پوست‌اندازی بازار
آیا قدرت بازار در ایران تحلیل رفته است؟
بهاره چراغی: در ایران بازارها از «سنگ بنای» هر شهر بودن و «نبض تپنده شهر»، به قرار گرفتن در سازوکارهای مدرن اقتصادی ملی و جهانی تحول یافته‌اند. بر مبنای مطالعات شرق‌شناسی ادوارد سعید، می‌توان چنین استدلال کرد که بازار از چشم‌اندازی یادآور فضایی اساساً «شرقی»، درهم برهم، غیرعقلایی و بیگانه است.
«بازار و دولت در ایران؛ سیاست در بازار تهران» عنوان کتابی است که انتشارات «دنیای اقتصاد» اخیراً روانه بازار کرده است. کتاب را آرنگ کشاورزیان نوشته و محسن محمودی آن را به فارسی برگردانده است. کشاورزیان در حال حاضر در موسسه مطالعات اسلامی و خاورمیانه دانشگاه نیویورک تدریس می‌کند و محسن محمودی نیز مترجم و پژوهشگر حوزه فلسفه و سیاست است.
کتاب «بازار و دولت در ایران؛ سیاست در بازار تهران» به‌طور اخص درباره بازار تهران و به‌طور اعم، روایتی نو از اقتصاد سیاسی ایران در یک قرن اخیر است. در این کتاب نشان داده می‌شود که تاریخ تحولات ایران در عصر پهلوی و عصر جمهوری اسلامی، تا حدود زیادی داستان کشاکش نهاد سیاست و اقتصاد مدرن از سویی و نهاد بازار از سوی دیگر بوده است. این کتاب علاوه بر روایت اقتصاد سیاسی ایران، داستان تجربه‌ها، ترس‌ها، تردیدها، شکوه‌ها، خاطرات و آمال و آرزوهای بازاریان را به تصویر می‌کشد. کتاب در عین حال که سبک روایی و همه‌فهم دارد و طبعاً برای غیرمتخصصان جذاب است، فحوایی عمیق و علمی دارد و منبع مهمی برای دانشجویان علوم سیاسی و اقتصاد به شمار می‌رود.
بازار تهران همواره محور اقتصاد ایران و در واقع تجربه شهری ایرانی بوده است. کتاب ژرف‌بینانه و درون‌کاوانه آرنگ کشاورزیان به مقایسه اقتصاد و سیاست بازار در سپهر دو حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی می‌پردازد؛ حکومتی که با انگیزه مدرنیزاسیون درصدد تضعیف بازار بود و نظامی که با وعده محافظت از بازارها به منزله نهادهایی «اسلامی» به قدرت رسید. نتایج سیاست‌های خاص این دو نظام سیاسی در نهایت با مقاصدشان کاملاً متفاوت از کار درآمد. به‌رغم رویکرد خصمانه شاه، بازار در لوای حکومت او رونق یافت و خودمختاری نهاد خود را تا اندازه‌ای حفظ کرد که در انقلاب اسلامی نقشی پررنگ ایفا کرد.
برعکس انقلاب اسلامی سیاست‌هایی را پیاده ساخت که سهواً شیوه‌های عمل بازار را دگرگون کرد و در نتیجه، قابلیت آن را برای بسیج سیاسی تحلیل برد. بنابراین کتاب بازار و دولت در ایران، آرا و افکار جدیدی پیرامون سیاست، اقتصاد و جامعه ایران در خلال چهار دهه گذشته پیش‌روی خواننده می‌گذارد.
به بهانه معرفی این کتاب، در این پرونده می‌خواهیم بررسی کنیم بازار در ایران چه سرنوشتی پیدا کرده است؟ همچنین به پرسش‌هایی همچون «حوزه اثرگذاری بازار کجاست و بازار ظرف صد سال گذشته دستخوش چه تحولاتی شده است؟»، «چگونه می‌توان بازار را به مثابه یک نهاد در اقتصاد ایران تحلیل و ساختارشناسی کرد؟» و «چه نهادهایی در ساختار بازار تاثیرگذار بوده‌اند و بازار در جریان بزرگ شدن اندازه اقتصاد ایران، چه نقشی پیدا کرده است؟» پاسخ داده شده است.
