چشم امید به پایان سال 2021
کامیار محدث از زمان یک ساله تا دسترسی سراسری ایران به واکسن کرونا می‌گوید
ایران چقدر شانس دسترسی به واکسن کرونا دارد؟ اکنون سه واکسن فایزر-بایون‌تک، مدرنا و استرازنکا-آکسفورد با درصد بالایی از اطمینان در آستانه ورود به مرحله توزیع هستند. با این حال همه مردم دنیا شانس دسترسی یکسانی برای تهیه این واکسن‌ها ندارند. نخست به این دلیل که برخی کشورهای با اقتصاد پیشرفته بخشی از واکسن‌هایی را که در هفته‌ها و ماه‌های آینده تولید خواهند شد پیش‌خرید کرده‌اند. همچنین به این خاطر که قیمت دو نوع واکسن فایزر-بایون‌تک و مدرنا حداقل برای کشورهای با درآمد پایین بالا به حساب می‌آید. کشوری مانند ایران با مساله تحریم هم روبه‌رو است و همین کار تهیه و وارد کردن واکسن را سخت‌تر کرده است. در این زمینه کامیار محدث، اقتصاددان می‌گوید دولت ایران باید به هر طریق که شده مقدمات خرید و وارد کردن واکسن کرونا به کشور را فراهم کند. هم از این جهت که باید جلوی تلفات انسانی ناشی از بیماری گرفته شود و هم به این دلیل که هزینه‌های اقتصادی ناشی از قرنطینه‌های سراسری برای کشور بسیار بیشتر خواهد بود. او همچنین گزینه تهیه واکسن از روسیه یا چین را برای ایران محتمل‌تر می‌داند چرا که در سال‌های تحریم‌ها ارتباط اقتصادی ایران به ویژه با کشوری مانند چین برقرار بوده و تجربه نشان داده این کشور در مواردی ریسک‌های ارتباط مالی با ایران را پذیرفته است. محدث در نهایت امیدوار است واکسیناسیون سراسری تا پایان سال 2021 در ایران انجام شود، هرچند که این افق خوشبینانه به نظر می‌رسد.
♦♦♦
این روزها اخبار مربوط به واکسن کرونا بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مردم اقصی نقاط جهان امیدوارند با دسترسی زودتر به این واکسن، از بیماری کرونا نجات پیدا کنند. مردم کدام کشورها شانس بیشتری برای دسترسی به واکسن دارند؟
اکنون سه واکسن وجود دارند که فاز نهایی مطالعات بالینی خود را منتشر کرده‌اند. واکسن شرکت‌های فایزر-بایون‌تک، مدرنا و استرازنکا-آکسفورد. امروز در انگلستان اعلام شد که از دو سه روز آینده ارائه 800 هزار دوز از واکسن فایزر-بایون‌تک به مردم انگلستان آغاز می‌شود و انتظار می‌رود که در ماه‌های آینده 40 میلیون دوز هم اضافه شود. البته به نظر من در نظر گرفتن چنین چشم‌اندازی بسیار خوشبینانه است. به هر حال اکنون ارائه واکسن بایون‌تک شروع شده و دو نمونه دیگر هم در حال حاضر وجود دارند که پیش‌بینی می‌شود در آینده آنها هم به میدان بیایند. اما مساله مهم در این موضوع، میزان دسترسی کشورها به این واکسن است. کشورهایی مثل آمریکا، انگلستان، ژاپن وکانادا وجود دارند که بخش زیادی از این واکسن‌ها را پیش‌خرید کرده‌اند. از سوی دیگر دولت فدرال آمریکا در شرکتی مانند مدرنا سرمایه‌گذاری داشته است بنابراین طبیعی است که دسترسی کشورهایی که چنین اقداماتی داشتند به واکسن کرونا زودتر خواهد بود. اکنون گفته می‌شود که نمونه‌ای واکسن در چین هم کشف شده و در حال آزمایش است. به هر حال در هفته‌ها و ماه‌های آتی در مناطق مختلف جهان واکسن کرونا پخش خواهد شد ولی کشورهای با اقتصادهای پیشرفته که در پیش‌خرید واکسن کرونا پیشگام بودند، در اولویت بوده و زودتر به واکسن دسترسی خواهند داشت.
