کشف قطعی واکسن کرونا تنها عامل مثبت
بررسی آینده بازار کامودیتی در گفت‌وگو با حجت قندی
در چند هفته اخیر خبرهای خوشی از کشف واکسن موثر کرونا به گوش رسیده است، از شرکت تولیدی فایزر گرفته تا مدرنا و آکسفورد همگی از تاثیر بالای 90درصدی واکسن‌های تولیدی خود علیه کووید 19 سخن به میان آورده‌اند. هر بار که یکی از شرکت‌ها خبر تولید واکسن موثر را می‌دهد، بازارهای کالایی دچار شوک مثبت شده و طلا افت می‌کند، موضوعی که در واقع ناشی از کاهش نااطمینانی در بازارهاست. تا اینجای کار چیز تازه‌ای نیست، نکته عجیب این است که این روند صعودی تداومی ندارد و یکی، دو روز بعد که آمار مبتلایان و تلفات کرونا مجدداً افزایشی می‌شود، مجدداً بازارها فاز نزولی به خود می‌گیرند. به نظر می‌رسد آنچنان که باید، بازارهای کالایی امیدی به پایان سریع کرونا ندارند و این فرسایشی شدن پاندمی نه‌تنها بازارها بلکه دولت‌ها را نیز خسته کرد. در همین رابطه در گفت‌وگویی با حجت قندی به دنبال پاسخی برای این پرسش بودیم که بازارهای جهانی به چه بهانه‌ای برای رشد پایدار نیاز دارند. این اقتصاددان معتقد است که چهار عامل اصلی می‌تواند بازارهای جهانی کامودیتی را تحت تاثیر خود قرار دهد. کرونا و واکسنش، ریاست‌جمهوری بایدن، تصمیمات اوپک و همچنین آینده روابط ایران و آمریکا در دوران بایدن.
♦♦♦
در حالی که با انتشار خبر کشف واکسن کرونا، بازارهای سهام و قیمت نفت و کامودیتی‌ها همگی با شوکی مثبت همراه شدند، اما تنها یک هفته بعد، مجدداً روند نزولی در بازارها حاکم شده است. و با اضافه شدن مرگ‌و‌میر ناشی از کرونا دوباره محدودیت‌های جدیدی در جهان در حال شکل‌گیری است. و این موضوع با کشف هر واکسن جدیدی مجدداً تکرار می‌شود. به نظر شما دلایل این افت‌و‌خیزها چیست و چرا خوش‌بینی بازارها به واکسن کرونا تا این حد کمرنگ شده است؟ آیا بازارها برای بازگشت به مدار صعود به بهانه خاصی نیاز دارند؟
در پاسخ به سوالاتی که پرسیدید باید خدمتتان عرض کنم که به طور کلی بازارهای مالی و کالایی تنها با اتفاقاتی که همین الان در حال رخ‌دادن هستند یا در گذشته افتاده‌اند تغییر نمی‌کنند بلکه انتظار اتفاقات در آینده هم قیمت‌ها را در بازارها دچار تغییر می‌کند. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که در آینده چه رویدادهایی احتمالاً در حال اتفاق افتادن است که بر روی بازارهای نفت و کلاً کامودیتی مارکت و بازارهای سهام در سراسر دنیا تاثیر خواهد گذاشت.
به نظر می‌رسد که حداقل چهار عامل کلیدی بر روی بازارها مخصوصاً بازار انرژی و بازارهای کالایی تاثیر عمده خواهند داشت: تداوم وضعیت پاندمی کووید 19 و کشف واکسنی که تهدید کووید را خنثی کرده یا آن را به طور کامل از بین ببرد، انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده آمریکا و سیاست او برای ورود مجدد آمریکا به توافق پاریس در خصوص کنترل گازهای گلخانه‌ای و در کنار آن تغییر در تکنولوژی حمل‌و‌نقل و تولید انرژی، قدرت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در کنترل تولید و تداوم اعمال سقف تولید برای برخی تولیدکنندگان به منظور نزدیک شدن به توازن عرضه و تقاضا، و کیفیت رابطه ایران و آمریکا در دوران بایدن و سرنوشت برجام و تحریم‌ها.
