وابستگی شدید به حضور فعالان دولتی

چه امکان‌سنجی‌ای برای ورود کالاهای جدید به تالار کشاورزی که شامل آتی کنجاله سویا و فیزیکی مرغ منجمد هستند، صورت گرفته است؟ آیا بازخورد محصولات اخیراً پذیرفته‌شده همانند آتی زیره سبز و فیزیکی تخم‌مرغ به نتایج پیش‌بینی‌شده رسیده است؟

هر کالا یا دارایی پایه برای پذیرش در بازار معاملات فیزیکی یا بازار معاملات قراردادهای آتی، باید حائز برخی شرایط باشد تا امکان پذیرش آن در بورس کالای ایران فراهم شود. به عبارت دیگر لازمه پذیرش یک کالا در بورس کالا این است که آن کالا، یک کالای بورسی به حساب آید. این موضوع در گزارش‌های امکان‌سنجی پذیرش کالاها قبل از ارائه به هیأت پذیرش سازمان بورس و اوراق بهادار یا کمیته عرضه بورس کالا به طور دقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مواردی که برای پذیرش کالا در بورس مدنظر قرار می‌گیرند، بسته به اینکه این کالا برای راه‌اندازی قراردادهای آتی مدنظر باشد یا برای بازار فیزیکی، تا حدی متفاوت است؛ برای پذیرش یک کالا در بازار قراردادهای آتی لازم است اولاً کالا استاندارد‌پذیر باشد و امکان تعریف ملاک‌های ارزیابی کیفی قابل قبول برای آن وجود داشته باشد و دوماً بازار نقدی قدرتمندی داشته باشد. برای اندازه‌گیری توانمندی بازار نقدی، ملاک‌هایی مانند وجود فعالان اعم از خریداران و فروشندگان متعدد در بازار، عدم دخالت دولت در بازار کالای موردنظر، حجم تولید قابل توجه و وجود نوسان قیمت و نیاز به پوشش ریسک ناشی از نوسان قیمت مدنظر قرار می‌گیرند. در مورد پذیرش انواع کالاها در بازار فیزیکی نیز، وضعیت بازار کالاهای مورد بررسی از منظر ساختارهای حاکم بر آن، امکان عرضه متوالی توسط متقاضی پذیرش کالا در بورس، سهم قابل توجه کالای قابل عرضه توسط متقاضی از کل بازار آن کالا، استاندارد‌پذیری کالا و وجود استانداردهای ملی یا بین‌المللی برای آن مورد توجه قرار می‌گیرد.

در خصوص عدم رونق معاملات قراردادهای آتی زیره سبز باید عرض کنم که متاسفانه امسال به دلیل خشکسالی کم‌سابقه در مهم‌ترین قطب‌های تولید این کالا و به طور مشخص در استان خراسان‌ رضوی، میزان برداشت این محصول، کاهش قابل توجهی داشته است؛ به‌طوری که در سال جاری بر اساس اطلاعات دریافتی از سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی، سطح زیر کشت دیم این محصول از حدود پنج هزار هکتار در سال گذشته، تقریباً به صفر رسیده و سطح زیر کشت اراضی آبی نیز کاهش محسوسی را تجربه کرده که در نتیجه میزان تولید این محصول را به طور چشمگیری کاهش داده است. همان‌گونه که ذکر شد وجود بازار نقدی قوی از ملزومات موفقیت یک قرارداد آتی است که به دلیل عدم امکان پیش‌بینی خشکسالی سال جاری در زمان راه‌اندازی این قرارداد، شاهد عدم رونق معاملات قراردادهای آتی زیره سبز هستیم.

در خصوص مرغ منجمد داستان کاملاً متفاوت است؛ این کالا در حال حاضر جزو کالاهای پذیرش‌شده بورس کالای ایران است که تمامی تولیدکنندگان اعم از خصوصی و دولتی می‌توانند محصول خود را در این بازار به فروش برسانند و هیچ منعی برای عرضه این کالا در بورس کالا وجود ندارد؛ علاوه بر آن، نهادهای متولی بازار نیز می‌توانند از ابزار بورس کالا برای تنظیم بازار مرغ کشور استفاده کنند و در زمان کمبود و افزایش قیمت، با عرضه در بورس به تعادل بازار این کالای استراتژیک کمک کنند.