چه ارزیابی از قیمت‌ها دارید؟ با توجه به اینکه قیمت واکسن‌هایی که تاکنون مطرح شده‌اند بسیار متفاوت است چقدر برای مردم کشورهای در حال توسعه شانس دسترسی به واکسن کرونا در نظر دارید؟
قیمت واکسن هم فاکتور مهمی در میزان دسترسی افراد به آن به حساب می‌آید. اکنون قیمت‌ها بسیار متفاوت هستند. قیمت واکسن‌های دو شرکت فایزر-بایون‌تک و مدرنا هر دوز بین 10 تا 30 دلار است. با توجه به اینکه هر نفر به دو دوز واکسن نیاز دارد باید این قیمت را در دو ضرب کرد. از سوی دیگر قیمت هر دوز استرازنکا-آکسفورد هم سه تا چهار دلار است. این وضعیت نشان‌دهنده تفاوت قیمت قابل توجه بین واکسن‌های موجود است. در مقابل کشورهایی که دارای اقتصادهای در حال توسعه هستند هم برایشان تفاوت بین دو قیمت 3 تا 30 دلار قابل توجه است. درباره واکسنی مانند فایزر-بایون‌تک مشکل دیگری هم وجود دارد و آن نحوه نگهداری این واکسن است که باید در دمای منفی 70 درجه باقی بماند بنابراین موضوع نحوه نگهداری واکسن هم در کشورهای در حال توسعه خود یک مساله جدی به حساب می‌آید. افرادی مانند بیل گیتس دراین زمینه نظری قابل توجه دارند که به نظر من درست است. آنها معتقدند برای واکسن کرونا باید سه قیمت در نظر گرفت. باید هزینه‌ای که کشورهای ثروتمند بابت واکسن پرداخت می‌کنند بالا باشد، هزینه کشورهای با درآمد متوسط در وضعیت متوسط قرار گیرد و کشورهای با درآمد پایین باید بتوانند با قیمت اندک واکسن را تهیه کنند. به این ترتیب کشورهای پولدار باید بتوانند با روشی به کشورهای فقیرتر سوبسید دهند تا مردم همه کشورها بتوانند از برنامه واکسیناسیون بهره ببرند.
برای ایران چقدر شانس دسترسی به واکسن وجود دارد؟ با توجه به اینکه تحریم‌ها هم وجود دارد و هنوز برطرف نشده است.
اکنون نمی‌شود دقیق این مساله را تحلیل کرد ولی به هر حال تحریم مساله جدی است که می‌تواند بر دسترسی ایران به واکسن تاثیر بگذارد. هر چند همواره تاکید بر این بود که تحریم‌های ترامپ علیه ایران حاوی نیازهای مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی نمی‌شود ولی بسیاری از کشورها متاسفانه به خاطر تحریم‌های مالی نتوانستند به ایران دارو صادر کنند. اکنون نمی‌دانیم که در صورت برداشته شدن تحریم‌ها کشورها چه کانال‌هایی می‌توانند ایجاد کنند که مثلاً این واکسن را سریع‌تر به ایران برسانند. موضوع مهم اینجا مساله لجستیک است. بسیاری از کشورها به خاطر اینکه ایران در تحریم مالی قرار دارد از معامله با ایران می‌ترسند. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند کمی دسترسی ایران به واکسن‌های تولید‌شده را سخت خواهد کرد.
