اهالی رشت نخستین کسانی بودند که اتوبوس سواری کردند، نخستین اتوبوسی که به ایران وارد شد توسط تاجر بلژیکی بود
اتوبوس شهری چگونه به ایران آمد؟
خاطره اتوبوس‌سواری با اتوبوس‌های قدیمی در آن زمان ذهن بسیاری از کودکان دیروز باقی مانده است. این وسیله نقلیه که جذابیت زیادی در میان مردم داشت کماکان به عنوان یک وسیله حمل و نقل شهری مهم به شمار می‌رود.
خاطره اتوبوس‌سواری با اتوبوس‌های قدیمی در آن زمان ذهن بسیاری از کودکان دیروز باقی مانده است. این وسیله نقلیه که جذابیت زیادی در میان مردم داشت کماکان به عنوان یک وسیله حمل و نقل شهری مهم به شمار می‌رود. شاید بتوان ادعا کرد که با گذشت سال‌های زیاد از ورود اتوبوس به ایران، نوستالژی‌ترین اتوبوس‌ها همان اتوبوس‌های دوطبقه است که بسیاری خاطره سوار شدن بر آن را دارند. در این میان بررسی تاریخ معاصر ایران نشان می‌دهد اتوبوس برای اولین بار در رشت و توسط یک تاجر بلژیکی وارد ایران شد و دیری نپایید که توانست جایگاه قابل توجهی را میان وسایل حمل و نقل عمومی آن زمان که بیشتر شامل گاری و درشکه بود باز کند.
سال 1278، مظفرالدین‌شاه که در سفر به فرنگ شاهد عجایب گوناگونی بود نتوانست دل از یکی از آنها بردارد: ماشین! از همان جا بود که پنجمین پادشاه قاجار به سعدالدوله وزیر خارجه ایران در بلژیک دستور داد یک ماشین برای او تهیه و راهی ایران کند. بله نزدیک به 110 سال از ورود ماشین به ایران می‌گذرد. شاید مظفرالدین‌شاه هیچ‌گاه گمان نمی‌کرد ورود این وسیله که چشم او را در اروپا گرفته بود، سال‌ها بعد مورد استفاده همه قرار گیرد و حتی بازتعریفی بیشتر از یک وسیله حمل و نقل پیدا کند. این‌گونه بود که ماشین وارد ایران شد و ایرانی‌ها یکدل نه صددل عاشق‌اش شدند...بررسی تاریخ معاصر حاکی از آن است که اهالی رشت نخستین کسانی بودند که اتوبوس سواری کردند. به‌زعم بسیاری از مورخان نخستین اتوبوسی که به ایران وارد شد همان اتوبوسی است که توسط تاجر بلژیکی از راه باکو-انزلی وارد ایران شد. در همان زمان‌ها بود که «معین‌التجار» از دیدن استقبال مردم از اتوبوس به شوق آمد و اقدام به خرید آن وسیله نقلیه عجیب از تاجر بلژیکی کرد. آن‌طور که در تاریخ اتوبوسرانی رشت نوشته شده است مرحوم حاج‌محمدحسن تقی معروف به «معین‌التجار» تاجر سرشناس بوشهری عهد قاجار،
نخستین خریدار و صاحب اتوبوس در ایران به شمار می‌آید. وی یکی از تاجران سرشناس بوشهری عهد قاجار بود که در آن روزگار با همکاری فردی به نام «محمدحسن‌خان سعدالدوله» در ساحل رود کارون دفتر کاری در زمینه حمل و نقل و بازرگانی تاسیس کرده بود و آن‌طور که مورخان تاریخ معاصر ذکر کرده‌اند، او یکی از اولین کسانی بود که به عنوان بخش خصوصی (غیردولتی) نخستین قدم‌های رسمی را در زمینه ایجاد و توسعه حمل و نقل عمومی در کشور برداشت.
سفر اتوبوس از رشت به تهران
در کتاب‌های تاریخ طهران قدیم نوشته شده است که اتوبوس خریداری شده از تاجر بلژیکی در واقع یک اتومبیل بود، نه قطار دودی و بخاری و امثال آن... معین‌التجار پس از فروکش کردن درگیری‌های زمان مشروطه، اتوبوس خود را به تهران وارد کرد و با کرایه هر نفر سه شاهی آن را در حوزه مرکزی تهران آن روزگار که همین بازار و توپخانه امروزی بود، راه‌اندازی کرد. از این رو می‌توان گفت او بود که برای نخستین بار پای اتوبوس را به تهران باز کرد و پس از آن نیز به مرور، زمینه برای وارد کردن چند اتوبوس دیگر به تهران فراهم شد و با وارد شدن چند تاجر ایرانی دیگر به این حوزه، حمل و نقل عمومی با اتوبوس رونق گرفت.
ساخت اولین اتوبوس‌ها در ایران
فکر ساختن اتوبوس در ایران زمانی بیش از گذشته قوت گرفت که بسیاری از تجار دریافتند اتوبوس‌هایی که از اروپا وارد ایران می‌شوند، با طی کردن مسافت زیاد تبدیل به ماشین‌هایی خسته می‌شوند و تا به تهران می‌رسند تقریباً چیز زیادی از آنها باقی نمی‌ماند، از سوی دیگر هزینه حمل و آوردن اتوبوس‌ها از اروپا به تهران آن روزگار بسیار بالا بود. رساندن همین مطالب توسط تاجران و اتوبوس‌داران به گوش مسوولان وقت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی موجب شد فکری به حال صنعت مونتاژ اتومبیل در ایران بشود و بنای این حرکت از آن روزگار گذاشته شد. مهندس امیرحسین توسل‌باقری، نوه مرحوم حاج‌علی‌اکبر توسل‌باقری، بنیانگذار و صاحب شرکت اتوبوسرانی قدیمی و معروف تهران «اتو توکل» در گفت‌وگویی که در سال 92 در ویژه‌نامه صنعت خودرو به چاپ رسیده است می‌گوید در آن روزگار شاسی و موتور اتوبوس به ایران وارد می‌شد و چند کارگاه اتاق‌سازی اتوبوس هم در اطراف تهران فعال شده بودند که برای شاسی و موتورهای وارداتی اتوبوس، اتاق‌های چوبی می‌ساختند که یکی از آنها شرکت «رانیران» امروزی است که متعلق به شخصی به
نام حاج‌آقا تهرانی بود و پدربزرگ من، صاحب اصلی اتو توکل هم گاراژهایی در خیابان شاهپور و گمرک تهران داشت و از این دو نقطه مسافران را به اطراف تهران مثل کرج، شهریار و رباط‌کریم می‌برد.
