به بالاترین حد در هفت سال گذشته رسانده‌اند. بازارهای مالی در کشورهای اروپایی نیز اصلاً وضعیت مناسبی ندارند و افزایش قیمت نفت و افزایش احتمال حمله روسیه به اوکراین، این بازارها را با عدم اطمینانی جدی مواجه کرده‌اند.

شاخص FTSE، 7 /1درصد یا 129 واحد از ارزش خود را از دست داد که بزرگ‌ترین سقوط این شاخص از پاییز بود. ارزش سهام شرکت IAG که مالک بریتیش ایرویز است نیز به تنهایی بیش از 5 /5 درصد سقوط کرد. سوزانا ایتریتز تحلیلگر ارشد سرمایه‌گذاری و بازار در موسسه هارگریوز لنسدون معتقد است: «درست در زمانی که به نظر می‌رسد طوفان کووید خاتمه یافته باشد، خطر حمله روسیه به اوکراین تهدیدی جدید برای بازارهای مالی ایجاد کرده و سرمایه‌گذاران در سراسر جهان نگران این موضوع هستند. بازارهای انرژی در وضعیتی آستانه‌ای قرار دارند که معلوم نیست در آینده چه اتفاقی برای آن بیفتد. در صورت کاهش عرضه، این خطر وجود دارد که قیمت نفت از این هم بالاتر برود و فشار هزینه برای شرکت‌ها همچنان افزایش پیدا کند.» قیمت نفت خام به تازگی به بالای 96 دلار رسیده و ممکن است باز هم افزایش پیدا کند.

تحلیلگران هشدار دادند که با افزایش تنش‌ها، نفت به زودی از مرز 100 دلار عبور می‌کند، در حالی که قیمت نفت از ابتدای سال 2022 تاکنون بیش از 20 درصد افزایش یافته است. قیمت گاز طبیعی نیز افزایش یافت و در یک روز قراردادهای فروش گاز با افزایشی چهاردرصدی مواجه شدند.

روسیه عرضه‌کننده یک‌سوم از گاز طبیعی اروپا و تولیدکننده 10 درصد از نفت خام جهان است. کریگ ارلام تحلیلگر کارگزاری اوندا نیز معتقد است که افزایش قیمت نفت خام تاثیر زیادی از بحران اوکراین پذیرفته است و اگر این بحران تشدید شود به زودی قیمت 100 دلار بر هر بشکه را نیز خواهیم دید. او معتقد است دلیل این افزایش قیمت، تا حدودی کوتاهی اوپک‌پلاس برای افزایش عرضه و پاسخ گفتن به تقاضای موجود در بازار است.

رشد تقاضای نفت قوی است و اوپک‌پلاس همچنان در رسیدن به اهداف تولیدی خود ناکام است. حتی شکاف تولید و تقاضای نفت در حال افزایش است و به نظر می‌رسد دیگر نمی‌توان به اوپک‌پلاس امید زیادی داشت. شاید اکنون زمان آن است که عربستان سعودی به تنهایی وارد عمل شود و با افزایش تولید نفت، مشکل کمبود نفت در جهان را حل کند. چشم دیگر تحلیلگران بازار، به توافق هسته‌ای میان ایران و ایالات‌متحده است. اگر این توافق اتفاق بیفتد، امید به اینکه با ورود نفت ایران، فشار بر قیمت نفت تا حدودی کاهش پیدا کند، ایجاد می‌شود. اما اگر هیچ کدام از این اتفاقات نیفتد و بحران اوکراین نیز به صورت فعلی پیش برود، احتمال مشاهده نفت بالای 100دلاری بسیار زیاد است.

جهش قیمت نفت، تهدیدی جدی برای مصرف‌کنندگان در کشورهای غربی است. در پی این افزایش، قیمت سوخت در هفته‌های اخیر در ایالات‌متحده و بریتانیا به شدت افزایش پیدا کرده است و به بالاترین حد در مدت اخیر رسیده است. اما مشکل مصرف‌کنندگان بسیار پررنگ است. مصرف‌کنندگانی که در حال حاضر در کشورهای غربی با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و با بالاترین تورم از دهه 70‌میلادی روبه‌رو شده‌اند، ظاهراً باید آماده افزایش قیمت سوخت در آینده نزدیک هم باشند و این موضوع، مشکلات زیادی برای مردم ایجاد خواهد کرد.