با توجه به توضیحاتی که ارائه دادید، اجازه دهید در خصوص هر کدام از این عواملی که ذکر کردید، کمی بیشتر بحث کنیم. چرا کرونا و واکسن آن تا این حد بر بازارهای جهانی تاثیرگذار است؟
موضوعی که در خصوص پاندمی کووید 19 می‌توان اعلام داشت این است که وضعیت بیماری کووید در جهان متاثر از دو نکته بسیار مهم است: نکته اول، مدیریت بحران توسط کشورهای مختلف جهان است. نکته‌ای که می‌توان در اینجا به آن اشاره داشت این است که در اروپا، آمریکا، ایران و بسیاری از دیگر کشورهای دنیا در مجموع مدیریت بحران کرونا، مدیریت خوبی نبوده و نتیجه موثری در کنترل بیماری کووید 19 نداشته است.
نکته دوم تولید و توزیع واکسن و مولتی‌ویتامین‌های تراپیوتیک است. واکسنی که به دلیل شکست مدیریت در کنترل بیماری کووید، احتمالاً تنها امید برای رهایی از این بیماری همه‌گیر است. همان‌طور که در خبرها هم شنیده‌ایم تا این لحظه سه واکسن موثر وجود دارد که واکسن‌های تولیدی شرکت‌های مدرنا، فایزر و آکسفورد هستند. البته ممکن است شرکت‌های بیشتری نیز در آینده نزدیک دست به تولید واکسن موثر بزنند.
به نظر می‌رسد طبق آخرین خبرها احتمالاً تا آخر سال میلادی حدود ۴۰ میلیون واکسن در آمریکا در دسترس خواهد بود. احتمالاً در اروپا هم میلیون‌ها دوز واکسن در اختیار مردم قرار خواهد گرفت.
حدس من این است که به علت واکسیناسیون افراد آسیب‌پذیرتر در مرحله اول، تا قبل از اول بهار سال آینده تلفات این بیماری تا حدود بسیار زیادی در کشورهای اروپایی و آمریکایی کاهش خواهد یافت. با کاهش تلفات به احتمال بسیار زیاد محدودیت‌های ناشی از این بیماری بسیار کمتر خواهد شد و در نتیجه بسیاری از فعالیت‌های انرژی‌بر نظیر مسافرت نه همانند گذشته ولی از سرگرفته شود. البته احتمالاً یکی، دو سالی طول می‌کشد تا این سفرها موجب افزایش شدید تقاضا شود و تولید و مصرف نفت به سطح قبل از بیماری کووید 19 برسد.
دلیل ساده این اتفاق این است که بسیاری از کشورها حتی اگر واکسیناسیون کامل را نیز میان مردم خود انجام دهند هنوز بعضی از محدودیت‌های سفر را میان کشورشان و کشورهایی که واکسیناسیون هنوز در آنها به صورت کامل انجام نشده است، حفظ خواهند کرد. بنابراین انتظار این است که در میان‌مدت سطح قیمت هر بشکه نفت تقریباً در همین حد و حدودی که الان مشاهده می‌شود بماند و شاهد رشد چشمگیر در قیمت نفت نباشیم.
دومین عامل تاثیرگذاری که به آن اشاره کردید انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهور آمریکاست. پیروزی بایدن و رفتن ترامپ چه تاثیری بر روند بازارهای کالایی می‌تواند بگذارد؟
انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا از این نظر قابل اهمیت است که پیروزی او بر سیاست‌های محیط زیستی ایالات متحده روی بازارهای انرژی و کالا تاثیر خواهد گذاشت. سیاست بایدن آن است که جلوی توسعه و اکتشاف بیشتر نفت در میدان‌هایی را که در داخل زمین‌های متعلق به دولت آمریکا هستند بگیرد و از این راه به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای کمک خواهد کرد.
توجه به این نکته مهم است که دولت ایالات متحده مالکیت تقریباً ۲۸ درصد زمین‌های آمریکا را در اختیار دارد. البته در بعضی از ایالت‌ها مانند ایالت آلاسکا این مالکیت بیشتر از ۵۰ درصد است اما در ایالتی مانند تگزاس مالکیت دولت بر زمین به کمتر از دو درصد می‌رسد. این موضوع از این نظر حائز اهمیت است که بیشتر نفتی که در تگزاس تولید می‌شود در حقیقت نفتی است که از زیر‌زمینی بیرون می‌آید که مالک
آن خصوصی است. بنابراین سیاست بایدن بر استخراج چنین نفتی تاثیر نخواهد داشت.
