ساختار سنی جمعیت ایران و بازار کار

ساختار سنی جمعیت یکی از مسائل مورد توجه در مورد مطالعات جمعیتی است. ساختارهای جمعیتی می‌تواند فرصت‌ها و چالش‌هایی را پیش‌روی برنامه‌ریزان کشور قرار دهد. از جمله مباحثی که توجه کارشناسان این عرصه را به خود جلب کرده عبارتند از: جوانی جمعیت، پنجره جمعیتی و سالمندی جمعیت. ایران هم‌اکنون در مرحله پنجره جمعیتی قرار دارد. پنجره جمعیتی که از آن به هدیه جمعیتی نیز یاد می‌شود بیشترین توجه کارشناسان را به خود جلب کرده است. پنجره جمعیتی به زمانی اطلاق می‌شود که جمعیت واقع در سنین فعالیت (15 تا 64‌ساله) نزدیک به 70 درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص دهند. طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385، 7 /69 درصد جمعیت کشور در سنین 15 تا 64‌ساله قرار داشته‌اند که نشان‌دهنده ورود کشور به پنجره جمعیتی است. این نسبت در سال 1390 به 9 /70 درصد افزایش یافته و انتظار می‌رود حدود سال 1425 این پنجره بسته و کشور وارد مرحله سالمندی جمعیت شود. آنچه در مطالعه پنجره جمعیتی باید مورد توجه قرار گیرد، بازه بسیار گسترده سنین 15 تا 64‌ساله (50 سال) است و امکان مغفول ماندن ابعادی از ویژگی‌های زیرگروه‌های جمعیت مذکور زیاد است. با توجه به هرم جمعیتی کشور و برای واکاوی بیشتر ساختار سنی جمعیت ایران، سنین 20 تا 34‌ساله (برآمدگی هرم جمعیتی کشور) به تفکیک سه گروه سنی پنج‌ساله مورد بررسی قرار گرفته‌اند. ساختار نامتوازن جمعیتی کشور حاصل انفجار جمعیتی (Baby boom) است که در مقطع زمانی دهه‌های 50 و 60 شمسی رخ داده است که به متولدان دهه 60 معروف شده‌اند؛ برخی نیز از آن به متولدان دهه 1355 تا 1365 یاد می‌کنند. اوج افزایش جمعیت بین سال‌های 1360 تا 1365 است و احتمالاً در سال 1363 اوج افزایش موالید رخ داده است. موالید متولد سال‌های 1355 تا 1359 و 1365 تا 1369 نیز در رتبه بعدی قرار دارند. سه گروه پنج‌ساله سنی، گروه‌های پنج‌ساله 20 تا 24، 25 تا 29 و 30 تا 34 ساله، مربوط به سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 بیشترین حجم جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند. سه گروه سنی مذکور، 32 درصد کل جمعیت کشور را در سال 1390 به خود اختصاص داده‌اند. بررسی جداول طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که سنین 20 تا 34‌ساله، از نرخ بیکاری بالاتری نسبت به کل کشور برخوردار است. نرخ بیکاری کل کشور 3 /12 درصد، نرخ بیکاری در سنین مورد مطالعه (20 تا 34 ساله) 8 /19 درصد بیشترین نرخ بیکاری نیز مربوط به سنین 20 تا 24‌ساله با 2 /28 درصد است. نرخ مشارکت نیز در سنین 20 تا 24‌ساله 5 /39 درصد بوده که نشان‌دهنده خروج تعداد قابل توجهی از جمعیت این سنین از جمعیت فعال است. مسلماً نرخ پایین نرخ مشارکت در سنین جوانی چالش‌های جدی به دنبال خواهد داشت. برآمدگی هرم جمعیتی که شامل موالید 15 سال است (سه گروه سنی پنج‌ساله) هم‌اکنون در مقاطع سنی جوانی و میانسالی است و در صورت عدم بهره‌مندی از فرصت در دسترس و عبور سنین مورد اشاره از سنین جوانی و میانسالی، مواجهه با چالش جمعیتی در آینده مسلم است. اشتغال جوانان که همواره مورد تاکید برنامه‌ریزان کشور قرار داشته است، اگر با تاخیر صورت پذیرد و بعد از عبور سنین فوق‌الذکر از میانسالی و ورود به سنین سالمندی معضلات غیرقابل اجتنابی به دنبال خواهد داشت. در صورتی‌ که جمعیت واقع در سنین مورد بررسی قبل از اشتغال دائم با بهره‌مندی از مزایای بازنشستگی، خدمات تامین اجتماعی و...، وارد سنین سالمندی شوند، جامعه با چالش‌های جدی و غیرقابل جبرانی روبه‌رو خواهد شد.