سرمایه‌گذاران در وضعیت فعلی به سمت دارایی‌های امن‌تری همچون دلار آمریکا حرکت می‌کنند و این موضوع باعث شده است ارزش لیره استرلینگ، به پایین‌ترین سطح خود در یک ماه اخیر برسد. ارزش سهام در نیویورک هم کاهش پیدا کرد و بعد از آنکه آمریکا اعلام کرد حمله روسیه به اوکراین قریب‌الوقوع است، باز هم کمتر شد.

«کایل رودا» تحلیلگر موسسه IG معتقد است که بازارها در حال آماده شدن برای رویارویی با ریسک جنگ در اروپا هستند و این موضوع به مجموعه موضوعات تاثیرگذار در بازارهای پرنوسان کنونی، می‌افزاید. نگرانی در مورد تاثیر این درگیری بر بازارهای انرژی شکننده، رشد اقتصاد اروپا و سیستم مالی جهانی در صورت اعمال تحریم بر روسیه بیشتر خواهد شد.

سرمایه‌گذاران به شدت درگیر عدم اطمینان هستند و به دنبال پناهگاه‌های امن سنتی مانند دلار آمریکا می‌گردند. احتمال وقوع جنگ جهانی سوم باعث شده است که رفتارهای سرمایه‌گذاران تغییر کند. جنگ در اروپای شرقی، یک ضربه مضاعف به بازارهای مالی وارد خواهد کرد. این جنگ باعث می‌شود اعتماد مصرف‌کنندگان در کشورهای غربی کاهش پیدا کند و اعتماد کسب‌وکارها نیز با مشکل مواجه شود. علاوه بر این، فشارهای تورمی را نیز افزایش می‌دهد. تورم که در حال حاضر نیز موضوعی بسیار مهم در کشورهای غربی است، ممکن است باز هم تشدید شود. براساس برخی از محاسبات خوشبینانه، نرخ تورم در کشورهای غربی در صورت جنگ 0 /2 درصد افزایش پیدا خواهد کرد. ترس از این است که پوتین با استفاده از ابزارهای اقتصادی خود، فشار بر کشورهای اروپای غربی را تشدید کند.

روسیه 40 درصد از محصولات نفتی و زغال‌سنگ و یک‌پنجم گاز طبیعی مصرفی اتحادیه اروپا را تامین می‌کند. این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده کود در جهان است. علاوه بر این، بیشترین سهم صادراتی پالادیوم در جهان نیز در اختیار روسیه است، عنصری که در ساخت کاتالیست‌ها در صنایع خودرو جهان و به‌ویژه اروپا کاربرد زیادی دارد. پس با وجود این که روسیه کشوری بسیار پهناور ولی با اقتصادی بسیار کوچک است (تولید ناخالص داخلی روسیه از ایتالیا کمتر است) اما ممکن است بتواند فشارهای اقتصادی زیادی به اتحادیه اروپا وارد کند. در حال حاضر، تنش میان کی‌یف و مسکو به وسیله رانندگان کامیون در بریتانیا حس شده و قیمت بنزین افزایش بسیار زیادی از خود نشان داده و احتمالاً از این هم بالاتر خواهد رفت.

برخی افراد نیز تاثیر بحران اوکراین را محدودتر از آنچه به نظر می‌رسد می‌دانند. آنها معتقدند بحران اوکراین تاثیری بسیار محدودتر از کاهش همه‌گیری کووید 19، مشکلات سمت عرضه و تصمیمات بانک مرکزی ایالات متحده در مورد نرخ بهره خواهد داشت. حتی اگر حق با این افراد باشد، واضح است که با درگیری نظامی در اوکراین، مشکلات طرف عرضه و فشار تورمی تشدید خواهد شد.

به طور نظری، افزایش هزینه‌های زندگی که به دلیل یک رویداد یکباره و شوک‌آمیز اتفاق می‌افتد، عملاً یک شوک سمت عرضه است و بانک‌های مرکزی معمولاً فقط به این اتفاقات نگاه می‌کنند و هیچ کاری انجام نمی‌دهند چون معتقدند که این شوک‌ها اثر ماندگاری ندارند. سایمون مک آدام تحلیلگر کپیتال اکونومیکس هم معتقد است که حمله روسیه یا تشدید تحریم‌ها علیه این کشور می‌تواند تا دو درصد تورم را در کشورهای غربی افزایش دهد. سوال اصلی اینجاست که مثلاً بانک مرکزی انگلستان که پیش از این پیش‌بینی کرده بود تورم در تابستان به حدود هفت درصد می‌رسد، آماده است که تورم در تابستان به بیش از 10 درصد برسد؟ به نظر که بعید می‌رسد.