مصائب آن روزهای اتوبوسرانی
انوشیروان کیهانی‌زاده در مقاله‌ای که در دنیای اقتصاد سال 91 به چاپ رسیده است درخصوص مصائب ورود اتوبوس‌ها به ایران می‌نویسد، بعد از ورود اتوبوس‌ها به ایران، هر اتوبوس یا هر چند اتوبوس متعلق به یک فرد حقیقی بود و نظم و ترتیب خاصی وجود نداشت. از مسافران پول نقد (یک قران) دریافت می‌شد که خرد کردن پول، وقت‌گیر بود. رانندگان بر سر مسافر و پرکردن اتوبوس با هم مسابقه سرعت می‌گذاشتند که گاهی منجر به مرافعه و کتک‌کاری یا تصادف می‌شد. اتوبوس‌ها غالباً قراضه بودند و ضمن راه از کار می‌افتادند و مردم سرگردان می‌شدند. در زمان حکومت دکتر مصدق برای حل این مساله دیرپای تهران، طرحی به مجلس داده شد که بر پایه آن در تهران یک شرکت واحد اتوبوسرانی تشکیل شود که 51 درصد سهامش متعلق به شهرداری باشد و 49 درصد دیگر، از آن مالکان اتوبوس‌های موجود؛ با ارائه این طرح به مجلس صاحبان اتوبوس‌ها به حالت اعتراض دست به اعتصاب زدند و در بهارستان جمع شدند و مجلسیان را مجبور به تعلیق اجرای طرح کردند. اما این دولت زاهدی بود که با اجرای این طرح زمینه را برای ژتونی کردن بلیت‌ها فراهم و
همچنین خرید اتوبوس‌های بنز از آلمان را آغاز کرد.
اتوبوس‌های خارجی چگونه آمدند
در ایران اولین اتوبوس‌های خارجی از کشور آلمان آمدند و نخستین اتوبوس‌های دوطبقه هم که فعالیت خود را در سال 1820 میلادی در اروپا و غرب آغاز کرده بودند، از همین سال‌ها به بعد وارد گردونه حمل و نقل درون‌شهری ایران شدند. این نوع اتوبوس‌ها را ابتدا «آمی بوس» می‌گفتند و شهردار لندن هم برای تشویق مردم به استفاده از اتوبوس‌های دوطبقه نیمی از قیمت بلیت آنها را می‌پرداخت و مسافران در نخستین اتوبوس‌های دوطبقه توسط یک نردبان به طبقه دوم می‌رفتند و بعدها راه‌پله‌هایی برای سهولت رفتن به طبقه دوم اتوبوس‌ها تعبیه شد. در تهران اما به دلیل نبودن خیابان‌های مسطح و آسفالت خیابان و مسیرها، اتوبوس‌ها به زودی فرسوده و مستهلک می‌شدند و موجبات اعتراض‌های عمومی را فراهم می‌کرد.
آیین‌نامه‌های اتوبوسرانی نیز آمدند
حسن فرازمند نیز در مقاله‌ای در خصوص اتوبوس‌های اولیه می‌نویسد، بلدیه یا شهرداری تهران با تدوین آیین‌نامه‌هایی، همه اتوبوس‌ها را موظف به دریافت و نصب پلاک شناسایی کرد و در زمان کریم آقا‌بوذرجمهری (شهردار وقت تهران) چند خط اتوبوسرانی دایر شد و هر خط دارای یک ناظر (یا رئیس خط امروزی) شد. در سال 1320 هجری شمسی تعداد 100 دستگاه اتوبوس مربوط به شهرداری در تهران فعال بودند که 90 دستگاه آن، اتوبوس‌های بنز بود و در همین زمان اتوبوس‌های «زایس» روسی هم وارد ایران شدند و در سال 1331 نخستین مجوز برای فعالیت شرکت‌های خصوصی حمل و نقل توسط دولت وقت صادر شد.
نخستین بلیت‌های اتوبوس
همچنین نخستین بلیت‌های اتوبوس‌های شرکت واحد با قیمت دو ریال و به شکل کاغذی منتشر شدند و بعد از پنج سال قیمت آنها به سه ریال افزایش یافت و دو سال بعد به قیمت پنج ریال و دو سال بعد از انقلاب به 10 ریال افزایش یافت. در همین حال نخستین سری بلیت‌های شرکت اتوبوسرانی در شهرستان‌های بزرگ از جمله مشهد در 1344، سال تاسیس این شرکت در مشهد نخست سه ریال و چند سال بعد هفت ریال بوده است و تصاویر موجود اینترنتی از موزه بلیت‌های اتوبوسی نشان می‌دهد قیمت بلیت این اتوبوس‌ها در مشهد در سال 1387 به 500 ریال افزایش یافته و در تهران نیز قیمت‌ها به همین حدود افزایش یافته است.
دیدگاه تان را بنویسید