بازچرخانی اقتصاد
خرید و فروش آنلاین وسایل دست دوم چگونه به محیط زیست کمک می‌کند؟
زمین وضعیت شکننده‌ای از منظر محیط زیست و منابع طبیعی دارد. تغییرات اقلیمی با شتابی حتی بیش از تصور دانشمندان، مناطق مختلف زمین را دگرگون و حیات اکوسیستمی را تهدید می‌کند. همه اینها در چند دهه اخیر رخ داده است. دلیل آن آنقدرها هم پیچیده نیست. هر چیزی که ما می‌خریم و مصرف می‌کنیم و لاشه آن را دور می‌اندازیم، بر روی کره زمین و اکوسیستم‌های طبیعی آن از جمله رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، جنگل‌ها و... اثر نامطلوب خود را برجای می‌گذارد. منابع حیاتی زمین از آب و خاک گرفته تا مواد معدنی و حتی هوا، مصرف می‌شود تا در نهایت به تولید محصولات بیشتر و مصرف بیش از پیش آنها منجر شود. طبیعت ایران مثل بسیاری از مناطق کره زمین از این بحران رنج می‌برد. دانشمندان اکنون در تکاپو هستند تا با کاهش ردپای کربن از طریق دخالت در طبیعت، بیش از این دمای کره زمین را دستخوش دگرگونی قرار ندهند و روندهای دمایی موثر بر تغییر اقلیم را مدیریت کنند. یکی از ده‌ها راه نجات‌بخش که اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا با اقبال انبوه مردم مواجه شده، استفاده از محصولات دست دوم است. اینکه مردم به جای خرید محصولات تازه‌تولیدشده، به سراغ کالاها و محصولات دست دوم می‌روند. وسایل متنوع و متعددی که برای تولید آنها آب و انرژی بسیاری مصرف شده است. بیراه نیست اگر ادعا کنیم، تولیدات پوشاک، لوازم الکترونیک، مبلمان و بسیاری از خرت‌وپرت‌هایی که ممکن است با مصرف یکباره به سادگی دور انداخته می‌شدند، در شکل‌گیری وضعیت بغرنج محیط زیست اکنون جهان نقش داشته‌اند. اگرچه مصرف دوباره و چندباره کالاها در جهان قدمتی به اندازه عمر بشر دارد، اما آن چیزی که بازچرخانی کالاها را در دنیای امروز حائز اهمیت می‌کند، اثر تولیدات جدید بر منابع حیاتی و طبیعی زمین و در نتیجه دگرگونی آب‌وهوایی و اقلیمی کره ربع مسکون است. ما فقط یک زمین داریم. بنابراین باید برای نجات آن اقدام کنیم. اکنون پلت‌فرم‌های اجتماعی با توسعه و پیشرفتی که دارند و به سهولت میلیون‌ها انسان را با یک کلیک ساده به هم وصل می‌کنند، نقش تعیین‌کننده‌ای در بازآفرینی سنت مصرف دوباره مواد و تولیدات از جمله پوشاک و دیگر وسایل دست دوم ایفا می‌کنند. اگرچه در ظاهر کشورهای غربی را در تبلیغات سیاسی و اقتصادی به عنوان کشورهای مصرف‌گرا می‌شناسیم اما داده‌های پلت‌فرم‌های اجتماعی خرید و فروش آنلاین نشان می‌دهد آنها بیش از دیگر مردمان جهان در بازچرخانی مواد مصرف‌شده نقش دارند و محصولات دست دوم را خرید و فروش می‌کنند.