معاملات آتی طلا روز دوشنبه افزایش یافت و به بالاترین حد در سه ماه اخیر رسید، زیرا ترس از حمله احتمالی قریب‌الوقوع روسیه به اوکراین باعث افزایش تقاضا برای دارایی‌های امن شد. دیوید راسل، مدیر بازاریابی در وبسایت گولدکیر معتقد است: «نظرات مقامات ایالات متحده در پایان هفته گذشته مبنی بر اینکه حمله روسیه به اوکراین قریب‌الوقوع است، بازارها را دچار بحران‌های شدیدی کرد. بازارهای سهام به شدت فرو ریختند و قیمت نفت همچنان به رشد خود ادامه داد. این اتفاق باعث شد طلا نیز مقاومت صعودی خود را در سطوح 1855 تا 1860 بشکند.» وضعیت بازار تا حدود زیادی نامشخص است، اما هر نوع کاهش تنش در مرزهای روسیه و اوکراین باعث می‌شود وضعیت کنونی نیز تغییر کند. اگر به هر دلیلی تنش‌ها کاهش پیدا کنند، قیمت طلا هم از اوج خود پایین خواهد نشست، اما تشدید بیشتر تنش‌ها با قدرت از قیمت طلا حمایت خواهد کرد.

با این حال، پس از آنکه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، روز دوشنبه در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پیشنهاد کرد که مسکو باید به گفت‌وگو با ناتو و اتحادیه اروپا ادامه دهد، افزایش قیمت طلا متوقف شد.

اما در صورت عدم کاهش تنش‌ها، به نظر می‌رسد که اگر قیمت طلا 1865 دلار را رد کرده و به 1870 دلار برسد، تا 1900 دلار نیز افزایش پیدا خواهد کرد. با این حال، در حال حاضر چرخه اخبار سریع است و طلا نسبت به تغییر لحن حساس است. هر نوع تغییری در رویکرد کنونی به قیمت طلا وجود دارد، هر اتفاقی بیفتد، قیمت طلا با آن ویژگی خود را هماهنگ خواهد کرد.

پس از اینکه جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، هشدار داد که تهاجم روسیه به اوکراین ممکن است «هر لحظه یا هر روزی» رخ دهد، طلا شاهد افزایش قیمت در روز جمعه در معاملات عادی بود، سپس باعث افزایش در سهام‌ حوزه تجارت الکترونیک شد تا به سطحی که آخرین بار در نوامبر مشاهده شده بود، برسد.

جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده و پوتین روز شنبه تلفنی گفت‌وگو کردند، اما این گفت‌وگو هیچ پیشرفت ملموسی نداشت. کاخ سفید گفت بایدن برای پوتین روشن کرده است که حمله آمریکا و متحدانش باعث تحمیل هزینه‌های سریع و شدید بر روسیه خواهد شد. بایدن اعزام نیروهای رزمی آمریکا به اوکراین را رد کرده، اما تهدید کرده است که مسکو را تحریم خواهد کرد.

«ریکاردو اوانجلیستا» تحلیلگر ارشد بازار در «اکتیوتریدرز» در یادداشتی اذعان داشته است: «بازارها به دلیل ترس‌های ژئوپولیتیک با جست‌وجوی دارایی‌های امن، واکنش نشان می‌دهند. به همین دلیل وقتی اختلالات ژئوپولیتیک ایجاد می‌شوند، قیمت فلزات گران‌بها افزایش پیدا می‌کنند.» او البته معتقد است افزایش قیمت طلا تنها به دلیل مشکلات ژئوپولیتیک نیست و به موضوعاتی همچون تورم پیوسته که بالاترین سطح از دهه 70 است نیز وابسته است. علاوه بر این به نظر می‌رسد موضوعاتی همچون انتظار افزایش شدید نرخ بهره باعث شده است قیمت طلا توان زیادی برای افزایش قابل توجه نداشته باشد. با وجود این، در صورت تداوم تنش‌ها، افزایش ارزش آن کاملاً محتمل است. بر همین اساس است که دلار به عنوان یک دارایی امن دیگر، با وضعیتی مشابه و به نوعی الاکلنگی با طلا بازی می‌کند. دلار در حال حاضر از دید بسیاری از تحلیلگران بازار، یک دارایی امن و بسیار مفید است، و این موضوع باعث شده است که قیمت طلا تا حدود زیادی کنترل شود. دلار قوی می‌تواند برای کالاهای قیمتگذاری‌شده در این واحد پولی، ارزش معکوسی داشته باشد و این کالاها را در برابر کالاهای دیگر کشورها گران‌تر کند.