فعالان کشاورزی ازجمله اتحادیه‌ها چگونه می‌توانند از مزیت‌های بورس کالا بهره‌مند شوند؟ آیا بستر معاملاتی بورس کالا توانسته است سرمایه در گردش این گونه واحدها را تامین کند؟

ساختار بخش کشاورزی کشورمان به‌گونه‌ای است که لازم است در آن اتحادیه‌ها، تعاونی‌ها و در کل انواع تشکل‌ها، نقشی پررنگ‌تر بر عهده داشته باشند؛ به طور روشن‌تر، به دلیل وجود ساختار خرده‌مالکی در عرصه تولید انواع محصولات کشاورزی، شاهد فعالیت میلیون‌ها بهره‌بردار کشاورزی هستیم که بدون سازماندهی آنها در قالب تشکل‌ها، برنامه‌ریزی برای این بخش مهم از کشور با چالش مواجه خواهد بود.

اهمیت حضور تشکل‌ها در بازار بورس کالای ایران نیز چه به نمایندگی از طرف کشاورزان و چه به طور مستقل بر ما پوشیده نیست. تشکل‌ها می‌توانند در تجمیع محصولات تولیدشده کشاورزان و رساندن آن به حد قابل پذیرش بورسی، استانداردسازی کالاها و فرهنگ‌سازی و آموزش کشاورزان در خصوص کارکردها و مزایای بورس کالا نقش بسزایی ایفا کنند؛ در نتیجه بورس کالای ایران به ‌جای تعامل با میلیون‌ها کشاورز، می‌تواند با اتحادیه‌ها و تعاونی طرف باشد که طبعاً برنامه‌ریزی برای توسعه بازار برای بورس نیز آسان‌تر خواهد بود. هر چند که این موضوع به معنای عدم امکان ورود مستقیم کشاورزان به بورس کالا نیست و هر کشاورزی می‌تواند با احراز شرایط اعلام‌شده بورس کالا، مستقیماً وارد بورس شود و کالای خود را در این بازار به فروش رساند. یکی از مثال‌های کاربردی در این زمینه که نقش پراهمیتی برای تشکل‌ها در بخش کشاورزی در نظر گرفته شده است، اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی است که بر اساس دستورالعمل اجرایی آن، تشکل‌ها می‌توانند به نمایندگی از طرف کشاورزان کالاهای مشمول ماده 33 را تحویل انبارهای بورس داده و به فروش برسانند و در صورت پایین بودن قیمت مورد معامله در بورس از قیمت تضمینی، مابه‌التفاوت آن را دریافت کرده و به کشاورزان پرداخت کنند.

یکی از اقدامات مهمی که بورس کالای ایران در راستای تامین مالی سرمایه در گردش تولیدکنندگان و همچنین تشکل‌ها انجام داده است، استقرار نظام انبارداری و صدور گواهی سپرده کالایی است که با مصوبه اخیر شورای عالی بورس به عنوان ورقه بهادار شناسایی ‌شده است. در این سیستم، تولیدکنندگان یا تشکل‌ها می‌توانند کالاهای تولیدشده یا خریداری‌شده خود را تحویل یکی از انبارهای مورد تایید بورس کالای ایران دهند و در قبال آن گواهی سپرده کالایی دریافت کنند؛ سپس با هماهنگی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه، به یکی از بانک‌ها یا موسسات مالی اعتباری طرف قرارداد مراجعه کرده و به پشتوانه گواهی سپرده کالایی، تسهیلات اخذ کنند. بنابراین گواهی سپرده کالایی یکی از ابزارهای کارآمد تامین مالی به حساب می‌آید که برگرفته از تجربیات بین‌المللی، برای تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی، توسط بورس کالای ایران در حال راه‌اندازی است.