یکی از موضوعات مطرح شده تامین هزینه‌های واکسن هم هست. اگر ایران بخواهد دو واکسن مدرنا و فایزر-بایون‌تک را خریداری کند، با توجه به قیمت‌ها به سرمایه‌ای حدود 100 هزار میلیارد تومان (با توجه به نرخ ارز)، نیاز است. با توجه به تنگنای مالی که دولت ایران با آن مواجه است، چقدر می‌توان به تهیه واکسن در ایران خوش‌بین بود؟
این موضوع اصلاً قابل بحث نیست. به هر ترتیبی باید دولت ایران هزینه‌های مربوط به تامین واکسن را تامین کند. معلوم است که دولت باید تامین نیازهای پزشکی و بهداشتی مردم برای مقابله با ویروس همه‌گیر کرونا را حتماً در اولویت قرار دهد. از سوی دیگر حتی اگر ایران نتواند از واکسنی که هر دوز آن سه دلار قیمت دارد استفاده کند و ناگزیر مجبور شود هر دوز واکسن را تا 20 دلار خریداری کند، باز هم صرف این هزینه به مراتب کمتر از هزینه‌ای خواهد بود که در اثر شیوع گسترده ویروس کرونا در ایران به کشور تحمیل می‌شود. وقتی مردم بیمارند، در بیمارستان بستری می‌شوند و متاسفانه تعدادی جان خود را از دست می‌دهند یا اینکه شهرها قرنطینه می‌شوند، اقتصاد جریان ندارد و خبری از خرید و فروش کالا و خدمات نیست به مراتب کشور زیان بیشتری می‌بیند. البته که تامین هزینه واکسن ممکن است برای دولت سخت باشد ولی به هر حال چاره‌ای نیست. دولت باید بتواند زمینه‌های واکسینه شدن جمعیت کشور را فراهم کند. به طور خلاصه بگویم منظورم این است که هزینه ادامه ویروس کرونا در کشور هزینه‌ای بسیار سنگین‌تر از تامین واکسن کرونا دارد.
گاهی پرسیده می‌شود که چرا واکسن مدرنا و فایزر گران‌تر از نمونه استرازنکاست. من فکر می‌کنم این به خاطر تکنولوژی به کار رفته در تولید آن دو واکسن است. با این حال فرقی برای ایران نمی‌کند که به این دو واکسن دسترسی داشته باشد یا به واکسن استرازنکا که نسبت به دو نمونه دیگر قیمت پایین‌تری دارد. به هر حال در نهایت مهم است که حتماً و تحت هر شرایطی به این واکسن دسترسی داشته باشد. متاسفانه اکنون مساله تحریم‌ها برای ایران نگران‌کننده است و تحریم‌ها دارد با جان ایرانیان بازی می‌کند. اما به هر حال من امیدوارم که با آمدن جو بایدن به جای ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، این شرایط تغییر کند. اما ایران هم باید زودتر اقدام کند. نه اینکه منتظر باشد ببیند در آمریکا چه تغییرات و گشایش‌هایی رخ خواهد داد. هر چه سریع‌تر باید برای باز کردن راه‌هایی برای ورود واکسن به کشور همه توان به کار گرفته شود.
شرکت‌های استرازنکا-آکسفورد که واکسن ارزان‌تر را تولید می‌کنند در روزهای گذشته اعلام کردند که قصد دارند بی‌توجه به سودشان میلیون‌ها دوز از این واکسن را به کشورهای با درآمد پایین ارسال کنند. این خبری خوشایند برای ایران هم به حساب می‌آید؟
در ابتدا البته دسترسی ایران به واکسن مشکل خواهد بود. چون همان‌طور که گفتم تعدادی از کشورها واکسن‌هایی را که در ماه‌های آینده تولید می‌شود پیش‌خرید کرده‌اند. مساله مهم سرعت تولید و انتشار واکسن است. به نظر نمی‌رسد که اکنون سرعت تولید واکسن به قدری بالا باشد که اقصی نقاط دنیا بتوانند در فاصله کوتاهی به این واکسن دسترسی پیدا کنند. از سوی دیگر فایزر و مدرنا هم در شرایط سختی نگهداری می‌شوند و کشورهایی که درآمد آنها متوسط یا کم است چندان امکانی برای توزیع این واکسن در میان مردم خود ندارند. اکنون در آمریکا هم مطرح شده که باید از شبکه و لجستیک ارتش برای این موضوع استفاده شود.