هر نوع کاهش تنش‌ها بازارها را آرام خواهد کرد

به دنبال اخباری مبنی بر اینکه ممکن است تنش‌های میان روسیه و اوکراین به نوعی کاهش یابند، طلا اوج قیمتی هشت‌ماهه خود را رها کرد. قیمت طلا از اوج چندماهه خود در روز سه‌شنبه عقب‌نشینی کرد و ارزش پالادیوم بیش از پنج درصد کاهش یافت زیرا اخبار مربوط به بازگشت برخی از نیروهای روسی در نزدیکی اوکراین به پایگاه‌های خود باعث افزایش تمایل به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های پرخطرتر شد.

هر اونس طلا تا ساعت 13:18 به وقت گرینویچ با 3 /1 درصد کاهش به 46 /1846 دلار رسید. این قیمت پس از رسیدن طلا به اوج 48 /1789‌دلاری بود که بالاترین قیمت این فلز زرد از ماه ژوئن بود. قیمت معاملات آتی طلا در آمریکا نیز با کاهشی نزدیک به یک‌درصدی به 1851 دلار رسید.

کریگ ارلام، تحلیلگر ارشد بازار در موسسه اوندا معتقد است: «آنچه اواخر روز جمعه در جلسه کاخ سفید در ایالات‌متحده دیدیم و این خبر تا دوشنبه غالب بود، همگی ناشی از ترس از تهاجم روسیه بود. بنابراین هر نشانه‌ای که احتمال این تهاجم را کمتر کند باعث کاهش و عقب‌نشینی قیمت طلا از اوج خود خواهد شد.»

سهام و سایر دارایی‌های پرریسک بهبود متوسطی را تجربه کردند و به دنبال نشانه‌هایی از تنش‌زدایی در موضوعات ژئوپولیتیک، صف‌های فروش گسترده‌ای که در بازار شکل گرفته بودند، تا حدود زیادی جمع شدند.

شیائو فو، رئیس استراتژی بازارهای کالا در بانک چین اینترنشنال گفت: «طلا ممکن است پس از حذف ریسک‌های ژئوپولیتیک به سمت پایین حرکت کند، اما همچنان زیربنای افزایش قیمت آن وجود دارد، زیرا فشارهای تورمی می‌توانند آن را به سطح‌های بالای 1800 دلار سوق دهند.»

شمش طلا برای بانک‌های مرکزی و دولت‌ها به عنوان پوششی در برابر تورم و ریسک‌های ژئوپولیتیک در نظر گرفته می‌شود، اما افزایش نرخ بهره هزینه-فرصت نگهداری شمش‌های بدون بازده را افزایش می‌دهد.

هر اونس نقره نیز با افت 7 /2درصدی به 18 /23 دلار رسید، پلاتین با 4 /1 درصد کاهش به 4 /1014 دلار رسید و پالادیوم با 4 /3درصد کاهش به 02 /2280 دلار رسید.

پالادیوم اخیراً شاهد افزایش شدیدی بوده است و بهترین ماه خود را در 14 سال اخیر در ژانویه به ثبت رسانده است و تحلیلگران احتمال اختلال در عرضه از سوی تولیدکننده اصلی یعنی روسیه را در صورت تشدید درگیری در اوکراین اعلام می‌کنند.

فعالان بازار همچنین برنامه‌های افزایش نرخ بهره بانک مرکزی ایالات‌متحده را زیر نظر دارند و مقامات همچنان در مورد چگونگی آغاز افزایش نرخ بهره در نشست ماه مارس خود در حال بحث و تبادل نظر هستند.

نهایتاً به نظر می‌رسد باید منتظر ماند و دید که بانک مرکزی ایالات‌متحده چه تصمیمی برای نرخ بهره اتخاذ خواهد کرد.