فواید خرید از کانال بورس کالا برای خریداران محصولات کشاورزی چگونه است؟ آیا تمهیداتی برای سرعت‌بخشی به اخذ استاندارد کالاهای عرضه‌شده، تحویل فوری و اتاق تسویه معاملات صورت گرفته است؟ آیا قیمت تعیین‌شده در تالار کشاورزی توانسته است به عنوان شاخصی برای قیمت بازاری محصولات عمل کند؟

بورس کالای ایران، بازاری شفاف، نظام‌مند و قانونی است که حضور خریداران و فروشندگان در آن مزایای قابل توجهی را برای آنها به همراه دارد؛ برخی از مزایای حضور فعالان بازار در بورس کالای ایران به این شرح قابل‌جمع‌بندی هستند: نخست اینکه هم خریدار و هم فروشنده می‌دانند که کالای موردنظر را با قیمتی عادلانه با یکدیگر مبادله کرده‌اند و به دلیل نظارت دقیق بر آن، امکان هر نوع قیمت‌سازی در این بازار از بین می‌رود؛ دوم اینکه طرفین معامله در خصوص ایفای تعهدات طرف مقابل، اطمینان خاطر کامل دارند؛ به این معنی که خریدار می‌داند در موعد معین کالای مورد معامله را دقیقاً با کیفیت تعیین‌شده و بدون هیچ دیرکردی تحویل خواهد گرفت و فروشنده نیز مطمئن است در زمان تعیین‌شده وجه معامله را بی‌کم و کسر دریافت خواهد کرد؛ که این اطمینان خاطر به دلیل وجود سازوکار اتاق پایاپای در بورس کالای ایران است. سوم اینکه به دلیل شفافیت حاکم بر معاملات، خریداران و فروشندگان زمانی که از طرف نهادهای نظارتی یا سازمان امور مالیاتی مورد بررسی قرار می‌گیرند، به‌راحتی با ارائه مستندات مربوط به معاملات بورسی، از هرگونه شائبه و پیگیری‌های بعدی این نهادها در امان خواهند بود.

در مورد اینکه آیا قیمت‌های بورس، قیمت مرجع کالاها در بازار خارج از بورس است یا خیر، لازم است توضیحاتی ارائه شود. به‌زعم بنده، یکی از عوامل بسیار مهم در شاخص شدن یک بازار، اندازه آن بازار است؛ زمانی که یک بازار سهم کوچکی از مبادلات یک کالا یا گروه کالایی را در اختیار دارد، انتظار اینکه قیمت‌های کشف‌شده در آن، بتواند به عنوان شاخص قیمت آن کالا در سایر بازارها مطرح شود انتظاری دور از واقع است. ازاین‌رو، لازمه تبدیل شدن یک بازار به بازار مرجع، این است که بازیگران اصلی حتی‌المقدور در آن حضور داشته باشند. با این استدلال، مشخص می‌شود در گروه‌های کالایی که تولیدکنندگان اصلی به عنوان بازیگران تاثیرگذار در بازار بورس کالای ایران حضور دارند، قیمت‌های کشف‌شده در آن، در بازارهای خارج از بورس نیز به عنوان قیمت مرجع مدنظر قرار می‌گیرند؛ بازار فولاد، قیر، محصولات پتروشیمی همگی نمونه‌هایی از این گروه‌های کالایی هستند. در نقطه مقابل در مورد گروه‌های کالایی که فعالان اصلی آن در بورس حضور ندارند، قیمت‌های بورس، نقشی در تعیین قیمت بازار بیرون از بورس ندارند که نمونه بارز آن محصولات کشاورزی است.