گزینه‌ای هم وجود دارد که در ایران به آن زیاد اشاره می‌شود. آن هم وارد کردن تکنولوژی تولید این واکسن به کشور است. چقدر این گزینه را محتمل می‌دانید؟
شرکت‌هایی در هندوستان بودند که می‌خواستند از این طریق به واکسن دست یابند ولی فعلاً موفق نشدند مجوز آن را کسب کنند. ایران با مشکل تحریم هم روبه‌رو است. اکنون حتی در واردات دارو به کشور موانع جدی وجود دارد بنابراین گمان می‌کنم تحقق چنین گزینه‌ای برای ایران دور از ذهن باشد. برای ایران باید خیلی سخت باشد که بتواند شرکت‌هایی مانند مدرنا، فایزر و استرازنکا را به ایران بیاورد که در کشور تولید واکسن کرونا صورت گیرد.
اخیراً اخباری وجود دارد که نشان می‌دهد چین و روسیه هم احتمالاً به تولید واکسن کرونا نزدیک باشند. به نظر می‌رسد برای ایران راحت‌تر باشد که واکسن مورد نیاز کشور خود را از طریق این دو کشور تامین کند. در این صورت تحریم‌ها هم کمتر مانع به حساب می‌آیند، این‌طور نیست؟
من هم فکر می‌کنم که واردات واکسن از چین و روسیه برای ایران راحت‌تر از کشورهای غربی باشد. همان‌طور که می‌دانید حتی بعد از اعمال تحریم‌های ترامپ علیه ایران که منجر به خروج بسیاری از شرکت‌های اروپایی از ایران شد، ولی چین رابطه خود را تا حد زیادی با ایران حفظ کرد. فروش نفت ایران هم به چین هرچند به صورت محدود ولی به هر حال ادامه یافت. در واقع چین این ریسک را پذیرفت که رابطه خود را به‌‌رغم مشکلاتی که از طرف آمریکا برایش ایجاد می‌شد، با ایران نگه دارد. از سوی دیگر وقتی هم کرونا در چین گسترش یافت، پروازهای ایران و چین قطع نشد و ایران کمک‌هایی را برای چین ارسال می‌کرد. به این ترتیب برای ایران این شانس وجود دارد که بتواند واکسن تولید‌شده در چین را به کشور وارد کرده و توزیع کند.
نکته‌ای که درباره واکسن ارزان‌تر استرازنکا-آکسفورد وجود دارد این است که احتمالاً با توجه به فاکتورهایی مانند قیمت و نگهداری آسان‌تر تقاضا برای آن هم به ویژه از سوی کشورهای با درآمد کم و پایین‌تر بیشتر باشد. آیا این نکته هم می‌تواند در میزان دسترسی ایران به واکسن تاثیر منفی داشته باشد؟
این موضوعی مهم است. واکسن استرازنکا-آکسفورد نسبتاً ارزان‌تر است و کشورهای در حال توسعه سعی خواهند کرد برای مردم کشورهایشان از این نوع واکسن خریداری کنند. در نتیجه تقاضا برای آن بالا خواهد رفت. در این زمینه نیز باید توجه کرد که واکسن کرونا باید تند‌تولید و تند‌توزیع شود. این هم مساله‌ای نیست که به زودی حل شود و زمانبر است. در نتیجه نباید انتظار داشت که واکسن کرونا به زودی و مثلاً طی یکی دو ماه آینده در سرتاسر دنیا توزیع شود.