ایجاد بسترهای آنلاین سبب شده روزبه‌روز افراد بیشتری برای خرید کالاهای دست دوم به اینترنت روی بیاورند. تحلیل‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد که برخی آن را صرفه‌جویی در هزینه، یا روشی برای بهبود کیفیت زندگی قشرهای کم‌درآمد و... ارزیابی می‌کنند اما آنچه بیش از همه اینها مهم است، سازگاری این روش با محیط زیست است. چرا که منابع از جمله آب در کشورهایی مانند ایران، محدود هستند. به‌طور کلی منابع آب در تمام دنیا منابعی محدود است. استفاده مجدد و بازچرخانی کالا از مهم‌ترین روش‌ها برای کنترل هدررفت منابع حیاتی است. تعمیر، بازیافت و استفاده مجدد باعث صرفه‌جویی در استفاده بیشتر از منابع طبیعی باارزش می‌شود. خرید لباس، کفش، مبلمان دست دوم و... می‌تواند نه‌تنها یک عمل محیط زیستی و اقتصادی تلقی شود، بلکه بیانگر شخصیت انسان نیز باشد. شخصیتی که در پی مشاهده تبعات تخریب طبیعت و خراشیده شدن مناظر طبیعی و اثر آن بر سبک زندگی و زیست انسانی، در حال دگرگونی است. مردم اکنون خود پیشگام تغییر برای بهبود کیفیت زندگی بر روی کره زمین هستند. اکنون جنبش‌های مطالبه‌گر محیط زیستی در سراسر دنیا در حال گسترش است. این جنبش‌ها در ایران نیز به شکل قدرتمندی در حال تقویت جایگاه خود در حال گذارند، تا با تحمیل خواسته‌های خود به سیاست‌گذاران به بهبود روند حکمرانی بهتر محیط زیست کمک کنند.
بررسی پژوهش‌های علمی و گزارش‌های رسانه‌ای در سطح بین‌الملل نشان می‌دهد؛ برای نمونه در استرالیا بیش از هر زمان دیگری برای خرید و فروش اقلام دست دوم در طول همه‌گیری به اینترنت مراجعه شده است. این روند بعد از همه‌گیری کرونا روند بهتری هم پیدا کرده است. بر اساس گزارش Gumtree در سال 2020، ارزش صنعت دست دوم استرالیا 46 میلیارد دلار بود که سه میلیارد دلار بیشتر از سال قبل از آن ارزیابی شده است. همچنین در سال 2017، آلمانی‌ها بزرگ‌ترین گروه خرید کالای دست دوم از پلت‌فرم خرید و فروش آنلاین Ebay بوده‌اند. آمریکا، بریتانیا و بسیاری دیگر از کشورها نیز در این زمینه بسیار فعال هستند و شبکه‌های اجتماعی و پلت‌فرم‌های آنلاین خرید و فروش اجناس دست دوم در این کشورها روزانه میلیون‌ها کاربر را به هم وصل می‌کنند تا در این زمینه فعالیت کنند. اتفاقی که ناظران محیط زیستی را به شدت شادمان کرده تغییر الگوهای سبک زندگی و فکری در میان مردمان جهان است. چرا که مردم با بهره‌گیری از پلت‌فرم‌های اینترنتی خرید و فروش کالاهای دست دوم تلاش دارند علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی، رد پای کربن خود و سهم خود در تخریب طبیعت جهان را کاهش دهند. سیاستی که دولت‌ها آن را تشویق می‌کنند. آنها بر این باور هستند که خرید کالای دست دوم بخشی از راه‌حل کمک به نجات کره زمین است. خرید دست دوم تاثیر کمتری بر طبیعت دارد زیرا ما از چیزهایی که قبلاً تولید شده‌اند با تکنولوژی خرید و فروش آنلاین استفاده مجدد می‌کنیم و طول عمر آنها را افزایش می‌دهیم. نکته جالب این است که اکنون می‌توانیم تقریباً هر چیزی را که بخواهیم به صورت دست دوم و با قیمت مناسب خریداری کنیم؛ دستگاه‌های الکترونیکی، لباس، کتاب، مبلمان، لوازم آشپزخانه، اسباب‌بازی‌ها و بازی‌ها، ماشین‌ها و... تقریباً هر