این در حالی است که در مورد برخی از محصولات کشاورزی، با وجود مزیت قابل توجه در تولید آنها در سطح منطقه‌ای و حتی جهانی، متاسفانه شاهد این هستیم که در هیچ یک از این کالاها، کشور ما قیمت‌گذار نبوده و از کشورهای با سهم تولید کمتر یا حتی ناچیز، قیمت اخذ می‌کند. به اعتقاد بنده، بورس کالای ایران بستر بسیار مناسبی برای شاخص‌سازی قیمت برای برخی محصولات کشاورزی در منطقه یا حتی در عرصه جهانی است، به‌ شرط اینکه ترتیبات لازم برای حضور فعالان اصلی بازار در بورس کالا از سوی نهادهای متولی فراهم شود.

با توجه به رشد سالانه 100‌درصدی ارزش معاملات تالار کشاورزی در سال 92، اما کماکان این تالار سهم کوچکی از کل معاملات بورس کالا را در اختیار دارد. عملکرد هفت‌ماهه و پیش‌بینی چهارماه آتی شما برای این تالار چیست؟

گروه محصولات کشاورزی از زمان راه‌اندازی بورس کالای ایران تاکنون، همواره کوچک‌ترین بخش از حجم و ارزش معاملات گروه‌های کالایی در بورس کالای ایران را به خود اختصاص داده است. از ابتدای سال جاری تاکنون، بالغ بر 26 هزار تن انواع محصولات کشاورزی با ارزش حدود 376 میلیارد ریال در بورس کالای ایران مورد معامله قرارگرفته است. از نظر سهم نیز، گروه محصولات کشاورزی در مدت زمان مورد اشاره، فقط 2/0 درصد ارزش و حجم کل معاملات بورس کالای ایران را به خود اختصاص داده است.

در خصوص دلایل سهم پایین گروه محصولات کشاورزی از حجم و ارزش کل معاملات بورس کالا، باید عرض کنم که به دلیل ساختار حاکم بر بازرگانی محصولات کشاورزی، نهادهای ذی‌نفوذ در این بخش یا دولتی هستند یا واسطه. هر زمان نهادهای دولتی از ابزار بورس برای انجام معاملات یا تنظیم بازار محصولات کشاورزی استفاده کرده‌اند، ما شاهد رونق معاملات رینگ محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران بوده‌ایم و به‌نوعی این بازار، وابستگی شدیدی به حضور فعالان دولتی دارد. در خصوص حضور واسطه‌ها به عنوان بخش قدرتمند بازرگانی محصولات کشاورزی نیز باید عرض کنم این اشخاص به صورت سنتی از محیط شفاف بورس کالا، گریزان بوده‌اند و تقریباً هیچ‌گاه حاضر به فعالیت در این بازار نبوده‌اند؛ چرا که ماهیت فعالیت این اشخاص، با ذات بازار شفاف و نظام‌مند بورس در تناقض است و در صورت ایجاد شفافیت در فعالیت‌های آنها، از رانت‌های قابل توجهی که در بسیاری مواقع از آن منتفع می‌شوند، بی‌بهره می‌مانند.

نکته حائز اهمیت در این حوزه، وجود مقررات قابل توجه برای استفاده از بستر بورس کالا برای تنظیم بازار محصولات کشاورزی توسط نهادها و ارگان‌های رسمی است که از آن جمله می‌توان به تبصره 4 ماده 6 و ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و ماده 19 قانون نظام جامع دامپروری اشاره کرد که با وجود گذشت سالیان متعدد، همچنان بسیاری از آنها اجرایی نشده‌اند و در صورت عملیاتی شدن هر یک از آنها، شاهد رونق قابل توجه معاملات در گروه محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران خواهیم بود.

نکته آخر اینکه، یکی از مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده توسط بورس کالا که در صورت عملیاتی شدن تاثیر بسزایی در رونق معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران خواهد گذاشت، اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی است که با پیگیری‌های مجدانه بورس کالا و وزارت جهاد کشاورزی، در سال زراعی گذشته به دلیل عدم تخصیص بودجه، عملیاتی نشد. امید است با پیش‌بینی ردیف بودجه معین برای آن، در سال زراعی آینده شاهد اجرای آن و رونق قابل توجه معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران باشیم.