این نکته هم وجود دار که تا کشورها همگی واکسینه نشوند، بیماری ریشه‌کن نخواهد شد. در نتیجه به نظر می‌رسد که هم کشورهای با درآمد بالا و هم شرکت‌ها انگیزه تولید و توزیع گسترده واکسن کرونا دراقصی نقاط دنیا را داشته باشند. چه نظری دارید؟
درست است. اگر کشورهای با درآمد بالا همگی هم واکسینه شوند تا زمانی که کشورهای دیگر هم از واکسن بهره‌مند نشوند باز در خطر گسترش بیماری خواهند بود. به هر حال مردم بین کشورها در رفت‌و‌آمدند و با یکدیگر کالا و خدمات معامله می‌کنند و این رفت‌وآمدها منجر به گسترش ویروسی مانند کرونا خواهد شد. به همین دلیل است که مطرح می‌شود باید کشورهای ثروتمند درباره واکسن کرونا به کشورهای با درآمد متوسط و اندک سوبسید دهند. در غیر این صورت نمی‌توان نتیجه مناسبی از ارائه واکسن کرونا دریافت کرد. اما نباید فراموش کرد که فرهنگ استفاده از واکسن هم در میان مردم کشورها متفاوت است. متاسفانه در بسیاری از نقاط جهان حتی در همین آمریکا و انگلستان برخی از مردم باوری به استفاده از واکسن نداشته و آن را مفید نمی‌دانند! آنها انتخاب می‌کنند که به آنها واکسن تزریق نشود و همین افراد می‌توانند مانع مقابله با ویروس کرونا شوند.
هزینه واکسن‌ها را که باید پرداخت کند؟ دولت یا مردم؟ یا به فراخور وضعیت اقتصادی افراد گروه‌های مختلف جوامع باید برای این موضوع برنامه‌ریزی کرد؟
بعد از حل مساله خرید و وارد کردن آن به کشور، اول باید دید که باید چه گروه‌هایی را در اولویت دریافت واکسن قرار داد؟ قاعدتاً واکسن کرونا باید اول به گروه‌های حساس تخصیص یابد. افرادی که سن بالاتری دارند و دارای بیماری زمینه‌ای هستند. در مرحله بعدی باید واکسن به گروه‌هایی تعلق گیرد که مجبورند حتماً در محل کار خود حاضر شوند و نمی‌توانند از خانه کار خود را پیش ببرند. اغلب افراد این گروه مشاغل خدماتی دارند. طبیعی است که این افراد دارای درآمد کمتری هم هستند. به نظر من دولت وظیفه دارد که پرداخت‌های مربوط به واکسن کرونای این گروه‌ها را انجام دهد. البته می‌توان زمینه‌هایی را در نظر گرفت که افرادی که بیمه هستند، هزینه واکسن را از طریق بیمه تامین کنند. به ویژه برای کشوری مانند ایران بهتر است دولت مسوولیت تامین هزینه‌های مربوط به واکسن را برای حداقل گروه‌های نیازمند بر عهده بگیرد.
اگر بخواهیم افقی را در نظر بگیریم برای اینکه ایرانیان بتوانند از واکسن کرونا بهره‌مند شوند، آن چه زمانی خواهد بود؟
من امیدوارم تا پایان سال 2021 ایرانیان بتوانند به واکسن کرونا دسترسی داشته باشند. هرچند ممکن است به نظر خوشبینانه برسد. دولت ایران هم مانند باقی دولت‌ها باید تلاش کند از هر کانالی به واکسن دسترسی پیدا کند. به ویژه کار دولت ایران سخت‌تر است و باید از سد تحریم‌ها هم بگذرد. در ایران اکنون بسیار بحث می‌شود که دولت توان تامین هزینه واکسیناسیون 100درصدی برای ایرانیان نداشته باشد. این رویکردی غلط است که به طور کلی باید کنار گذاشته شود. اگر موفق به واکسیناسیون سراسری در کشور نشویم هزینه‌هایی که این تعطیلی‌های مداوم بر آینده اقتصاد کشور می‌گذارند به مراتب بسیار سنگین‌تر خواهد بود.