چیزی که ممکن است بخواهید یا نیاز داشته باشید. یک رسانه اینترنتی مرتبط با خرید و فروش لوازم دست دوم در ایران در گزارشی که از منابع متعدد جمع کرده، نوشته است: «موسسه آی وی‌وال در سوئد تحقیق جالبی در مورد میزان کاهش گازهای گلخانه‌ای در اثر استفاده از وسایل دست دوم انجام داده است. مثلاً در مبلمان چوب، فولاد، پلی‌پروپیلن، پلی‌یورتن، پلی‌استر، کتان، چرم و پشم استفاده می‌شود. بر اساس همین مواد اولیه، این موسسه برآورد کرده است که در سال 2017 تعداد 4 /3 میلیون دست مبل در سایت‌های دست دوم سوئد فروش رفته است که باعث کاهش 800 هزار تن گاز گلخانه‌ای شده است.» همچنین بر اساس این مطالعه، افرادی که محصولات دست دوم خریداری کرده‌اند به کاهش 3 /16 میلیون تنی گازهای گلخانه‌ای (GHG) در پنج بازار در اروپا کمک کردند. خرید لباس‌های دست دوم از انتشار 5 /12 میلیارد کیلوگرم کربن در اکسید جلوگیری می‌کند. این مقدار برابر کربن دی‌اکسیدی است که در ۱۷ هزار بار پرواز به سراسر جهان تولید می‌شود. از سوی دیگر موسسه آکسفام در گزارشی تاکید کرده؛ کمد لباس بزرگسالان به‌طور متوسط از ۱۰۶ قلم جنس تشکیل شده است. تحقیقات آکسفام نشان می‌دهد که اگر نیمی از این اقلام دست دوم خریداری می‌شد، از انتشار میلیاردها کیلوگرم گازهای گلخانه‌ای مضر ناشی از تولید لباس‌های جدید جلوگیری می‌شد. در حال حاضر تنها ۱۰ درصد از محتویات کمد لباس افراد دست‌دوم است. خرید لباس‌های دست دوم عمر لباس‌ها را افزایش می‌دهد و نیاز به تولید لباس‌های جدید را که منجر به انتشار گازهای گلخانه‌ای مخرب اقلیم می‌شوند کاهش می‌دهد.
اگر بخواهیم برای فرهنگ‌سازی در ایران، تجربه دنیا در ترغیب مردم به پیوستن به بازار خرید و فروش محصولات به‌خصوص در پلت‌فرم‌های آنلاین را مرور کنیم، به نتایج جالبی می‌رسیم. واضح‌ترین مزیت زیست‌محیطی خرید دست دوم دادن شانس جدید به کالاهایی است که قرار بود سر از زباله‌دانی دربیاورند. این یعنی از حجم و انبوه زباله می‌توان کاست. صدها سال طول می‌کشد تا یک وسیله پلاستیکی به‌طور کامل تخریب شود. تصور کنید که هر پلاستیکی که تا به حال ساخته شده است، هنوز در این سیاره وجود دارد. به همین دلیل است که باید تا حد امکان از وسایل استفاده مجدد کنیم و به جای نو، دست دوم بخریم. همچنین محصولات جدید همیشه در بسته‌بندی‌های نو که خود زباله جدید است، آماده فروش می‌شوند. صنعت بسته‌بندی از مقادیر زیادی پلاستیک و کاغذ استفاده می‌کند. در فروشگاه‌های لوازم دست دوم یا بازارهای دست دوم آنلاین، به احتمال زیاد کالا بسته‌بندی نداشته باشد. بنابراین از ضایعات بیشتر منابع جلوگیری می‌شود.
در ایران البته سال‌هاست چنین بستری برای خرید و فروش آنلاین لوازم دست دوم فراهم شده است. اگرچه پیش از گسترش شبکه‌های اجتماعی نیز مانند دیگر مناطق دنیا این بستر فراهم بود و تحت برندها و عناوینی مثل تاناکورا شناخته می‌شد. این بازار همیشه مشتریان خود را داشته اما اکنون به دلیل تعدد شبکه‌ها و پلت‌فرم‌های فروش و خرید آنلاین که توده‌های انبوه مردم را به شکل آسانی به هم مرتبط می‌کند، این ظرفیت در ایران نیز افزایش یافته و بازار آن بسیار جالب توجه است. بازاری که کاربران خود را دارد و روزبه‌روز بر جمعیت آنها افزوده می‌شود.