شما از تحول در تولیدات نفت در آمریکا سخن گفتید، آیا آمدن بایدن بر میزان مصرف انرژی نیز تاثیرگذار خواهد بود تا کمی از فشار عرضه کاسته شود و تعادل بیشتری بر بازار حاکم شود؟
مساله فقط تولید نفت نیست و مساله مصرف انرژی هم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. انتظار من آن است که دولت بایدن در زمینه مصرف انرژی سیاست تهاجمی و سختگیرانه‌تری داشته باشد. دولت بایدن به شرکت‌های اتومبیل‌سازی فشار بیشتری خواهد آورد تا اتومبیل‌های کم‌مصرف‌تری را تولید و روانه بازار کنند. جو بایدن قول داده است که تعداد ایستگاه‌های شارژ اتومبیل برقی را به‌شدت افزایش دهد.
با انتخاب بایدن احتمالاً همکاری آمریکا و کشورهای اروپایی و چین برای بازگشت به توافق اقلیمی پاریس و کنترل گازهای گلخانه‌ای به‌شدت افزایش خواهد یافت. این سیاست بر روی مصرف انرژی در جهان تاثیر چشمگیری خواهد گذاشت.
اگر به بازارهای سهام جهان در چند روز گذشته نگاه کرده باشید احتمالاً متوجه خواهید شد که ارزش سهام شرکت‌های تولید اتومبیل‌های برقی و شرکت‌های تولید ایستگاه‌های شارژ اتومبیل‌های برقی پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات ایالات متحده آمریکا به‌شدت افزایش یافته‌اند.
به عنوان مثال ارزش بازار شرکت تسلا در روزهای اخیر به بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار رسیده است که بیش از دو برابر ارزش بازار شرکت تویوتاست. البته توجه به این نکته لازم است که شرکت تویوتا بیش از ۱۰ میلیون اتومبیل در سال تولید می‌کند در حالی که شرکت تسلا احتمالاً در سال جاری کمی کمتر از ۵۰۰ هزار اتومبیل تولید خواهد کرد. همین اختلاف فاحش نشان می‌دهد که بازارها آینده را متعلق به اتومبیل‌های برقی می‌دانند و بیشتر روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند.
اجازه دهید با ذکر مثالی بیشتر این مساله را توضیح دهم. بازار اتومبیل آمریکا را در نظر بگیرید: بیش از ۴۵ درصد کل نفت خام مصرفی در این کشور توسط اتومبیل‌ها مصرف می‌شود. گرچه سال‌ها طول خواهد کشید تا همه اتومبیل‌ها برقی شوند اما تقریباً شکی در این وجود ندارد که مسیر آینده مسیر برقی شدن اتومبیل‌هاست. انتخاب بایدن این مسیر را بسیار هموارتر خواهد کرد.
در حالی که تمامی اقتصادهای بزرگ دنیا با رکود ناشی از کرونا دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، اما به نظر می‌رسد چین مجدداً در مدار رشد اقتصادی قرار گرفته است. این در حالی است که در دوران دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، روابط این کشور با چین به بدترین سطح تاریخی خود رسیده بود. آیا انتخاب بایدن روی روابط آمریکا و چین تفاوتی ایجاد خواهد کرد؟
با انتخاب بایدن احتمالاً دولت چین به مذاکره با آمریکا متمایل‌تر خواهد شد و به همین دلیل چین با احتمال بیشتری کالاهای کشاورزی را از آمریکا خریداری خواهد کرد.