چه امکان‌سنجی‌ای برای ورود کالاهای جدید به تالار کشاورزی که شامل آتی کنجاله سویا و فیزیکی مرغ منجمد هستند، صورت گرفته است؟ آیا بازخورد محصولات اخیراً پذیرفته‌شده همانند آتی زیره سبز و فیزیکی تخم‌مرغ به نتایج پیش‌بینی‌شده رسیده است؟

هر کالا یا دارایی پایه برای پذیرش در بازار معاملات فیزیکی یا بازار معاملات قراردادهای آتی، باید حائز برخی شرایط باشد تا امکان پذیرش آن در بورس کالای ایران فراهم شود. به عبارت دیگر لازمه پذیرش یک کالا در بورس کالا این است که آن کالا، یک کالای بورسی به حساب آید. این موضوع در گزارش‌های امکان‌سنجی پذیرش کالاها قبل از ارائه به هیأت پذیرش سازمان بورس و اوراق بهادار یا کمیته عرضه بورس کالا به طور دقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مواردی که برای پذیرش کالا در بورس مدنظر قرار می‌گیرند، بسته به اینکه این کالا برای راه‌اندازی قراردادهای آتی مدنظر باشد یا برای بازار فیزیکی، تا حدی متفاوت است؛ برای پذیرش یک کالا در بازار قراردادهای آتی لازم است اولاً کالا استاندارد‌پذیر باشد و امکان تعریف ملاک‌های ارزیابی کیفی قابل قبول برای آن وجود داشته باشد و دوماً بازار نقدی قدرتمندی داشته باشد. برای اندازه‌گیری توانمندی بازار نقدی، ملاک‌هایی مانند وجود فعالان اعم از خریداران و فروشندگان متعدد در بازار، عدم دخالت دولت در بازار کالای موردنظر، حجم تولید قابل توجه و وجود نوسان قیمت و نیاز به پوشش ریسک ناشی از نوسان قیمت مدنظر قرار می‌گیرند. در مورد پذیرش انواع کالاها در بازار فیزیکی نیز، وضعیت بازار کالاهای مورد بررسی از منظر ساختارهای حاکم بر آن، امکان عرضه متوالی توسط متقاضی پذیرش کالا در بورس، سهم قابل توجه کالای قابل عرضه توسط متقاضی از کل بازار آن کالا، استاندارد‌پذیری کالا و وجود استانداردهای ملی یا بین‌المللی برای آن مورد توجه قرار می‌گیرد.

در خصوص عدم رونق معاملات قراردادهای آتی زیره سبز باید عرض کنم که متاسفانه امسال به دلیل خشکسالی کم‌سابقه در مهم‌ترین قطب‌های تولید این کالا و به طور مشخص در استان خراسان‌ رضوی، میزان برداشت این محصول، کاهش قابل توجهی داشته است؛ به‌طوری که در سال جاری بر اساس اطلاعات دریافتی از سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی، سطح زیر کشت دیم این محصول از حدود پنج هزار هکتار در سال گذشته، تقریباً به صفر رسیده و سطح زیر کشت اراضی آبی نیز کاهش محسوسی را تجربه کرده که در نتیجه میزان تولید این محصول را به طور چشمگیری کاهش داده است. همان‌گونه که ذکر شد وجود بازار نقدی قوی از ملزومات موفقیت یک قرارداد آتی است که به دلیل عدم امکان پیش‌بینی خشکسالی سال جاری در زمان راه‌اندازی این قرارداد، شاهد عدم رونق معاملات قراردادهای آتی زیره سبز هستیم.

در خصوص مرغ منجمد داستان کاملاً متفاوت است؛ این کالا در حال حاضر جزو کالاهای پذیرش‌شده بورس کالای ایران است که تمامی تولیدکنندگان اعم از خصوصی و دولتی می‌توانند محصول خود را در این بازار به فروش برسانند و هیچ منعی برای عرضه این کالا در بورس کالا وجود ندارد؛ علاوه بر آن، نهادهای متولی بازار نیز می‌توانند از ابزار بورس کالا برای تنظیم بازار مرغ کشور استفاده کنند و در زمان کمبود و افزایش قیمت، با عرضه در بورس به تعادل بازار این کالای استراتژیک کمک کنند.