فناوری و البته بستر آنلاین پلت‌فرم‌ها این امکان را فراهم آورده تا اقلام دست دوم به سرعت و بدون اتلاف وقت، بسیار آسان و راحت در معرض تماشای مخاطب آنلاین قرار گیرد. در ایران سایت دیوار با بیش از ۵۰ میلیون کاربر و آمار ثبت روزانه ۵۰۰ هزار آگهی، بزرگ‌ترین پلت‌فرم کاربرمحور خرید و فروش کالا محسوب می‌شود. از میان همه آگهی‌های منتشرشده در دسته‌های کالایی این پلت‌فرم، ۶۲ درصد آگهی‌ها مربوط به کالاهای دست دوم است. سهم آگهی‌های دست دوم در دسته‌های اصلی کالایی در دیوار در سال 1402 شامل کالای دیجیتال 74درصد، خانه و آشپزخانه 68 درصد، سرگرمی و فراغت 66 درصد، تجهیزات صنعتی 57 درصد و وسایل شخصی 48 درصد می‌شود.
حجم درخواست برای فروش لباس دست دوم در ایران با توجه به درصد قابل ملاحظه مجموع آگهی‌های روزانه دیوار می‌تواند قابل توجه باشد و همین میزان اثر محیط زیستی فوق‌العاده‌ای بر منابع از جمله منابع آب و انرژی داشته باشد. ایران اکنون در مصرف انرژی جزو پرمصرف‌ترین کشورهاست و از نظر منابع آبی در آستانه ورشکستگی آبی است. منابع آب زیرزمینی تا 90 درصد مصرف شده و با کاهش بارش ناشی از تغییر اقلیم نیز مواجه است. بنابراین ایران کشوری است که در چنگال خشکسالی روزگار سپری می‌کند. بنابراین ضرورت دارد روش‌هایی در بازارها و حتی سبک زندگی مردم در پیش گرفته شود که به کاهش مصرف منابع بااهمیتی مثل آب و دیگر منابع طبیعی و البته کاهش مصرف انرژی منجر شود.
بر اساس یافته‌های این گزارش، در ۱۰ماهه اول سال ۱۴۰۲ بیش از دو میلیون و ۳۰۰ هزار آگهی فروش لباس دست دوم در دیوار منتشر شد. براساس آمارهای جهانی به صورت میانگین برای تولید هر تکه لباس ۲۷۰۰ تا ۳۵۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود. با فرض دست‌به‌دست شدن این لباس‌ها می‌توان گفت دیوار باعث شد جلوی مصرف حدود هفت‌میلیارد لیتر آب برای تولید لباس نو گرفته شود. با ضرب و تقسیم و برآورد آمارهای دیگر این عدد یعنی معادل آب نوشیدنی مورد نیاز یک روز برای بیشتر از دو میلیارد نفر در جهان! همچنین با در نظر گرفتن مقدار انرژی که برای تولید پوشاک مصرف می‌شود با جابه‌جایی لباس‌های دست دوم بین مردم با استفاده از دیوار، جلوی تولید و ورود حدود ۸۶ میلیون کیلوگرم دی‌اکسید کربن به جو زمین گرفته می‌شود. یا در موردی دیگر می‌توان به آمار گوشی‌های دست دوم آگهی‌شده در دیوار اشاره کرد. طبق آمارهای جهانی، در فرآیند تولید هر گوشی جدید حدود ۸۰ کیلوگرم دی‌اکسید کربن تولید می‌شود. براساس آمار ۱۰ ماه اول امسال، ردوبدل شدن گوشی‌های دست دوم در دیوار باعث شد تا جلوی ورود ۱۷۴ میلیون کیلوگرم دی‌اکسید کربن به جو زمین گرفته شود.
همه این اعداد و ارقام وقتی برای یک هدف جهانی و سودرسان به همه مردم کره زمین ضرب و تقسیم می‌شود این امید را به وجود می‌آورد که با سیاست‌گذاری خردورزانه و با اعتماد به پلت‌فرم‌های خرید و فروش آنلاین می‌توان از مصرف منابع حیاتی و طبیعی و هدررفت بخش مهمی از آب و انرژی، یک بازی برد-برد را پایه‌ریزی کرد. در ایران نیز نیازمند چنین تصمیم‌گیری عاقلانه در عرصه سیاست‌گذاری محیط زیست و اقتصاد هستیم.