در میان عوامل تاثیرگذار به اوپک نیز اشاره کردید. سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام و سیاست‌های آن چگونه بر تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای جهانی نفت و به صورت کلان‌تر بازار انرژی جهانی تاثیر خواهد گذاشت؟
عامل دیگری که باعث تاثیر بر بازار انرژی خواهد شد اوپک خواهد بود. البته در کنار اوپک، روسیه نیز بسیار تاثیرگذار است. اگرچه سال‌هاست که با ظهور نفت شیل، تاثیر و نفوذ بی‌بدیل اوپک در بازارهای انرژی بسیار کمتر از گذشته شده است، اما اگر اوپک به همکاری برای کاهش تولید و عرضه نفت ادامه ندهد، بازارهای نفت با مازاد عرضه بیشتری مواجه خواهند بود و این موضوع شوک منفی بر بازار ایجاد خواهد کرد، شوکی که قیمت‌ها را برای سال‌های زیادی تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. البته تاریخچه فعالیت‌های این سازمان نشان می‌دهد که سیاست‌ها و تصمیمات اوپک بیشتر در کوتاه‌مدت بر قیمت نفت تاثیر می‌گذارند تا در درازمدت.
نقش ایران در معادلات قدرت در بازارهای جهانی چیست؟ آیا ایران واقعاً در بازار انرژی جایگاهی دارد؟ با توجه به اینکه در حال حاضر شرایط تحریمی بر اقتصاد کشور حاکم است و روابط میان ایران و آمریکا همچنان پرتنش است، آیا حضور بایدن می‌تواند شرایط را تغییر دهد و بازارهای جهانی انرژی را تحت تاثیر قرار دهد؟
همان‌طور که در ابتدای بحث اشاره کردم، عامل دیگری که بازارهای انرژی را به‌شدت می‌تواند تحت تاثیر قرار بدهد، نحوه مذاکره ایران و آمریکا و رفتار این دو کشور در قبال یکدیگر در زمان دولت جو بایدن است. اجازه دهید برای تشریح بیشتر مساله یک فرضیه را بررسی کنیم. فرض کنیم که مثلاً یک سال بعد از حضور بایدن به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده، ایران و آمریکا دوباره به نقطه‌ای مانند برجام که در گذشته وجود داشته است برسند و مذاکراتی را انجام دهند.
در آن زمان ایران خواهد توانست مجدداً دو میلیون بشکه نفت خام صادر کند، البته تفاوتی که شرایط آتی با گذشته دارد این است احتمالاً در سال‌های آینده، با توجه به کاهش تقاضای نفت خام و تغییر الگوی مصرف انرژی، بازارهای نفت جهان اصولاً به منبع تولید جدیدی از نفت نیاز ندارند و در واقع با مازاد عرضه شدید مواجه هستند.
پس همین بازگشت ایران به بازار نفت ممکن است اوضاع بازار جهانی را از شرایط فعلی بدتر کرده و باعث ایجاد یک شوک منفی دیگر در قیمت‌های جهانی نفت و انرژی شود.
به عنوان پرسش پایانی، با توجه به مسائلی که اشاره کردید، روند آینده عرضه و تقاضا را در بازارهای جهانی در کوتاه‌مدت چگونه برآورد می‌کنید؟
اگر بخواهم به طور خلاصه در این مورد توضیح دهم باید مجدداً به این موضوع اشاره کنم که چهار عامل مهم بر بازار انرژی در سال‌های آینده تاثیر عمده خواهند داشت: کووید و واکسنی که کووید را از بین خواهد برد، انتخاب بایدن و سیاست او برای کنترل گازهای گلخانه‌ای و در کنار آن تغییر در تکنولوژی حمل‌و‌نقل و تولید انرژی، قدرت اوپک در کنترل تولید، و کیفیت رابطه ایران و آمریکا و سرنوشت تحریم‌ها. به اعتقاد من از میان این عوامل تنها عامل واکسن و کنترل کووید است که باعث افزایش تقاضا برای انرژی، نفت و دیگر کالاهای اساسی خواهد شد.
اوپک عاملی خنثی در درازمدت است. و دو عامل دیگر (رفع احتمالی تحریم و سیاست‌های بایدن) باعث کاهش قیمت‌های انرژی در آینده خواهند شد. به نظر می‌رسد که کشورهای تولید‌کننده نفت نباید امید زیادی به احیای قیمت‌های بسیار بالای نفت مانند آنچه در سال‌های ۲۰۰8 تا ۲۰۱۴ دیدیم، داشته باشند.