فعالان کشاورزی ازجمله اتحادیه‌ها چگونه می‌توانند از مزیت‌های بورس کالا بهره‌مند شوند؟ آیا بستر معاملاتی بورس کالا توانسته است سرمایه در گردش این گونه واحدها را تامین کند؟

ساختار بخش کشاورزی کشورمان به‌گونه‌ای است که لازم است در آن اتحادیه‌ها، تعاونی‌ها و در کل انواع تشکل‌ها، نقشی پررنگ‌تر بر عهده داشته باشند؛ به طور روشن‌تر، به دلیل وجود ساختار خرده‌مالکی در عرصه تولید انواع محصولات کشاورزی، شاهد فعالیت میلیون‌ها بهره‌بردار کشاورزی هستیم که بدون سازماندهی آنها در قالب تشکل‌ها، برنامه‌ریزی برای این بخش مهم از کشور با چالش مواجه خواهد بود.

اهمیت حضور تشکل‌ها در بازار بورس کالای ایران نیز چه به نمایندگی از طرف کشاورزان و چه به طور مستقل بر ما پوشیده نیست. تشکل‌ها می‌توانند در تجمیع محصولات تولیدشده کشاورزان و رساندن آن به حد قابل پذیرش بورسی، استانداردسازی کالاها و فرهنگ‌سازی و آموزش کشاورزان در خصوص کارکردها و مزایای بورس کالا نقش بسزایی ایفا کنند؛ در نتیجه بورس کالای ایران به ‌جای تعامل با میلیون‌ها کشاورز، می‌تواند با اتحادیه‌ها و تعاونی طرف باشد که طبعاً برنامه‌ریزی برای توسعه بازار برای بورس نیز آسان‌تر خواهد بود. هر چند که این موضوع به معنای عدم امکان ورود مستقیم کشاورزان به بورس کالا نیست و هر کشاورزی می‌تواند با احراز شرایط اعلام‌شده بورس کالا، مستقیماً وارد بورس شود و کالای خود را در این بازار به فروش رساند. یکی از مثال‌های کاربردی در این زمینه که نقش پراهمیتی برای تشکل‌ها در بخش کشاورزی در نظر گرفته شده است، اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی است که بر اساس دستورالعمل اجرایی آن، تشکل‌ها می‌توانند به نمایندگی از طرف کشاورزان کالاهای مشمول ماده 33 را تحویل انبارهای بورس داده و به فروش برسانند و در صورت پایین بودن قیمت مورد معامله در بورس از قیمت تضمینی، مابه‌التفاوت آن را دریافت کرده و به کشاورزان پرداخت کنند.

یکی از اقدامات مهمی که بورس کالای ایران در راستای تامین مالی سرمایه در گردش تولیدکنندگان و همچنین تشکل‌ها انجام داده است، استقرار نظام انبارداری و صدور گواهی سپرده کالایی است که با مصوبه اخیر شورای عالی بورس به عنوان ورقه بهادار شناسایی ‌شده است. در این سیستم، تولیدکنندگان یا تشکل‌ها می‌توانند کالاهای تولیدشده یا خریداری‌شده خود را تحویل یکی از انبارهای مورد تایید بورس کالای ایران دهند و در قبال آن گواهی سپرده کالایی دریافت کنند؛ سپس با هماهنگی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه، به یکی از بانک‌ها یا موسسات مالی اعتباری طرف قرارداد مراجعه کرده و به پشتوانه گواهی سپرده کالایی، تسهیلات اخذ کنند. بنابراین گواهی سپرده کالایی یکی از ابزارهای کارآمد تامین مالی به حساب می‌آید که برگرفته از تجربیات بین‌المللی، برای تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی، توسط بورس کالای ایران در حال راه‌اندازی است.

فواید خرید از کانال بورس کالا برای خریداران محصولات کشاورزی چگونه است؟ آیا تمهیداتی برای سرعت‌بخشی به اخذ استاندارد کالاهای عرضه‌شده، تحویل فوری و اتاق تسویه معاملات صورت گرفته است؟ آیا قیمت تعیین‌شده در تالار کشاورزی توانسته است به عنوان شاخصی برای قیمت بازاری محصولات عمل کند؟

بورس کالای ایران، بازاری شفاف، نظام‌مند و قانونی است که حضور خریداران و فروشندگان در آن مزایای قابل توجهی را برای آنها به همراه دارد؛ برخی از مزایای حضور فعالان بازار در بورس کالای ایران به این شرح قابل‌جمع‌بندی هستند: نخست اینکه هم خریدار و هم فروشنده می‌دانند که کالای موردنظر را با قیمتی عادلانه با یکدیگر مبادله کرده‌اند و به دلیل نظارت دقیق بر آن، امکان هر نوع قیمت‌سازی در این بازار از بین می‌رود؛ دوم اینکه طرفین معامله در خصوص ایفای تعهدات طرف مقابل، اطمینان خاطر کامل دارند؛ به این معنی که خریدار می‌داند در موعد معین کالای مورد معامله را دقیقاً با کیفیت تعیین‌شده و بدون هیچ دیرکردی تحویل خواهد گرفت و فروشنده نیز مطمئن است در زمان تعیین‌شده وجه معامله را بی‌کم و کسر دریافت خواهد کرد؛ که این اطمینان خاطر به دلیل وجود سازوکار اتاق پایاپای در بورس کالای ایران است. سوم اینکه به دلیل شفافیت حاکم بر معاملات، خریداران و فروشندگان زمانی که از طرف نهادهای نظارتی یا سازمان امور مالیاتی مورد بررسی قرار می‌گیرند، به‌راحتی با ارائه مستندات مربوط به معاملات بورسی، از هرگونه شائبه و پیگیری‌های بعدی این نهادها در امان خواهند بود.

در مورد اینکه آیا قیمت‌های بورس، قیمت مرجع کالاها در بازار خارج از بورس است یا خیر، لازم است توضیحاتی ارائه شود. به‌زعم بنده، یکی از عوامل بسیار مهم در شاخص شدن یک بازار، اندازه آن بازار است؛ زمانی که یک بازار سهم کوچکی از مبادلات یک کالا یا گروه کالایی را در اختیار دارد، انتظار اینکه قیمت‌های کشف‌شده در آن، بتواند به عنوان شاخص قیمت آن کالا در سایر بازارها مطرح شود انتظاری دور از واقع است. ازاین‌رو، لازمه تبدیل شدن یک بازار به بازار مرجع، این است که بازیگران اصلی حتی‌المقدور در آن حضور داشته باشند. با این استدلال، مشخص می‌شود در گروه‌های کالایی که تولیدکنندگان اصلی به عنوان بازیگران تاثیرگذار در بازار بورس کالای ایران حضور دارند، قیمت‌های کشف‌شده در آن، در بازارهای خارج از بورس نیز به عنوان قیمت مرجع مدنظر قرار می‌گیرند؛ بازار فولاد، قیر، محصولات پتروشیمی همگی نمونه‌هایی از این گروه‌های کالایی هستند. در نقطه مقابل در مورد گروه‌های کالایی که فعالان اصلی آن در بورس حضور ندارند، قیمت‌های بورس، نقشی در تعیین قیمت بازار بیرون از بورس ندارند که نمونه بارز آن محصولات کشاورزی است.

این در حالی است که در مورد برخی از محصولات کشاورزی، با وجود مزیت قابل توجه در تولید آنها در سطح منطقه‌ای و حتی جهانی، متاسفانه شاهد این هستیم که در هیچ یک از این کالاها، کشور ما قیمت‌گذار نبوده و از کشورهای با سهم تولید کمتر یا حتی ناچیز، قیمت اخذ می‌کند. به اعتقاد بنده، بورس کالای ایران بستر بسیار مناسبی برای شاخص‌سازی قیمت برای برخی محصولات کشاورزی در منطقه یا حتی در عرصه جهانی است، به‌ شرط اینکه ترتیبات لازم برای حضور فعالان اصلی بازار در بورس کالا از سوی نهادهای متولی فراهم شود.

با توجه به رشد سالانه 100‌درصدی ارزش معاملات تالار کشاورزی در سال 92، اما کماکان این تالار سهم کوچکی از کل معاملات بورس کالا را در اختیار دارد. عملکرد هفت‌ماهه و پیش‌بینی چهارماه آتی شما برای این تالار چیست؟

گروه محصولات کشاورزی از زمان راه‌اندازی بورس کالای ایران تاکنون، همواره کوچک‌ترین بخش از حجم و ارزش معاملات گروه‌های کالایی در بورس کالای ایران را به خود اختصاص داده است. از ابتدای سال جاری تاکنون، بالغ بر 26 هزار تن انواع محصولات کشاورزی با ارزش حدود 376 میلیارد ریال در بورس کالای ایران مورد معامله قرارگرفته است. از نظر سهم نیز، گروه محصولات کشاورزی در مدت زمان مورد اشاره، فقط 2/0 درصد ارزش و حجم کل معاملات بورس کالای ایران را به خود اختصاص داده است.

در خصوص دلایل سهم پایین گروه محصولات کشاورزی از حجم و ارزش کل معاملات بورس کالا، باید عرض کنم که به دلیل ساختار حاکم بر بازرگانی محصولات کشاورزی، نهادهای ذی‌نفوذ در این بخش یا دولتی هستند یا واسطه. هر زمان نهادهای دولتی از ابزار بورس برای انجام معاملات یا تنظیم بازار محصولات کشاورزی استفاده کرده‌اند، ما شاهد رونق معاملات رینگ محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران بوده‌ایم و به‌نوعی این بازار، وابستگی شدیدی به حضور فعالان دولتی دارد. در خصوص حضور واسطه‌ها به عنوان بخش قدرتمند بازرگانی محصولات کشاورزی نیز باید عرض کنم این اشخاص به صورت سنتی از محیط شفاف بورس کالا، گریزان بوده‌اند و تقریباً هیچ‌گاه حاضر به فعالیت در این بازار نبوده‌اند؛ چرا که ماهیت فعالیت این اشخاص، با ذات بازار شفاف و نظام‌مند بورس در تناقض است و در صورت ایجاد شفافیت در فعالیت‌های آنها، از رانت‌های قابل توجهی که در بسیاری مواقع از آن منتفع می‌شوند، بی‌بهره می‌مانند.

نکته حائز اهمیت در این حوزه، وجود مقررات قابل توجه برای استفاده از بستر بورس کالا برای تنظیم بازار محصولات کشاورزی توسط نهادها و ارگان‌های رسمی است که از آن جمله می‌توان به تبصره 4 ماده 6 و ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و ماده 19 قانون نظام جامع دامپروری اشاره کرد که با وجود گذشت سالیان متعدد، همچنان بسیاری از آنها اجرایی نشده‌اند و در صورت عملیاتی شدن هر یک از آنها، شاهد رونق قابل توجه معاملات در گروه محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران خواهیم بود.

نکته آخر اینکه، یکی از مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده توسط بورس کالا که در صورت عملیاتی شدن تاثیر بسزایی در رونق معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران خواهد گذاشت، اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی است که با پیگیری‌های مجدانه بورس کالا و وزارت جهاد کشاورزی، در سال زراعی گذشته به دلیل عدم تخصیص بودجه، عملیاتی نشد. امید است با پیش‌بینی ردیف بودجه معین برای آن، در سال زراعی آینده شاهد اجرای آن و رونق قابل توجه معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران باشیم.